بهجت تبریزی؛ شهریار شعر و ادب فارسی

سید محمدحسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار شاعر بزرگ ایران كه به زبان های فارسی و تركی شعر سرود در 1285خورشیدی در روستای خشكناب تبریز به دنیا آمد. پدرش حاج میرآقا خشكنابی نام داشت كه در تبریز وكیل بود.
شهریار دوره كودكی و تحصیل را نخست در خشكناب و سپس تبریز سپری كرد و در 1300خورشیدی برای ادامه تحصیل به تهران رفت و در مدرسه دارالفنون در رشته پزشكی ادامه تحصیل داد. شش ماه پیش از گرفتن مدرك دكتری «به علل عشقی و ناراحتی خیال و پیش‌آمدهای دیگر» ترك تحصیل كرد. پس از سفر اجباری چهار ساله به خراسان برای كار در اداره ثبت اسناد مشهد و نیشابور، به تهران بازگشت.
شهریار در بانك كشاورزی استخدام و پس از مدتی به تبریز منتقل شد. دانشگاه تبریز عنوان دكترای افتخاری دانشكده ادبیات را نیز به وی اعطا كرد. او اثر مشهور خود «حیدر بابایه سلام» را كه نخستین منظومه شعری محسوب می شود و شهریار آن را به زبان مادری خود و با الهام از ادبیات ملی آذربایجان، سرود كه نگاهی خاطره انگیز به دنیای كودكی شاعر دارد و در جای جای آن عشق و علاقه به زندگی سنتی مشاهده می شود.
شهریار با اوج‏گیری نهضت اسلامی ایران به مبارزه های مردمی پیوست و از آن زمان تا آخرین لحظه عمر با زبان شعر این قیام را همراهی كرد كه مجموعه‏ «نغمه‏ های خون» حاصل این دوره است. همچنین این شاعر وطنی در سال های دفاع مقدس، هرگز سلاح قلم را بر زمین نگذاشت و رسالت هنر را فراموش نكرد، بلكه با چكامه های پرشور، رزمندگان دلاور اسلام را تشویق می كرد. وی در 1367خورشیدی در مراسم «مجتمع هنر و ادبیات دفاع مقدس» به دریافت لوح دست خط زرین امام خمینی(ره)، دیپلم افتخار و سكه‏ یادبود این مجتمع، نایل آمد.
شهریار در سبك های شعری مختلف مانند مثنوی، قصیده، غزل، قطعه، رباعی و شعر نیمایی نیز توانایی داشت اما در بیشتر اشعارش از غزل استفاده می كند. همچنین در قالب‏ های تازه نیمایی و شعر نو نیز طبع آزمایی كرد و شعرهایی همچون «دو مرغ بهشتی»، «پیام به انیشتن»، «مومیایی»، «ای وای مادرم» را سرود و در غزلی با عنوان «شاعر افسانه» ارادت خود را به نیما یوشیج نشان داد.
سرانجام این شاعر ملی و وطنی در روزهای آخر عمر به دلیل بیماری در بیمارستان مهر تهران بستری شد و در 27شهریور 1367 خورشیدی چشم از جهان فروبست و بنا به وصیت خود در مقبره الشعرای تبریز به خاك سپرده شد.
در 1381خورشیدی، یكی از اعضای كمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی به پاس گرامیداشت یاد و خاطره این شاعر گرانقدر و تحكیم دوستی میان اقوام و قشرهای مختلف جامعه پیشنهاد داد تا 27 شهریور سالروز درگذشت این شاعر ملی در تقویم رسمی كشور به نام «روز شعر و ادب فارسی» نامگذاری شود كه این امر به تصویب رسید و شورای فرهنگ عمومی و شورای عالی انقلاب فرهنگی آن را تایید كرد.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی به مناسبت سالروز درگذشت محمدحسین شهریار با «اصغر فردی» از شاگردان او و فعال حوزه ادبیات به گفت و گو پرداخته است.

