در اين گزارش كه در شماره يكشنبه 27 تير 1395 هجري خورشيدي به قلم آزاده صالحي منتشر شد، آمده است: اين طرح كه تا 15 مرداد ماه در كتابفروشي‌هايي كه به عضويت اين طرح درآمده‌اند اجرا مي‌شود، قصد دارد تسهيلاتي را با شروع فصل تابستان در قالب يارانه‌هاي خريد كتاب، از طريق كتابفروشي هاي سراسر كشور، در اختيارعلاقه‌مندان قرار دهد.
در طرح تابستانه كتاب،كتابفروشي‌هايي كه شرايط لازم را داشته اند، بعد از ثبت‌نام در سايت خانه كتاب،به عضويت اين طرح درآمده‌اند تا با مشاركت همه جانبه بتوانند اقشار وسيعي از افراد جامعه را نسبت به مطالعه كتاب، تشويق كنند.
در طرح «تابستانه كتاب»، كتاب‌هاي عمومي از 20 درصد و كتاب‌هاي كودك و نوجوان از25 درصد تخفيف برخوردار شده اند. نكته‌اي كه در اين ميان وجود دارد، ضابطه‌هايي است كه براي عضو شدن دراين طرح از سوي خانه كتاب اعلام شده است. به عنوان مثال،فقط كتابفروشي‌هايي مي‌توانند در اين طرح شركت كنند كه داراي پروانه كسب كتابفروشي با تاريخ معتبر باشند. كتاب‌هاي كمك درسي، كمك آموزشي، ناياب، افست، بدون شماره شابك و كتاب‌هايي كه در سايت خانه كتاب نباشند، مشمول تخفيف نمي‌شوند.
همچنين سقف تخفيف براي هر كتابفروشي در مرحله اول تا 20 ميليون ريال است و ميزان فروش كتاب‌هاي كودك و نوجوان و عمومي در افزايش اين سقف نقش موثري دارد. سقف مجاز خريد براي هر خريدار نيز حداكثر يك ميليون ريال است كه خريداران مي‌تواند در چند نوبت و از كتابفروشي‌هايي كه عضو طرح هستند، تا سقف تعيين شده، كتاب بخرند.
** موفقيت طرح و همراهي كتابفروش‌ها
مجيد غلامي جليسه ـ مديرعامل خانه كتاب نسبت به راه‌اندازي راه اندازي طرح تابستاني كتاب ابراز اميدواري كرده و درباره آن گفته است: در طول اجراي طرح اعطاي يارانه كتاب به كتابفروشي‌ها، به صورت مستمر با تشكل‌هاي نشر ارتباط داشتيم تا از نقطه نظرات آنها بهره مندشويم. بنابراين، موفقيت طرح‌هاي حمايتي از كتابفروش‌ها مديون همدلي و همراهي اين تشكل‌ها است.
در اين طرح سعي كرده‌ايم اوقات فراغت كودكان و نوجوانان در فصل تابستان را در نظر بگيريم و از اينرو همه بايد با ارائه نظرات و ايده‌هاي كاربردي، بتوانيم «تابستانه كتاب» را به بهترين شيوه برگزار كنيم تا خانواده‌ها و كودكان و نوجوانان از آن، بهره لازم را ببرند.
بيشتر كتابفروشي‌هاي متقاضي شركت در طرح «تابستانه كتاب» از شهرستان ها هستند و 31 استان كشور در اين طرح مشاركت كرده‌اند و اين در حالي است كه در طرح «كتابفروشي به وسعت ايران» 27 استان و در «عيدانه كتاب» 30 استان مشاركت داشته‌اند.
اگرچه عملكرد برخي استان‌ها در اين طرح ضعيف بوده است، كه به عنوان مثال مي‌توان به سيستان و بلوچستان، قزوين، هرمزگان و خراسان شمالي اشاره كرد. اين استان‌ها هنوز هم حضور فعالي در طرح «تابستانه كتاب» ندارند، اما استان بوشهر روند رو به رشدي را در «تابستانه كتاب» داشته است. همچنين استان قم فقط 11 كتابفروشي را در طرح عيدانه كتاب ثبت نام كرده بود كه تاكنون اين تعداد در تابستانه كتاب به 56 كتابفروشي رسيده است.
