در اين گزارش كه در شماره شنبه 19 تير 1395 هجري خورشيدي به قلم بيتا مهدوي منتشر شد، آمده است: گرمازدگي يكي از موارد اورژانس‌هاي شايع پزشكي به حساب مي‌آيد كه در صورت انجام ندادن اقدامات درست و به موقع، حتي ميتواند به مرگ بيمار بينجامد.
كارشناسان معتقدند، گرمازدگي اغلب به صورت تدريجي ظاهر ميشود و معمولاً افرادي را گرفتار مي‌كند كه به آب و هواي گرم و مرطوب عادت ندارند و يا از وضعيت عمومي نامناسبي رنج مي‌برند.
آنان مي‌گويند، استفاده از دوش آب سرد، پاشويه و مصرف زياد مايعات، ميتواند در پيشگيري از گرمازدگي بسيار موثر باشد و نيز فرد گرمازده بايد به تدريج به شرايط طبيعي بازگردانده شود.
** گرما زدگي و علايم آن
عباس رفعتي ـ پزشك عمومي در مورد گرمازدگي به گزارشگر روزنامه اطلاعات مي‌گويد: هرگونه اختلال در تنظيم درجه حرارت بدن از طريق عدم تعادل در توليد و دفع گرما،گرمازدگي ناميده ميشود. به عبارتي در گرما زدگي، گرما بيش از حد توليد ميشود و يا دفع گرما كاهش مي‌يابد. معمولا گرمازدگي به دليل گرم شدن بيش از حد بدن و بالا رفتن درجه حرارت آن بر اثر فعاليت و يا قرار گرفتن طولاني مدت در معرض نور مستقيم خورشيد و در دماي بالاي هوا، اتفاق مي‌افتد.
وي مي‌افزايد: حمله گرمايي، خطرناك‌ترين درجه گرمازدگي است كه در نتيجه آن، درجه حرارت بدن تا 41 درجه سانتيگراد بالا مي‌رود و در صورتي كه اقدامات اورژانسي به موقع انجام نشود، ممكن است بر اثر تبخير و از دست دادن بيش از حد آب بدن، مغز، قلب، كليه‌ها و ماهيچه‌ها آسيب شديدي ببينند و در صورت تداوم اين حالت، فرد جان خود را از دست بدهد.
رفعتي با بيان اينكه مركز تنظيم درجه حرارت بدن در هيپوتالاموس قرار دارد، ياد آوري مي‌كند: از عوامل مؤثر در افزايش توليد گرما در بدن، فعاليت‌هاي بدني و ورزشي، مصرف برخي داروها بدون تجويز پزشك و برخي بيماري‌هاي متابوليك و غدد مانند پركاري تيروئيد است كه گرما و رطوبت زياد هوا سبب تحريك پايانه‌هاي عصبي و انتقال پيام هاي عصبي به هيپوتالاموس ميشود. در بيماران قلبي ـ عروقي نيز از دست دادن آب (هيدراتاسيون) سبب كاهش آب و املاح بدن و در نتيجه كاهش دفع گرماي بدن ميشود.
وي در مورد علايم گرما زدگي مي‌گويد: تنفس عميق و تند، ضعف ناگهاني، تهوع و استفراغ، سردرد و سرگيجه و در نهايت كاهش سطح هوشياري و تشنج و كما، از مهم‌ترين علايم گرمازدگي است. از اين رو بهترين درمان براي شخص فرد گرمازده، انتقال او به محيط امن و درآوردن لباس تا حد امكان و يا فرو بردن فرد در آب است و در صورت عدم دسترسي به آب، توصيه ميشود ملحفه‌اي خيس به دور بيمار پيچيده شود و يا فرد در معرض باد كولر و پنكه قرار گيرد، به شرط آنكه بيمار دچار لرز نشود، چرا كه لرز خود عاملي براي توليد گرماست.
رفعتي با اشاره به اين مطلب افرادي كه مشغول انجام كارهاي سخت و زيان‌آور هستند و يا در معرض هواي آزاد كار مي‌كنند و ورزشكاران، بيشتر در معرض گرمازدگي قرار دارند مي‌افزايد: فردي كه در هواي گرم دچار حمله گرمايي شده باشد، معمولا دچار نشانه‌هاي زيادي ميشود كه آگاهي اطرافيان از آنها ميتواند به نجات جان او كمك كند.
** پيشگيري از گرما زدگي
رفعتي ياد آوري مي‌كند: اگر در محيط بيرون با فردي مواجه شديد كه دچار گرمازدگي شده است، او را به فضايي مانند كتابخانه، تالار يا فضاهايي از اين نوع منتقل كنيد كه داراي كولر يا خنك‌كننده باشد، تا از اين طريق بتوانيد بدن او را خنك كنيد.
