معجزه قلم؛ زیبایی نگارش همراه با فرابینی دانش

نوشتن و نویسندگی از مهم ترین دستاوردهای بشر به شمار می رود. امر نوشتن در دوره های مختلف با روش های گوناگونی چون سوزن، چاقو، قلم سنگ تراشی، وسیله قلم پَر، قلم نی، چوب، فلز، قلم مو بر سطوح نوشتاری مانند سنگ، چوب، فلز، پوست حیوانات، برگ درختان، استخوان، صدف، گِل رُس، موم، كوزه، ابریشم، پنبه، كاغذ صورت می پذیرفت.
این عوامل زمینه ای شد تا انسان به دلیل نسخه برداری های فراوان از نوشته های موجود بر سنگ یا فلز صنعت چاپ را اختراع كند. این مقوله، انقلاب بزرگی را در عرصه نوشتار در جهان پدید آورد و پیشرفت بسیاری از تمدن های گوناگون را سرعت بخشید.
بنابراین با اختراع این صنعت، قلم و كاغذ به عنوان مهم ترین و موثرترین ابزار ذخیره سازی اطلاعات محسوب شد و تمامی نویسندگان و قلم به دستان اندیشه های ناب خویش را تا مدت ها بر صفحه كاغذ می نوشتند.
اما با پیشرفت در عرصه تكنولوژی و ظهور رایانه ها، جوامع كاغذمدار به استفاده از ابزارهای الكترونیكی روی آوردند و دنیای مجازی سبب شد تا بهره بردن از كاغذ كاهش یابد اما با وجود دگرگونی در زمینه ابزارهای نوشتاری در طول تاریخ بشر، هیچ گاه از ارزش قلم و نوشتن در میان جوامع مختلف به ویژه در ایران كاسته نشد.
ایرانیان نیز در این زمینه از پیشینه پرباری برخوردار هستند چنانكه جشن تیرگان (13 تیرماه) یكی از مهم ترین آیین های ایران باستان برای پاسداشت قلم است و دلیل برگزاری این جشن این امر محسوب می شود كه در این روز، هوشنگ، پادشاه پیشدادی ایران، نویسندگان و كاتبان را به رسمیت شناخت و آنان را گرامی داشت. دلیل دیگری كه برای آن ثبت شده، این است كه به نوشته‌ ابوریحان بیرونی در كتاب الباقیه، سیزدهمین روز از تیرماه را ایرانیان باستان، روز تیر (عطارد) می نامیدند از طرفی سیاره تیر یا همان عطارد، در فرهنگ ادب پارسی، كاتب و نویسنده ستارگان قلمداد می شود؛ به همین مناسبت این هنگامه را روز نویسندگان می دانستند و گرامی می داشتند.
اكنون پس از گذشت سده ها از این آیین، هنور هم برای ایرانیان قلم جایگاه مهم و ارزشمندی دارد به گونه ای كه این امر سبب شد تا در 1381 خورشیدی «محمدعلی سپانلو» نویسنده و شاعر سرشناس ایرانی13 تیر را به عنوان روز قلم و نویسنده به انجمن قلم ایران پیشنهاد دهد اما در نهایت این انجمن 14 این ماه را به شورای عالی انقلاب فرهنگی پیشنهاد داد و با تصویب این شورا این روز به عنوان «روز قلم» در تقویم رسمی جمهوری اسلامی به ثبت رسید.
ارزش و اهمیت قلم و نویسندگی سبب شد تا پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت این روز به گفت و گو با «امیر اسماعیل آذر» استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی بپردازد.
این استاد زبان و ادبیات فارسی با پاسداشت روز قلم گفت: قلم به عنوان زبان عقل، معرفت و احساس انسان ها به حساب می آید كه زبان دوم بشر به شمار می رود. هویت، چیستی و قلمرو قلم بسیار گسترده تر از آن است كه در بیان بگنجد. معرفت، شناخت، رشد و پیشرفت، پیروزی و آرامش ریشه در قلم دارد. نویسندگان و صاحبان این عرصه، فرمانروایان بی چون و چرای اندیشه و تفكر بشری به شمار می روند. خداوند در آیه یك تا چهار سوره «الرحمن» در قرآن می فرماید: «خداوند رحمن قرآن را تعلیم فرمود انسان را آفرید و به او بیان را تعلیم كرد». برپایه این آیه می توان گفت؛ صاحبان قلم یعنی صاحبان اندیشه، علم و كمال هستند و به یقین در این زمینه سال ها زحمت كشیده اند، رنج برده اند و دانش اندوخته اند، باید بیان داشت كه قلم بازتاب دهنده همان اندیشه ها است.