مديرعامل خانه كتاب از «تابستانه كتاب» به عنوان طرحي موفق ياد مي‌كند و مي‌گويد: اين طرح با استقبال خوبي از سوي مخاطبان مواجه شده است. اين استقبال مسئوليت ما را دو چندان مي‌كند كه نسبت به انتخاب جامعه هدف در طرح تابستانه كتاب، با حساسيت‌هاي بيشتري برنامه ريزي كنيم.
در «تابستانه كتاب» همه جمعيت ايران مي‌توانند سهم داشته باشند. در اين طرح، ملاك كارت ملي است و هر خانواده‌اي كه تمايل داشته باشد، مي‌تواند از اين يارانه استفاده كند. به گفته وي، در طرح عيدانه كتاب كه نوروز امسال برگزار شد، 103 هزار نفر مشاركت داشتند. اين رقم با توجه به روزهايي كه همه مردم به فكر ديد و بازديد‌هاي نوروزي هستند، رقم قابل توجهي بوده است. در اين مدت، بالغ بر 286 هزار جلد كتاب فروخته شد. كه نشان مي‌دهد مي‌توان با اين طرح‌ها ظرفيت‌هاي بيشتري را براي كتابخواني در كشور، ايجاد كرد.
** مُسكّن موقتي
منصور جام شير ـ مدير انتشارات نگارينه از ناشراني است كه درباره طرح تابستاني كتاب مي‌گويد: به نظر مي‌رسد اين طرح بيشتر شامل حال كتابفروشان مي‌شود تا ناشران. مگر اين كه در شرايط حاضر ناشري كتابفروشي هم داشته باشد.
در واقع مي‌توان گفت اين طرح براي كتابفروشان مطلوب و موثرتر است. به هر حال درباره طرح تابستانه كتاب فعلاً نمي‌توان نظر قطعي داد. اين طرح مثل حراجي‌هاي فصلي است، ضمن آن كه اين طرح به عنوان راه‌كار اصلي رونق كتابخواني محسوب نمي‌شود، بلكه مُسكّن موقتي در حوزه نشر و كتابخواني به شمار مي‌رود.
روي اين اصل است كه معتقدم بايد در اين حيطه ريشه‌اي برخورد و عمل كرد. طبيعي است جامعه‌اي كه مطالعه، رونق چنداني ندارد هزينه‌ها و بارهاي اضافه‌اي به دوش گردانندگان آن جامعه خواهد گذاشت.بايد بپذيريم در جامعه‌اي كه ميان مردم و كتاب فاصله ايجاد شود،بزه و اعتياد و ساير جرم‌ها افزايش مي‌يابد.
درحالي كه اداره جامعه آگاه تر، هزينه‌هاي كمتري خواهد داشت. از اين رو تصور مي‌كنم طرح‌هايي از اين دست بيشتر به شكل مُسكن‌هاي موقتي جلوه مي‌كنند و همان طور كه اشاره كردم، نمي‌تواند راه حل قطعي و نهايي در حوزه كتابخواني باشد.
از جام شير درباره راه كارهاي نهايي جذب افراد جامعه به كتابخواني مي‌پرسم،او دراين باره مي‌گويد: اين راه كارها يكي دو تا نيست و مرتفع كردن اين معضل، نيازمند زمان طولاني است و بايد در كارگروه‌هايي كه مسئوليت‌هايي ازاين دست دارند، بررسي شود.
با اين حال تعيين «ساعت مطالعه» در مدارس، در اختيار گذاشتن يارانه براي خريداران كتاب و ارائه تسهيلاتي به نويسندگان، ناشران و ويراستاران حرفه‌اي مي‌تواند به ارتقاي فرهنگ كتابخواني كمك كند.
