دریانوردی به عنوان یكی از راه های سه گانه حمل و نقل از گذشته های دور برای تامین هدف هایی همچون بازرگانی، صیادی، جهانگردی، مهاجرت، هواشناسی، اقیانوس شناسی، كشف معدن های زیر بستر دریا، ساخت سكوهای دریایی برای حفر چاه نفت، پژوهش های علمی و كشف ناشناخته ها شروع به فعالیت كرد تا آنكه با گذشت زمان و با پیشرفت فناوری، گسترش یافت و وظیفه های مهم تری بر عهده آن گذاشته شد. همچنین تقویت حوزه دریایی و چیره شدن بر این نواحی یكی از عوامل موفقیت در توسعه و اقتدار كشورها به شمار می رفت به ویژه سرزمین هایی كه در مجاورت دریا و اقیانوس قرار داشتند و همواره بُعد اقتصادی استفاده از دریا بیش از هر جنبه دیگر آن در جهان اهمیت داشته است، به گونه ای كه اینك بخش قابل توجهی از نقل و انتقال ها از این مسیر صورت می گیرد و كشورهایی كه از این مزیت سود می برند در دستیابی به توسعه اقتصادی موفق تر هستند.
اكنون دریانوردان در عرصه های تجاری، نظامی، گردشگری و تحقیقاتی حضوری فعال دارند به گونه ای كه حضور پررنگ و همه جانبه آنها در عرصه های یاد شده غیر قابل چشم پوشی است.
بی شك توسعه صنعت دریانوردی بدون ایجاد قانون ها، مقررات و سازوكارهای حقوقی امكان پذیر نیست چرا كه اگر كشوری با نادیده گرفتن قلمرو آبی دیگر كشورها، وارد مرزهای آبی آن شود، در اصطلاح به حقوق آن كشور تجاوز كرده است و این امر به تنش و برخورد میان دولت ها می انجامد. در كنار این عوامل، ضرورت امنیت دریاها و تسهیل رفت و آمدها سبب شكل گیری اندیشه تشكیل سازمانی در این باره شد. بدین ترتیب كنفرانسی در 1948 میلادی در ژنو سوییس برای رسیدگی به این مهم شكل گرفت. در این نشست بود كه سازمان میان دولتی شورایی در امور دریانوردی(IMCO) ایجاد شد تا علاقه مندی های اقتصادی كشورها را پوشش دهد؛ نهادی كه بعدها به سازمان بین المللی دریانوردی (IMO) تغییر نام یافت تا به توسعه این صنعت مهم سرعت بخشد.
اهمیت و تاثیر این صنعت در پیشرفت جامعه بین المللی، سازمان جهانی دریانوردی را بر آن داشت تا 29 سپتامبر را «روز جهانی دریانوردی» نامگذاری كند تا بهانه ای برای توجه بیشتر جهانیان به دریانوردی باشد. شعار این روز در 2016 میلادی با توجه به اهمیت بالای حمل و نقل دریایی برای تجارت جهانی با عنوان «كشتیرانی، ضرورت انكارناپذیر دنیا» تعیین شده است.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی به مناسبت روز جهانی دریانوردی با كاپیتان «فریدون محمدی» فرمانده شناورهای اقیانوس پیما و كارشناس مسایل دریانوردی به گفت وگو پرداخت.
كاپیتان محمدی درباره دلیل های انتخاب روز جهانی دریانوردی، گفت: سازمان جهانی دریانوردی(IMO) در 2010 میلادی پیشنهاد ثبت روزی را به نام دریانورد داد. این نهاد به دلیل آنكه این حرفه از نظر خطرهای جانی و اجتماعی از جمله دوری از خانواده، اجتماع و ... شغل پر خطری محسوب می شد و دیگر اینكه چون 95 درصد از حمل و نقل ها در جهان از مسیر دریا صورت می پذیرد و این امر سبب كار سنگین و پر حجم دریانوردان می شود، اختصاص روزی را به منظور تقدیر از دریانوردان ضروری دانست.