-در ادامه متن این گفت و گو را می خوانیم:
**ایرنا: با توجه اینكه شهریار در قالب های متنوع شعر سروده است سبك شعری او را چگونه ارزیابی می كنید؟
اصغر فردی سبك شعری شهریار را سبكی معین و مخصوص به خود دانست و گفت: این شاعر ملی دارای سبكی ویژه بود؛ یعنی در همه قالب ها و مضمون های قدیم شعر آثار بسیار درخشانی سروده است اما با توجه به نیاز به تحول در ادبیات در زمان خودش نیز یك سبك جدیدی ایجاد كرد كه در شعر فارسی و تركی سابقه ای نداشت. از این رو می توان یكی از مزایای شعری وی را همین ابتكاری دانست كه سبكی به نام مكتب شهریار ابداع كرد.
شاگرد شهریار در ادامه بیان داشت: جامعه ادبی و مردم این شاعر ملی و وطنی را به عنوان یك شاعر غزلسرا می شناسند در حالی كه شكوه و هیمنه ادبی شهریار در همان سیاق ابتكار خودی وی است كه به نام مكتب شهریار مشهور شد.
این مكتب دارای ویژگی هایی از جمله حاكمیت و غلبه تصویرسازی، خیال پردازی، استفاده از زبان نو در تركیب زبان كهن و كاربرد قالب مسمط در تركیب شعر است.
**ایرنا: عرفان و سلوك یكی از زمینه هایی است كه در شعر بسیاری از شاعران ایران دیده می شود این امر در شعر شهریار چگونه تبلور پیدا كرده است؟
فردی با اشاره به عرفان و سلوك شهریار یادآور شد: این شاعر ملی ایران بیشتر مراحل و مراتب عرفانی و سیر و سلوك را طی كرده بود، از این رو بر این امر اعتقاد داشت كه عرفان و سلوك فقط به روش ائمه معصوم(ع) به ویژه امام صادق(ع) و امیرالمومنین(ع) درست و قابل قبول است. در نتیجه شهریار سیروسلوك و عرفان عملی را به همان روشی كه علامه بحرالعلوم و میرزا علی آقا قاضی و دیگر علمای شیعه توصیه كرده اند، صحیح می دانست و انجام می داد.
وی با اشاره به تحصیل شهریار در زمینه های علوم دینی گفت: این ملك الشعرای ملك سخن به سبب تحصیل در زمینه علوم دینی، حافظ كل قرآن بود و با حدیث ها و مبانی فقه آشنایی كامل داشت از این رو با توجه به شناختی كه پیدا كرد در عرفان نظری قایل به وحدت وجود نبود و آن را بر پایه اصول و منویات تشیع پذیرفت. هر چند نباید از نظر دور داشت كه در بعضی از شعرهای شعریار به صوفیه تعرض شده زیرا وی معتقد بود كه برای رسیدن به خداوند نمی توان از ائمه معصوم(ع) گذشت چرا كه صحیح ترین و آسان ترین روش، روش آنها است. برای نمونه او در شعر خود می گوید: «من اگر چه بندگی به خدا رسانده باشم-همه بنده ام خدایا به تو می رسد خدایی»
**ایرنا: نگاه افراد جامعه به شعر شهریار و وضعیت اجتماعی در شعر او چگونه انعكاس پیدا كرده است؟
این فعال ادبی شهریار را از همان دوره نخست جوانی شاعر ملی دانست و اظهار داشت: وقتی محمدتقی ملك الشعرای بهار در مقدمه نخستین كتابچه شعرهای شهریار كه در 23 سالگی چاپ كرد، می نویسد: «شهریار نه تنها افتخار ایران بلكه افتخار شرق است.» این امر نشان می دهد كه شهریار از همان دوران جوانی از طرف دیگر شاعران بلند آوازه تایید شد. افرادی كه با جوانی این شاعر معاصر بوده اند از جمله هوشنگ ابتهاج بر این باور هستند كه در زمان جوانی شهریار تمام روزنامه ها حتی آنهایی كه سیاسی بودند برای رواج و فروش شمارگان خود از شعر او در مطالب روزنامه استفاده می كردند و حتی گاهی روزنامه ای با چاپ كردن شعرهای این استاد ملك سخن و اقبال مردم به این امر آن روزنامه را از حالت ورشكستگی نجات می داد. همچنین شواهدی وجود دارد كه مسوولان روزنامه ها از شهریار برای استفاده از عكس و شعرهایش دعوت می كردند. با توجه به تمام این مصداق های می توان اینگونه گفت كه شهریار در همان جوانی به چنان شهرتی در میان مردم و جامعه رسیده بود كه باید عنوان شاعر ملی را برای او به كار برد.