** افراد ناكارآمد در حوزه نشر
جام شير اضافه مي‌كند: سال‌هاي دور براي حمايت از تئاتر، اداره تئاتر هنرمندان اين رشته را استخدام مي‌كرد، كه بايد پرسيد چرا درباره نويسندگان نبايد اين گونه باشد؟ همين طور درباره ويراستاران. مسأله اصلي اين است كه در جامعه ما گهگاه يك شغل مد مي‌شود و همه تمايل پيدا مي‌كنند به سمت آن بروند همچنين به دليل وضعيت نامناسب اقتصادي، هركس فكر مي‌كند از منبعي كه به نظرش ساده مي‌آيد، تغذيه كند و اين اشتباه است.
مثل اين كه امروز برخي به فكر اين مي‌افتند بي‌آن‌كه پشتوانه و دانشي داشته باشند، به حيطه نشر پاي بگذارند.
شايد يكي از دلايلي كه حوزه نشر دستخوش مشكلات زيادي شده است، وجود افراد ناكارآمد باشد، يا ورود آن دسته از نويسندگان و مترجماني كه حاضرند پول هم بدهند، تا كتاب‌هايشان چاپ شود.
اما ديگر به اين فكر نمي‌كنند وقتي كه كتاب چاپ شد تكليف توزيع و پخش آن چه مي‌شود؟ حالا بماند كه در جامعه ما توزيع هم از سيستم ناقص و پيچيده‌اي رنج مي‌برد. در كشورهاي پيشرفته به دليل اين كه از گردش اقتصادي خوبي برخوردارند شركت‌هاي بزرگي تأسيس شده‌اند كه هم انبارداري كتاب‌ها را بر عهده مي‌گيرند و هم توزيع كتاب‌ها از سيستم منظمي برخوردار است، ولي در ايران به علت گردش ناقص كتاب، اين اتفاق نمي‌افتد. هرچند كه تلاش‌هاي دولت در زمينه سامان‌بخشي به توزيع كتاب را هم نبايد ناديده گرفت.
ولي اين كار به آن شكلي كه بايد صورت نگرفته است. روي اين اصل است كه تصور مي‌كنم براي بهبود فرهنگ كتابخواني، نشست‌هايي برگزار شود. ضمن اين‌كه به نظر مي‌رسد براي طرح «تابستانه كتاب» بايد از همياري تمامي ناشران استفاده به عمل آيد، نه يك عده ناشر موفق كه هميشه كارشان رونق داشته است. ناشران معمولي هم بايد در طرح‌هايي از اين نوع دست به كار گرفته شوند تا بتوانند به نتايج بهتري برسند.
** نويسندگي، شغل دوم
جام‌شير با بيان اين كه «طرح تابستانه كتاب» طرحي مطلوب است، به شرط آن كه تداوم يابد مي‌گويد: برخي بر اين باورند كه در نظر گرفتن تخفيف براي كتاب‌ها از ارزش اين كالاي فرهنگي مي‌كاهد، كه من هم بر اين باورم. از اين‌ها گذشته بايد اعتراف كنيم كه تعداد توليد كتاب در كشور ما،اندك و معدود است، دليلش هم اين است كه نويسنده، مترجم، ناشر و ويراستار حرفه‌اي كم‌داريم، زيرا امروز در جامعه با مشكلات اقتصادي روبه‌رو هستيم و نويسندگي و ناشري و ويراستاري متأسفانه شغل دوم بسياري از افراد شده است و طبيعي است كه به اين مسأله توجه چنداني نمي‌شود.
وقتي كه شغلي نيازهاي دوم و سوم مالي يك فرد را تأمين كند، آن حيطه از رونق كافي برخوردار نخواهد شد. بايد بپذيريم كه امروز نمي‌توان از طريق مشاغل فرهنگي مثل نويسندگي و ناشري امرار معاش كرد. به نظرم نقش كليدي كه دولت مي‌تواند در اين زمينه ايفا كند، حمايت است، آن هم نه حمايت‌هاي مستقيم.