فرمانده شناورهای اقیانوس پیما با اشاره به هدف های تشكیل سازمان جهانی دریانوردی تاكید كرد: این نهاد یكی از زیر مجموعه های سازمان ملل متحد است. در واقع شمار زیادی از كشورها به این نتیجه رسیده بودند كه برای افزایش ایمنی دریاها نیاز به همكاری های بین المللی وجود دارد. حتی در میان شماری از كشورها قراردادهای محدودی نیز در این حوزه شكل گرفته بود. در نهایت جامعه جهانی، تشكیل یك ارگان و سازمان بین المللی را كه متولی انجام دادن این وظیفه ها باشد، ضروری دانست اما تا زمان تشكیل سازمان ملل متحد این موضوع به تعویق افتاد تا آن كه پس از مدتی تاسیس سازمان جهانی دریانوردی به تصویب رسید و مهمترین هدف آن، افزایش ایمنی دریایی بود تا از مسایلی همچون غرق شدن كشتی ها در آب و آلودگی آن به وسیله مواد سوختی پیشگیری شود. این نهاد با ایجاد كنوانسیون ها و قانون های بین المللی این ایمنی را تامین می كند.
كارشناس مسایل دریانوردی درباره میزان اثرگذاری و ضمانت اجرایی این كنوانسیون ها، اظهار كرد: كنوانسیون های سازمان یاد شده ضمانت اجرایی و تاثیرگذاری بسیار بالایی دارند. یكی از این كنوانسیون ها مربوط به كنترل بنادر است. یعنی هر كشتی كه وارد كشور دیگری می شود، مسوولان بندر اجازه دارند كشتی یاد شده را بررسی كنند تا از میزان رعایت و اجرای قانون ها و كنوانسیون های اجباری بین المللی در آن آگاه شوند. اگر كشتی با موارد ذكر شده سازگار نباشد در مواقع مهم، به آن اجازه حركت داده نمی شود و مسوولان موارد تخلف را یادداشت و گزارش می دهند.
وی در ارتباط با ارزیابی میزان پیشرفت صنعت دریانوردی در سطح جهان و میزان توسعه ایران در این زمینه یادآور شد: صنعت دریانوردی همراه با دیگر صنعت های دنیا پیشرفت كرده است. ظرفیت بالای حمل و نقل برای انتقال حجم بالای كالا و هزینه های بسیار پایین از مزیت های اصلی این صنعت به شمار می رود كه اهمیت آن را دوچندان می كند. به عبارت دیگر یكی از پایه های اصلی اقتصاد جهان حمل و نقل دریایی محسوب می شود. در این میان بایستی توسعه صنعت دریانوردی در ایران در دو محور تولید علم و صنعت بررسی شود. در بخش تولید علم، كشور با كسب رتبه 12 جهانی پیشرفت بسیار زیادی داشته و از جایگاه خوبی برخوردار است اما در بخش صنعت هنوز جای رشد وجود دارد تا این بخش ها با یكدیگر به همخوانی بیشتری دست یابند و با وجود طول ساحلی پنج هزار و 800 كیلومتری ایران باید از این فرصت استفاده های بیشتری شود.
كاپیتان محمدی با تاكید بر كمك شایان توجه این صنعت به صادرات و واردات انرژی، بیان داشت: صنعت دریانوردی در دو بخش تولید و حمل و نقل انرژی هایی هچون نفت و گاز نقش عمده ای ایفا می كند. بخش وسیعی از میدان های نفتی جهان در سطح دریاها واقع شده اند كه برای استخراج آنها نیاز به تاسیسات است و این ابزارها از راه كشتی و سازمان دریانوردی منتقل و از طرف دیگر پس از استخراج از منابع برای پشتیبانی و حمل انرژی نیز از صنعت دریانوردی استفاده می شود. تمامی نقل و انتقالات نفتی كشور از مسیر دریا صورت می گیرد و چیزی به نام خط لوله نفتی وجود ندارد. در جهان نیز به دلیل مزیت های نسبی و قیمت مناسبی كه حمل و نقل دریایی انرژی نسبت به خط لوله دارد، بیشتر از این مسیر استفاده می شود.
فرمانده شناورهای اقیانوس پیما در ادامه افزود: با وجود حمل و نقل های پرسرعتی مانند هواپیما هنوز هم از میزان اهمیت دریانوردی كاسته نشده زیرا اگر این نوع حمل و نقل توسعه داشته، حمل و نقل دریایی نیز به همان میزان پیشرفت كرده است. به عنوان نمونه صنعت دریانوردی از راه ساخت كشتی های پر سرعت و انجام دادن عملیات های بندری سریع توانست زمان حمل و نقل را كاهش دهد. افزون بر آن، هیچگاه صنعت هوایی نمی تواند رقیبی برای صنعت دریانوردی باشد زیرا این صنعت مانند صنعت هوایی محدودیت ندارد. به عنوان نمونه میزان باری را كه یك كشتی می تواند حمل كند، بسیار بیشتر از هواپیما است. به همین دلیل استفاده از صنعت دریایی از نظر اقتصادی قابل مقایسه با صنعت هوایی نیست.