وی درباره ابعاد تربیتی و آموزشی تالیف و نگاشتن بیان داشت: سخن باقی نمی ماند چون صوتی است اما هنگامی كه با قلم پیوند می خورد و تبدیل به رساله و كتاب می شود، برای همیشه باقی می ماند. حال اگر این قلم به خداوند وصل باشد آنگاه این اثر به صورت جاودان خواهد ماند. صاحبان قلم اندیشه های خود را در قالب كتاب ابراز می كنند و كتاب می تواند در ارتقا و اعتلای اندیشه های بشری مثبت باشد. فلسفه وجودی قلم و نگاشتن، برقراری ارتباط میان مكتب ها، آموختن تجربه ها و تعالی اندیشه ها است. تأثیر آن بسیار ماندگار در جامعه محسوب می شود از آن جهت كه می تواند نسل هایی را در سراشیبی های انحراف به سقوط بكشاند یا تعالی ملت هایی را رقم بزند.
امیر اسماعیل آذر از ارزش قلم در اسلام، قرآن و اهل بیت(ع) سخن راند و تصریح كرد: پروردگار در قرآن مجید از قلم و دانش بارها سخن گفته است و در آیه 9 سوره «زمر» می فرماید: «آیا چنین كسی با ارزش است یا كسی كه در ساعات شب به عبادت مشغول است و در حال سجده و قیام، از عذاب آخرت می ‏ترسد و به رحمت پروردگارش امیدوار است، بگو آیا كسانی كه می ‏دانند با كسانی كه نمی ‏دانند یكسانند؟ تنها صاحبان مغز متذكر می ‏شوند!» این آیه به این معنا است؛ افرادی كه از علم بسیاری برخوردار هستند با افرادی كه از دانش فراوانی برخوردار نیستند با یكدیگر برابر و یكسان نیستند. همچنین خداوند در قرآن به نام قلم سوگند یاد می كند و در آیه یك سوره «قلم» فرموده است: «ن، سوگند به قلم و آنچه را با قلم می‏نویسند» با این توصیف، قلم تا جایی كه با حسن نظر و نیت عالی برای ترفیع اندیشه های بشری به كار رود هم مورد تایید دین است و دنیاداران هم می توانند از آن بهره گیرند. با سیری در زندگی رسول اكرم(ص) و اهل بیت(ع) می توان توجه و اهتمام عملی به نوشتن را از سیره آنان دریافت. در صدر اسلام، پس از پایان برخی جنگ ها، پیامبر اسلام(ص) دستور می فرمودند؛ اسیرانی كه به ده تن از مسلمانان خواندن و نوشتن بیاموزند، آزاد شوند. این عمل در آن هنگامه یكی از زیباترین و مؤثرترین پیام ها برای ارج نهادن به جایگاه قلم و علم محسوب می شد. ارزش قلم در میان اهل بیت(ع) به گونه ای است كه امام علی(ع) نخستین امام شیعیان نیز در این زمینه فرمود: «سفیر و فرستاده تو، ترازوی بزرگواری توست و قلم تو، رساترین و گویاترین چیزی است كه از طرف تو سخن می گوید.» بر پایه این روایت باید عنوان كرد كه ماندگاری علوم و رساندن پیام مكتب ها و تمدن ها به آیندگان تنها با معجزه قلمی شیوا ممكن خواهد بود.
این استاد ادبیات و زبان فارسی با بیان سیر قلم در طول تاریخ ایران یادآور شد: قلم با دعا دمساز است. دو اصل خوب نوشتن و خوب منتقل كردن، پیوسته قلم را بزرگ داشته است. نویسندگانی چون عبدالحسین زرین كوب و محمد اسلامی ندوشن و... به خوبی می نوشتند و زیبا می نگاشتند حال اگر این زیبایی نگارش با فرابینی دانش همسو باشد آنگاه برای همه مورد احترام است، در طول تاریخ هر قلمی كه به این دو صفت متصل بوده مورد تایید و تقدیر قرار گرفته است. ارزش هر قلم به پیام آن و عظمت هر نوشته به محتوایش بستگی دارد. اگر ارزش قلم منوط به پیام نباشد آنگاه به جای ارزشمندی باید بی ارزشی مطرح شود. برای اینكه از قلم در واقع كاری ساخته نیست آن اندیشه صاحب قلم است كه تواند او را بزرگ و عزیز دارد.