در گام بعدي، لباس‌هاي عرق كرده را از بدنش بيرون آوريد و به بدن او آب اسپري كنيد و او را در معرض جريان باد مستقيم كولر يا پنكه قرار دهيد. اگر در فضاي باز هستيد، فرد را در يك جوي آب روان غوطه‌ور كنيد يا در فضاي خانه، او را زير دوش آب سرد ببريد تا دماي بدن‌اش كم شود. بعد از اين كارها، به او مايعات خنك در حجم زياد بخورانيد تا آب از دست رفته بدن‌اش جبران شود.
براي فرد گرمازده به دليل از دست رفتن مقدار زيادي نمك از بدن به‌علت تعريق، مايع ORS گزينه مناسب‌تري است چراكه علاوه بر تأمين آب از دست رفته نمك و مواد معدني بدن را هم تامين مي‌كند. نوشيدني‌هاي شيرين در اين مورد توصيه نمي‌شود، چراكه ممكن است در توانايي بدن براي كنترل دما مشكل ايجاد كند و نيز مايعات بسيار خنك هم ميتواند باعث دردهاي شكمي شود.
وي مي‌گويد: براي پيشگيري از گرمازدگي، راهكارهاي زيادي وجود دارد كه رعايت آنها، از ما در برابر آسيب‌هاي احتمالي محافظت مي‌كند.
از اين رو توصيه ميشود افراد در فصول گرم سال بويژه در روزهايي كه درجه حرارت محيط خيلي بالاست، لباس‌هاي گشاد، سبك و روشن بپوشند، چراكه لباس‌هاي تنگ اجازه تبادل جريان هوا بين پوست و محيط را نمي‌دهد. همچنين آفتاب‌سوختگي توانايي خنك كردن بدن را كاهش مي‌دهد، بنابراين توصيه ميشود براي پيشگيري از ابتلا به گرمازدگي بويژه در ساعات اوج گرما از كلاه‌هاي لبه‌داري كه مانع از رسيدن نور به صورت ميشود و عينك‌هاي آفتابي استاندارد، استفاده كنيد و مصرف ضدآفتاب‌هاي مناسب را هم در نظر بگيريد. به خاطر داشته باشيد كه مصرف ضدآفتاب براي كارآيي بهتر، بايد هر 2 ساعت تجديد شود.
** افراد در معرض گرما زدگي
حسين تلاش ـ متخصص طب كار هم در مورد گرمازدگي به گزارشگر روزنامه اطلاعات مي‌گويد: بدن انسان به طور عادي، داراي سازوكار تنظيم دماست و بر هم خوردن تعادل اين سازوكار را به نحوي كه درجه حرارت بدن به طور غير عادي بالا رود، گرمازدگي مي‌نامند.
وي مي‌افزايد: فرد گرمازده اغلب خسته و گيج ميشود و ممكن است به برخي علائم مانند اختلال هوشياري، افزايش دماي بدن تا 41 درجه و در شرايط حاد قطع تعريق، سردرد، گرفتگي عضلات، پوست خشك و داغ، تهوع يا استفراغ، تشنج، اختلالات ريتم قلب كه ميتواند باعث سنكوپ شود، اختلال تكلم و گاه هذيان، رنگ پريدگي و افت فشار خون، نبض ضعيف و كاهش حجم ادرار دچار شود.
اين متخصص طب كار در مورد انواع گرما زدگي ياد آوري مي‌كند: آسيب‌هاي حاصل از گرما به تناسب شدت آن، به3 گروه تقسيم ميشود كه شامل گرمازدگي خفيف، متوسط و شديد است.
ـ گرمازدگي خفيف: اين حالت وقتي پيش مي‌آيد كه فردي به مدت طولاني در معرض حرارتي به نسبت بالا قرار گيرد كه علايم آن اغلب به صورت گرفتگي عضلاني، خستگي مفرط و گاهي سرگيجه و غش است.
ـ گرمازدگي متوسط: اين حالت به دليل قرار گرفتن فرد در معرض گرماي زياد و فعاليت‌هاي شديد بدني در محيط، مانند ملاحان، كشاورزان و آتش نشانان، پيش مي‌آيد كه علايم آن هم به صورت سرگيجه و عدم هوشياري است و به دنبال آن، پوست رنگ پريده ميشود. ساير علايم هم به صورت تنفس سريع و سطحي، نبض ضعيف، ضعف و تعريق بدن است.
ـ گرمازدگي شديد: اين حالت بسيار خطرناك است و بيشتر در روزهاي گرم و مرطوب اتفاق مي‌افتد. علايم آن، قيافه گرمازده تب دار،پوست گرم و خشك،تنفس سطحي و نبض ضعيف است. در اين حالت درجه حرارت بدن مصدوم افزايش مي‌يابد و كاهش هوشياري و احتمالا اغما و تشنج پديد مي‌آيد.
