گلشنی؛ سرآمدِ فلسفه علم و چهره ماندگار دانش فیزیك

انجمن آثار و مفاخر فرهنگی چندی پیش (بیست و هفتم اردیبهشت ماه امسال) میزبان مراسم بزرگداشت گلشنی موسس فلسفه علم در ایران و چهره ماندگار دانش فیزیك بود؛ مراسمی كه در آن جمعی از دانشمندان، استادان، فرهیختگان و دوستداران علم برای تقدیر از گلشنی حضور یافتند.
در سال 1381 نیز گلشنی به عنوان چهره ماندگار علم فیزیك ایران برگزیده شد و مورد تقدیر قرار گرفت. وی بخش قابل توجهی از عمر خود را به پژوهش و تفكر در عرصه «علم و دین» اختصاص داده است.
این مدرس و پژوهشگر فرهیخته، در بهمن ماه 1317 در شهر هنرپرور اصفهان چشم به جهان گشود، دوره دانش اندوزی ابتدایی و متوسطه را در مدرسه «فرهنگ» و دبیرستان «ادب» اصفهان به انجام رساند و همزمان با تحصیل، به یادگیری درس های حوزوی، علوم ادبی، منطق و حكمت پرداخت.
وی پس از دریافت مدرك دیپلم ریاضی، با قبولی در آزمون ورودی رشته فیزیك دانشگاه تهران، پا به عرصه دانش اندوزی عالی گذاشت و در سال 1339 با كسب رتبه نخست رشته فیزیك موفق به دریافت مدرك كارشناسی از این دانشگاه شد. پس از آن،گلشنی رهسپار آمریكا شد تا فیزیك را در دانشگاه «بركلی» در ایالت كالیفرنیا ادامه دهد.
گلشنی در سال 1349 پس از كسب مدرك دكترای فیزیك، به میهن بازگشت و به عنوان استاد فیزیك در دانشگاه «صنعتی شریف» مشغول به تدریس شد. وی در سال 1369 به عنوان یكی از اعضای پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران برگزیده شد. وی همچنین عضو موسسه انجمن بین المللی «علم و دین» در دانشگاه «كمبریج» انگلیس است.
این استاد فرهیخته، پایه گذار گروه فلسفه علم در دانشگاه صنعتی شریف شد و نقش موثری در راه اندازی نخستین دوره دكترای فیزیك در ایران داشت. گلشنی پایه گذاری تحقیق در فیزیك بنیادی كشور، فعال سازی زمینه های تحقیق و پژوهش در علم و دین و فیزیك و فلسفه و مشاركت در برنامه ریزی و تاسیس مركز تحقیقات فیزیك نظری و ریاضیات را در كارنامه دارد.
گلشنی همچنین نشریه های «نامه علم و دین»، «آفاق الحضاره اسلامیه» و «نامه علوم انسانی» را راه اندازی كرده است. از دیگر اقدام های گلشنی می توان به راه اندازی «مركز تحقیقات امام علی (ع)»، «پژوهشكده اقتصاد»،گروه های اندیشه سیاسی اسلام، غرب شناسی، مطالعات زنان، علم و دین، فلسفه برای كودكان و دوره های دكترای تاریخ علم در تمدن اسلامی و دكترای فلسفه علم در «پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی» اشاره كرد.
گلشنی در انجمن ها و موسسه های علمی و فرهنگی فعالیتی ادامه دار و موثر دارد كه در كنار فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران و انجمن بین المللی علم و دین كمبریج می توان از «انجمن فیزیك ایران» «آكادمی علوم جهان اسلام»، «انجمن مدرسان فیزیك» در آمریكا، «انجمن اروپایی علم و الهیات»، «انجمن مطالعه علمی دین»، «مركز الهیات و علوم طبیعی» در بركلی آمریكا، «مركز بین المللی فیزیك نظری» در تریست ایتالیا، «مركز اسلام و علم» در كانادا، «موسسه تعامل الهیات با علم و تكنولوژی» و «موسسه علم و دین» در آمریكا به عنوان مهمترینِ این موسسه ها یاد كرد.
وی تاكنون چند كتاب و بیش از یكصد مقاله پژوهشی در زمینه آموزش فیزیك، فیزیك و فلسفه و علم و دین به رشته تحریر درآورده است. از آثار وی می توان به «قرآن و علوم طبیعت»، «تحلیلی از دیدگاه‌های فلسفی فیزیكدانان معاصر»، «از علم سكولار تا علم دینی»، «علم و دین و معنویت در آستانه قرن بیست و یكم» و «خداباوری و دانشمندان معاصر غربی» اشاره كرد.