فردی در ادامه در ارتباط با رواج شعر شهریار در میان مردم به ویژه عامه بیان داشت: شعر این شاعر بلندآوزه در میان مردم به ویژه عامه چنان رواج پیدا كرد كه در تمام جنبه ها از آن استفاده می كردند برای نمونه هر فردی كه غمگین بود به سراغ شعرهای شهریار می رفت یا اینكه از این شعرها برای خالكوبی و حتی روی ماشین های خود استفاده می كردند. می توان گفت كه نسل های زیادی با شعرهای این شاعر وطنی عاشق شدند، راز و نیاز كردند و رمز و راز و درد و احساس های عاطفی خود را بیان داشتند. بنابراین باید اظهار داشت كه شهریار از همان دوره جوانی به صورت شاعر ملی و مردمی در آمده بود و استقبال مردم نیز در تمام مكان ها از وی بی نظیر و مثال زدنی بود. برای نمونه هنگامی كه این شاعر برای تفرج و پیاده روی به بیرون و یا تفریح گاه ها می رفت چنان استقبالی از او می شد كه همیشه مجبور بود در نیمه های شب بیرون برود.
شاگرد شهریار درباره شهرت او گفت: این استاد ملك سخن از چنان شهرتی برخوردار بود كه محمدرضا شفیعی كدكنی درباره وی می گوید: « اگر شاعران مانند رهی معیری و یا امیری فیروزكوهی نبودند چیزی از دست نداده بودیم و با خواندن شعر سعدی این كمبود جبران می شد اما اگر شعرهای شهریار وجود نداشت ادبیات فارسی چیزی كسر داشت.»
این فعال حوزه ادبیات در ارتباط با علاقه شهریار نسبت به انقلاب اسلامی اظهار داشت: در دوره هایی در حق شهریار ظلم هایی شد و بعضی از شاهكارهای شعر وی سانسور و اجازه چاپ پیدا نكرد. او جزء معدودی شاعرانی است كه با تمام وجود به حمایت از انقلاب اسلامی پرداخت و 10 سال آخر از عمر خود را وقف همه جوانب و اجزای انقلاب كرد. شهریار برای تمام مناسبت ها و همه نهادهای انقلاب اسلامی شعر سرود. البته ناگفته نماند كه شهریار از طرف حضرت آیت الله خامنه ای و همچنین مردم حمایت خوب و اساسی شد.
با نگاهی به كارنامه شاعری شهریار در حوزه انقلاب اسلامی می توان گفت وظیفه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی و دیگر نهادهای فرهنگی كشور تجلیل از این شاعر ملی و وطنی است. چه خوب بود اگر كرسی شهریار شناسی در دانشگاه ها برقرار می شد و گفت و گوهایی با یونسكو برای ثبت نام شهریار در ردیف مشاهیر ایرانی انجام می گرفت.
شاعری كه نام او برای روز ملی شعر و ادب انتخاب می شود باید دارای ویزگی هایی باشد. یكی از این ویژگی ها همراهی و همدلی با نظام جمهوری اسلامی است كه شهریار این خصیصه را دارا بود و همچنین دیگر اینكه باید شاعری معاصر باشد كه هم رنگ بودن با نظام جامعه در گفتار و كلام شهریار به خوبی دیده می شود. همچنین معاصر بودن و اینكه بیشتر شعرهای این شاعر ترجمه جهانی شده و شهریار محل اشتراك و اتحاد اقوام ایرانی است او را شایسته می كند كه سالروز وفاتش را روز ملی شعر و ادب فارسی نامید.
**گروه اطلاع رسانی
**پژوهشم**9370**9131**خبرنگار- مهدی احمدی*سردبیر- شهربانو جمعه*