اقدامات اوليه: همه لباس‌هاي مصدوم را درآوريد و او را در حوله يا پارچه مرطوب قرار دهيد، مي‌توان مصدوم را داخل وان يا لگن آب سرد قرار داد.(مواظب باشيد مصدوم غرق نشود).
در مواقع حاد با تجويز و نظارت پزشك مي‌توان از قرار دادن كيسه‌هاي يخ در كشاله ران، زير بغل، زانو و مچ دست و پا نيز استفاده كرد، اگر مريض در شوك است شوك را درمان كنيد و در صورت داشتن امكانات استحمام توجه كنيد كه استحمام با آب سرد ممكن است سبب شوك و مرگ بيمارشود، از اينرو بهتر است با آبي كه 2 تا 3 درجه خنك‌تر از دماي بدن بيمار باشد، او را خنك كرد تا وقتي كه دماي بدن او به 39 درجه سانتيگراد برسد.
به اين نكته توجه داشته باشيد كه از گذاشتن بيمار در وان يخ بدون دستور مستقيم پزشك، خودداري كنيد، در اين مواقع بايد به بيمار مايعات خنك خورانده شود تا دماي بدن وي به حد دماي طبيعي برسد.توجه داشته باشيد تا پائين آمدن دماي بدن، مرطوب كردن ملحفه و بدن را مي‌بايد ادامه داد و پس از انجام كمك‌هاي اوليه، فرد مصدوم را به مركز فوريت‌هاي پزشكي رساند.
** افراد در معرض گرما زدگي
تلاش با بيان اين مطلب كه احتمال دارد همه افراد در روزهاي گرم تابستان در معرض گرمازدگي و حمله گرمايي قرار گيرند، مي‌افزايد. اين احتمال در بعضي افراد بيشتر است و سن و سال افراد هم از عوامل مهم گرمازدگي محسوب ميشود. توانايي بدن براي مقابله با گرماي شديد به مقاومت سيستم عصبي مركزي بستگي دارد.
در سنين پايين، سيستم عصبي مركزي رشد زيادي نكرده است و در سنين بالاي 65 سال، اين سيستم رو به ضعف مي‌رود و از اين رو بدن در مقابله با تغييرات دمايي ناتوان ميشود. در هر 2 گروه سني، حفظ آب بدن دشوار است و خطر گرمازدگي را بالا مي‌برد.
وي با بيان اين مطلب كه ورزشكاران و افرادي كه در گرماي زياد ورزش يا كارهاي سنگين و پرفشار انجام مي‌دهند، بيشتر در معرض گرما زدگي قرار دارند، مي‌افزايد: بعضي افراد با قرار گرفتن در معرض حرارت بالا، مبتلا به بيماري‌هايي مي‌شوند كه به هنگام بروز موج گرمايي يا مسافرت به مناطق گرم آب و هوايي، شيوع بيشتري پيدا مي‌كند. محدود كردن فعاليت‌هاي بدني در زمان قرار گرفتن در چنين محيط‌هايي، به انسان اجازه مي‌دهد به مرور با آب و هواي گرم سازگار شود.
اين متخصص طب كار با اشاره به اين مطلب كه وسايل خنك‌كننده مانند پنكه و كولر در كاهش درجه حرارت بدن و خنك شدن محيط اهميت زيادي دارد، ياد آوري مي‌كند: موقع قرار گرفتن در محيط‌هايي با درجه حرارت بالا، استفاده از بعضي داروها ميتواند توانايي انسان را در برابر حفظ آب بدن و واكنش‌هاي مناسب نسبت به حرارت، بالا ببرد. از اين رو، افراد در چنين شرايطي بايد نسبت به مصرف داروهاي تنگ‌كننده عروق خوني كه تنظيم‌كننده فشار خون است، هوشيار باشند.
اين قبيل داروها با مسدود كردن ترشح آدرنالين، سديم و آب را از بدن دفع مي‌كند و در آب و هواي گرم باعث كم‌آبي بدن ميشود. علاوه بر آن، برخي محرك‌ها در كودكان مبتلا به اختلال تمركزي و بيش فعالي و محرك‌هاي غيرقانوني از قبيل آمفتامين‌ها افراد را بيشتر در معرض ابتلا به حمله گرمايي قرار مي‌دهد. در اين ميان، بعضي بيماري‌ها مثل بيماري‌هاي قلبي و ريوي،چاقي، نداشتن تحرك لازم و سابقه سكته قلبي، فرد را مستعد حمله گرمايي مي‌كند.