*** فلسفه علم و دین
فلسفه علم مجموعه ای از تامل و تفكرهای عقلانی درباره علوم تجربی است. در واقع، فلسفه علم حوزه های معناشناسی، معرفت شناسی و متافیزیك علوم تجربی را در بر می گیرد. گلشنی از محققان برجسته فلسفه علم، همزمان در عرصه الهیات و پژوهش‌های دینی و همچنین در زمینه مطالعات تطبیقی میان 2حوزه علم و دین صاحب ‌نظر است. وی سعی كرده است با پیوند علم و دین در كتاب‌های خود به ویژه در كتاب از علم سكولار تا علم دینی آثاری نو خلق كند و به بررسی موضوع پیوند علم و دین بپردازد.
این نظریه پرداز برجسته، درباره مساله علم دینی بر این باور است كه علمِ امروز بر خلاف علم زمان «نیوتون» و «لایب نیتس»، از یك طرف در سطحی بالاتر از زمان آن‌ها به مفروض های فلسفی ضددینی آلوده شده و از طرف دیگر متاسفانه علمِ روز گاهی برای تخریب علم دینی در دیگر جاهای جهان هم مطرح است.(1)
گلشنی برداشت های نادرست درباره رابطه علم و دین را ناشی از محدود كردن معنای دین و غفلت از محدودیت های علم می داند.

***علم و اخلاق
رابطه بین علم و اخلاق از دیرباز مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. بیشتر ارزیابی ها در این زمینه نیز حاكی از ارتباط دوسویه میان علم و اخلاق است اما متاسفانه با توسعه رویكردهای اثبات گرایانه (پوزیتویستی)، نگاه تجربی در ساحت های مختلف بیشتر نمایان شده است. این نگرش های جداساز علم و حكمت منجر به آسیب های فراوانی شده است. در این زمینه گلشنی اعتقاد دارد كه جدایی دانش از حكمت باعث ضعیف شدن اخلاق و معنویت شده است.
وی همچنین بر این باور است كه امروزه، اولویت تحقیق های علمی در راستای تامین خواسته های جوامع علمی یا قدرتمندان است و جدایی دانش از حكمت باعث ایجاد اضطراب، نبود احساس امنیت و ضعیف شدن اخلاق و معنویت شده است. همچنین، پیشرفت در ابعاد كاربردی علم، توان زیادی برای استفاده از طبیعت و كنترل اذهان بشری، به انسان بخشیده است. دستاوردهای علم و فناوری برای بشر هم سودمند و هم زیان‌بخش بوده است. برای مثال، دانش علمی و فنی، ابزار رفاه بشری را بیشتر كرده و استاندارد حیات را به طور چشمگیری بالاتر برده اما از دیگر سو این دانش برای نابودی انسان‌ها و تخریب محیط‌ زیست نیز به كار رفته است. (2)

*پی نوشت ها:
1- «پیوند علم و دین در آثار گلشنی»، خبرگزاری كتاب ایران، قابل دسترس به نشانی: http://www.ibna.ir/fa/doc/report/196977
2- گلشنی، مهدی، «از دانش تا حكمت: یك نگرش قرآنی»، پنجمین كنفرانس الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت

**گروه پژوهش و تحلیل خبری
پژوهشم**458**9294**9279