وی درباره نقش، قداست و امتیازهای قلم در جامعه تصریح كرد: در گذشته نویسندگان و شاعران بیشتر به مسایل حكمی و معنوی می پرداختند، به این دلیل كه آنان احساس می كردند؛ جامعه باید اعتلا یابد و تنها به وسیله نوشتار و گفتار درست است كه این امر روی می دهد، بنابراین شخصیت هایی چون نظامی، سنایی و دیگران آنچنان با قرآن عجین شده اند كه نوشته های آنها گاهی به نوعی ترجمه های آیه های قرآنی، اشاره یا تلمیح به شمار می رود. به این سبب باید عنوان كرد، قلم نه تنها در جامعه گذشته بلكه اكنون و در تمامی جوامع دارای ارزش و اعتبار است مشروط بر آنكه بیانگر نكته های مختلف باشد از جمله اینكه بتواند تولید اندیشه و جامعه را سازگار و بسامان كند، در ارتقای اندیشه های شهروندان موثر باشد و دلی را از غم بشوید و به خرمی بپیوند دهد و ده ها مورد دیگر كه باید در این زمینه عنوان كرد.
این استاد ادبیات و زبان فارسی با بیان اینكه ارزش قلم هر نویسنده متفاوت است، اظهار داشت: قلم به عنوان رازدار بشر و خزانه دار علوم و جمع آوري كننده تجربه ها در سده ها و عصرهای مختلف محسوب می شود و اگر قرآن به آن سوگند یاد مي كند به همین دلیل است زیرا همیشه سوگند به یك امر بسیار عظیم و پرارزش صورت می گیرد. هر نویسنده ای بیان و اندیشه مخصوص به خود را دارا است و به گونه ای دیگر فكر می كند. بنابراین هر قلم برای هر اندیشمند وجه ممیز و متفاوتی خواهد داشت و به همین دلیل است كه می گویند هر نویسنده، یك نوع قلم دارد.
وی دلیل نامگذاری روز قلم را احترام به نویسندگان دانست و عنوان كرد: در هر دوره ای سبك نوشتار بنا به شرایط زمان و موقعیت جغرافیایی متفاوت بوده، مهم این امر است كه این حرمت به اهالی قلم گذاشته و روزی برای بزرگداشت قلم و صاحبان آن به دلیل ارزش و كرامت قلم اختصاص داده شود تا بتوان با گرامی داشت یاد و خاطره اهالی این عرصه، به قدردانی از آثار و نوشته های ماندگار این نویسندگان پرداخت.
امیراسماعیل آذر در پایان گفت: قلم برای تمام روزگاران اهمیت خاصی دارد و آن را نمی توان به هیچ دوره ای محدود كرد. در این دوره نیز همچنان قلم مهم ترین و موثرترین ابزار دخیره سازی اطلاعات به شمار می رود. اكنون برخلاف گذشته به دلیل ظهور رایانه و رشد گسترده تكنولوژی اطلاعات و استفاده از ابزارهای الكترونیكی، شرایط ابزار و مواد نوشتنی تغییر كرده است و فرهنگ حقیقی كه به وسیله تأثیر قلم بركاغذ شكل می گرفت به فرهنگ مجازی در صفحه های رایانه تبدیل شده است، با توجه به اینكه در گذشته تنها صاحبان قلم بر كاغذ می نوشتند و اینك در فضای مجازی می نویسند اما هنوز از رسالت مهم قلم كاسته نشده و بر ارزش آن بیش از پیش افزوده شده است. بنابراین بایست افرادی كه در جامعه كنونی در زمینه نوشتن گام بر می دارند، از قلمی شیوا و مناسب برخوردار باشند تا بتوانند هویت، فرهنگ و تمدن ایران زمین را جاودانه سازند.
*گروه اطلاع رسانی(فاطمه مهدوی)
پژوهشم**9128**2002**9131