** شيوه‌هاي درماني
تلاش در مورد شيوه‌هاي درماني گرمازدگي مي‌گويد: درمان‌هايي كه در مراكز درماني و اورژانس‌ها براي مصدومان حمله گرمايي و گرمازده انجام ميشود، براي خنك كردن بدن و رساندن درجه حرارت بدن به حد متعادل است، تا از اين طريق از بروز هر گونه آسيب به اندام‌هاي حياتي بدن از جمله مغز پيشگيري شود. در مواردي كه حمله گرمايي شديد باشد، بيمار را داخل وان آب سرد يا يخ غوطه‌ور مي‌كنند تا دماي بدن‌اش در كمترين زمان ممكن پايين بيايد.
استفاده از روش خنك‌سازي تبخيري، شيوه ديگري است كه بعضي پزشكان آن را جايگزين غوطه‌وري در آب سرد مي‌كنند تا از اين طريق دماي بدن شخص را پايين بياورند.وي مي‌افزايد: قرار دادن مصدوم گرمازده داخل پتو يا بسته‌هاي يخ، روش ديگري براي خنك كردن بدن بيمار است. در اين شيوه شخص داخل پتوهاي مخصوص يخ قرار مي‌گيرد و بسته‌هاي يخ روي كشاله ران، گردن، كمر و زيربغل قرار داده ميشود، تا دماي بدن پايين بيايد.
** توصيه‌هايي براي پيشگيري از گرما زدگي
سازمان جهاني بهداشت براي پيشگيري از گرمازدگي در زمان مواجهه با موج گرما در فصل تابستان، توصيه‌هايي را ارائه مي‌كند:
ـ خانه‌هاي خود را خنك نگه داريد. در طول روز پنجره‌ها را ببنديد و در صورت تابش آفتاب به داخل منزل كركره‌ها را پايين بكشيد.
ـ در شب، هنگامي كه درجه حرارت محيط بيرون كاهش مي‌يابد پنجره‌ها را باز كنيد، اگر در محل زندگي شما دستگاه تهويه هوا روشن است، درها و پنجره‌ها را ببنديد. پنكه‌هاي برقي ممكن است كمي در فرار از گرما كمك كننده باشند، ولي در درجه حرارت بالاتر از 35 درجه سانتي گراد ممكن است در پيشگيري از گرمازدگي خيلي مفيد عمل نكنند. در اين حالت مصرف مايعات اهميت زيادي دارد.
ـ خود را دور از گرما نگه‌داريد. در خنك‌ترين اتاق خانه (بخصوص به هنگام شب) اقامت كنيد. اگر برايتان مقدور نيست كه خانه خود را خنك نگه داريد 2 ساعت در روز را در يك محيط خنك سپري كنيد (مانند ساختمان‌هاي اماكن عمومي كه داراي دستگاه‌هاي تهويه و خنك‌كننده هستند). از رفتن به محيط‌هاي بيرون در طول گرمترين ساعات روز خودداري كنيد. از انجام فعاليت هاي بدني سنگين بپرهيزيد در محيط‌هاي بيرون، در سايه قرار بگيريد و كودكان يا سالمندان را در وسيله نقليه پارك شده خاموش، نگه نداريد.
ـ بدن را خنك نگه داريد و به آن، آبرساني كنيد. دوش يا حمام آب سرد بگيريد. به‌جاي حمام يا دوش آب سرد مي‌توانيد از كيسه آب سرد يا حوله يا اسفنج حاوي آب سرد و نيز شستشوي پاها استفاده كنيد. لباس‌هاي سبك، گشاد و به رنگ روشن از جنس الياف طبيعي بپوشيد و اگر مجبور به رفتن به محيط بيرون هستيد، از كلاه لبه دار بزرگ و عينك آفتابي استفاده كنيد. مرتباً مايعات بنوشيد و از مصرف نوشيدني‌هاي شيرين، خودداري كنيد.
ـ به ديگران كمك كنيد. اگر فردي را مي‌شناسيد كه در خطر گرمازدگي قراردارد، به او كمك و حمايتش كنيد. بايد از افراد سالمند و بيماراني كه تنها زندگي مي‌كنند، حداقل روزانه يكبار عيادت كرد. اگر فردي رامي‌شناسيد كه دارو مصرف مي‌كند، با پزشك معالج او صحبت كنيد تا بتوانيد به روش مناسبي درجه حرارت بدن‌اش را تنظيم و مصرف مايعات را براي او متعادل كنيد.
*منبع: روزنامه اطلاعات
**گروه اطلاع رساني**9117**2002
تهران- ايرنا- روزنامه اطلاعات در گزارشي نكته‌هايي درباره علائم و شيوه هاي پيشگيري و درمان گرمازدگي را بيان كرد و نوشت: هر سال با فرا رسيدن فصل تابستان و افزايش گرماي هوا، شماري از هموطنان مان دچار گرما زدگي مي‌شوند.