وی با اشاره به آسیب هایی كه امكان دارد این صنعت به محیط زیست وارد سازد، اظهار داشت: آلودگی ایجاد شده از مسیر دریانوردی به صورت مستقیم بر آب و هوا تاثیر می گذارد. به عنوان نمونه یك كشتی در روز 30 تن مازوت(یكی از هیدروكربن‌های نفتی) می سوزاند كه این حجم گسترده به محیط زیست آسیب وارد می كند و هر كشتی پس از تخلیه بار، تانكرها را شسته و كالا و مواد دیگری را جایگزین می كند و این امر آلودگی دریاها را به دنبال دارد. از طرفی كشتی ها برای قرار گرفتن پروانه های كشتی در آب، درون مخزن های «توازن» را در كشور مبدا با آب دریا پر می كنند كه این آب در مقصد دوباره تخلیه و بدین شكل موجودات درون آب دریاها جابه جا و اینگونه به محیط زیست لطمه وارد می شود. لازم به یادآوری است كه برای تمامی این مشكلات قانون ها و كنوانسیون هایی اندیشیده شده است كه آلودگی ها را مهار كند. به عنوان نمونه برای پیشگیری از آلودگی ناشی از نشت سوخت، مخزن سوخت كشتی را دوجداره می سازند و برای كنترل جا به جایی موجودات دریایی قانونی شكل گرفت كه برپایه آن بایستی كشتی ها در مدت های مشخص به صورت مداوم آب مخازن توازن را عوض كنند.
كاپیتان محمدی در پایان درباره چشم انداز پیش روی صنعت دریانوردی گفت: چند سال گذشته كارشناسان پیش بینی كردند كه در سال های آینده به دلیل نوع حرفه و سختی كار از نظر روحی و جسمی جهان با كمبود دریانورد روبه رو خواهد شد. برپایه اطلاعات موجود، میانگین سفر دریایی یك دریانورد میان یك تا شش ماه طول می كشد اما در واقعیت یك دریانورد میان چهار تا 9 ماه درون كشتی است. در این سفرها خانواده در كنار وی حضور ندارد و این وضعیت برای 30 سال مداوم تكرار می شود و این موضوع فرد را از زندگی اجتماعی محروم می كند. همچنین خانواده دریانوردان نیز به دلیل حضور نداشتن وی برای مدت زمان طولانی، بسیار آسیب پذیرتر از دیگر قشرها هستند. بنابراین به دلیل سختی های این شغل، تمایل به ورود به این رشته در ایران بسیار كم است و همزمان این ركود به صورت فراگیر در عرصه جهانی نیز وجود دارد.
راهكار مناسب برای مهار این بحران آگاهی بخشی رسانه ها و مطبوعات درباره این حرفه به شمار می رود. در حال حاضر بسیاری از مردم تصور درستی از دریانورد ندارند و این شغل را با نیروی دریایی اشتباه می گیرند. بنابراین این حرفه بایستی به صورت روشن برای جامعه تشریح شود. افزون بر آن، مسوولان باید خانواده دریانوردان را به خوبی حمایت كنند تا افراد برای ورود به این شغل تشویق شوند زیرا كشتیرانی یكی از مهم ترین صنایع كشور است و در جنگ تحمیلی به عنوان خط دوم دفاعی كشور محسوب می شد، پس بایستی این صنعت پراهمیت را در كانون توجه قرار داد.
*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: سیده مریم سیدان** انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9368**2002**9131
تهران- ایرنا- دریانوردی صنعتی كم هزینه و پر ظرفیت در نقل و انتقالات به شمار می رود كه برای گسترش و جذب نیرو نیازمند آگاهی بخشی و حمایت مسوولانه است. اهمیت این صنعت جهانی موجب شد كه روزی را به آن اختصاص دهند كه ثبت آن فرصتی مناسب برای پیاده سازی استانداردهای بین المللی به منظور ترویج فرهنگ دریانوردی، ایمنی و حفظ محیط زیست دریایی و پیشرفت اقتصادی محسوب می شود.