ضمن اين كه همه تقصيرها را نمي‌توان به گردن دولت انداخت، همان‌طور كه گفتم بخشي از مشكلات نشر و كتابخواني در كشور ما به مشكلات اقتصادي بر مي‌گردد و تا زماني كه اين مشكلات حل نشود، نمي‌توان اميدوار بود كه اوضاع نشر در حوزه‌هاي تصوير‌سازي، ويراستاري و نويسندگي بهبود يابد و مشكلات آن مرتفع شود.
** حوزه نشر و مديران فرهنگي
شهريار عباسي از نويسندگاني است كه درباره كتاب و كتابخواني مي‌گويد: مهم‌ترين وظيفه ناشر، توليد محتواست، حالا اين كه چگونه توليد محتواي كتاب‌هاي ما مطلوب از كار در بيايد، به مديريت سياست‌گذاران فرهنگي برمي‌گردد.
در واقع اين مديران فرهنگي هستند كه در اين وادي تجربه دارند و مي‌دانند چه راه كارهايي بايد به كار بگيرند، تا حوزه نشر به رونق دست يابد كه در اين رابطه پرداخت يارانه و ارزان كردن و در دسترس قرار دادن كتاب، مي‌تواند موثر واقع شود. من نه به عنوان يك كارشناس، بلكه يك نويسنده براين باورم كه طرح تابستانه كتاب در همين بُعد واندازه مي‌تواند مثمر ثمر واقع شود و اقدام خوبي به شمار مي‌رود. شكل گيري شخصيت افراد از دوره كودكي و نوجواني است و چه بهتر كه اين طرح از مدارس و از افراد نوجوان شروع شود تا با ترغيب آنان به كتابخواني، مسير زندگي شان از همان اول مشخص شود.
طبعا مقرر كردن تخفيف براي كتاب‌ها هم مي‌تواند در علاقه مند كردن مخاطبان به كتابخواني موثر باشد.ولي مسئله توليد محتوا نبايد فراموش شود،طبعا اگر محتواي كتابي جذاب باشد و مخاطب با آن ارتباط برقرار كند،حتي اگر گران هم باشد، مخاطب آن را مي‌خرد و مي‌خواند. ولي چه كسي بايد كتاب را ارزان كند و براي اين كار چه بستر و سازوكارهايي لازم است،بحثي است كه احتمالا به سياست گذاران فرهنگي برمي‌گردد.
** درمان دردهاي جامعه كتابخوان
فرهاد عابديني ـ شاعر هم معتقد است: طرح تابستانه كتاب در ظاهر طرحي موثر است كه مي‌تواند برايند خوبي هم داشته باشد،آن هم در شرايطي كه كتاب در محاق قرار گرفته است و به آن شكلي كه بايد، رونقي ندارد.امروز وضع اقتصادي افراد جامعه نامساعد است و اين مسئله باعث شده است كه كتاب از سبد خريد اغلب خانوار كنار گذاشته شود.حتي در جلسات شعري كه برگزار مي‌كنيم، مي‌بينيم اين مسئله باعث شده است شاعران جوان ،سرخورده و افسرده شوند، چون مي‌بينند، كتابي كه چاپ مي‌كنند خريداري ندارد.
روي اين اصل است كه تصور مي‌كنم معضل حوزه نشر از اين حرف‌ها عميق‌تر است.طرح تابستانه كتاب خوب است، ولي در حد يك مُسكن ضعيف به شمار مي‌رود و دردهاي جامعه كتابخوان نيازمند درمان‌هاي قطعي‌تر است.
او اضافه مي‌كند: در سال 1352 اولين كتابم با شمارگان 1000 نسخه منتشر شد و در مدت 9 ماه هم به فروش رسيد. ولي امروز تيراژ كتاب به حد اسفباري پايين آمده است و همان تعداد هم كه چاپ مي‌شود، به فروش نمي‌رود. اغلب جواناني كه در جلسات شعر ما شركت مي‌كنند،سرخورده شده‌اند و مي‌بينند كه در حوزه نشر، با مشكلات زيادي مواجه هستيم. به نظر مي‌رسد اگر وزارت ارشاد اقداماتي براي بهبود وضع نشر انجام دهد و از جمله كتاب‌هاي ناشران را بخرد و به تجهيز كتابخانه‌هاي شهري بپردازد، شايد از حجم اين مشكلات كاسته شود. با اين حال برگزاري طرح تابستانه كتاب حركتي مثبت است كه اميدوارم تداوم داشته باشد.
اين طور به نظر مي‌رسد كه در حال حاضر اشتياق براي كتاب خواندن ميان مردم وجود دارد، ولي بايد زمينه‌هاي آن فراهم و زيرساخت‌هاي كتابخواني در جامعه تقويت شود.از اين‌ها گذشته، دسترسي به كتاب مهم است و بايد راه‌كارهايي انديشيده شود تا عرضه كتاب محدود به مكان‌هايي مثل ميدان انقلاب نباشند و در هر منطقه و خيابان، بر تعداد كتابفروشي‌ها افزوده شود.
** تقويت كتابخواني
محمدرضا يوسفي ـ نويسنده كودك و نوجوان درباره طرح تابستانه كتاب تصريح مي‌كند: به نظر من هر حركتي كه يخ بازار كتاب را آب كند، مي‌تواند موثر قلمداد شود وزارت ارشاد در اين سال‌ها تلاش‌هايي در اين زمينه انجام داده است كه اميدوارم نتايج مطلوب از اين رهگذر حاصل شود. هرچند معتقدم حركت‌ها در زمينه‌هاي فرهنگي بايد به شكل ساختاري صورت بگيرد كه آن هم در بازه زماني طولاني به بار مي‌نشيند و نتايج قطعي از آنها حاصل مي‌شود.
** رونق به شرط توليدات مطلوب
عباس جهانگيريان، ديگر نويسنده حوزه كودك ونوجوان هم مي‌گويد: بي ترديد برداشتن قدم‌هايي از اين دست در راه رونق كتابخواني بي تاثير نيست،ضمن آن كه برخلاف برخي كه براين باورند امروز افراد كمتر به سمت كتابخواني مي‌روند، معتقدم اگر كتاب خوب چاپ شود و قيمتش مناسب باشد، هنوز هم مخاطبان خود را دارد.حالا بماند اقشار كتابخوان در هر شرايطي، حتي با وجود گران بودن قيمت كتاب، بازهم تمايل خود نسب به خريد را از دست نمي‌دهند.
ولي در مجموع اين طرح مي‌تواند در پررنگ كردن كتابخواني در شرايط فعلي نقش زيادي داشته باشد. اگرچه معتقدم تا زماني كه نتوانيم در حوزه تاليفي آثار چشمگيري ارائه دهيم، نمي‌توانيم انتظار داشته باشيم كه كودكان و نوجوانان كتاب بخوانند و به سمت آثار ترجمه‌اي نروند.
هرچند بحث تأليف و ترجمه گسترده است و در اين مقال نمي‌گنجد، ولي همين اندازه بگويم كه گرايش مخاطبان به سمت آثار ترجمه‌اي، دلايلي دارد و ما با وجود داشتن نويسندگان توانا و چيره دست، متأسفانه هنوز نتوانسته‌ايم به آن درجه و جايگاه برسيم كه نوشته‌هاي آنان بتواند جايگزين آثار ترجمه‌اي شود.
*منبع: روزنامه اطلاعات
**گروه اطلاع رساني**9117**2002
تهران- ايرنا- روزنامه اطلاعات در گزارشي به بررسي رونق كتاب و كتابخواني در كشور پرداخت و نوشت: «طرح تابستانه كتاب» 16 خردادماه امسال از سوي خانه كتاب آغاز شده است و بنا دارد با قائل شدن تخفيف 25درصدي براي كتاب ها، به تشويق مخاطبان به خريد كتاب و توسعه كتابخواني بپردازد.
