۱۴ آبان ۱۳۹۵، ۱۰:۵۳
کد خبر: 82293988
T T
۰ نفر
كلهر؛ اسطوره نوآورنده در نستعلیق

تهران- ایرنا- «میرزا محمدرضا كلهر» یكی از برجسته ترین خوشنویسان دوره قاجار است كه سبك و شیوه خطاطی به ویژه نوآوری هایش با استقبال فراوانی روبرو شد. برخی او را اسطوره خط نستعلیق ایران می نامند.

میرزا محمدرضا كلهر به سال 1207 خورشیدی در حوالی كرمانشاه زاده شد. او كه علاقه فراوان به هنر خطاطی را با استعدادی ذاتی در این زمینه در وجود داشت، خطاطی را ابتدا نزد هنرمندان ایل آموخت و سپس به تهران هجرت كرد. او در تهران نزد میرزا «محمد خوانساری» به فراگیری خط پرداخت. او از استادان خود پیشی گرفت و از روی خطوط باقی‌مانده از «میرعماد» مشق كرد. حتی یك بار به اصفهان رفت تا از روی كتیبه معروف میرعماد در تكیه میرفندرسكی مشق كند. پس از شهرت او، «ناصرالدین شاه» از كلهر خواست تا در وزارت انطباعات به كار كتابت مشغول شود اما وی نپذیرفت.
از شاگردان كلهر می توان به میرزا «زین العابدین شریفی قزوینی» معروف به «ملك الخطاطین»، میرزا «مرتضی نجم آبادی» و «سید محمود صدر‌الكتاب» اشاره كرد. از نظر اشاعه هنر خوشنویسی و شیوه خطاطی كلهر مهمترین شاگرد او «سید مرتضی برغانی» بود كه سبك كلهر را به 2 فرزند خود «سیدحسن میرخانی» و «سیدحسین میرخانی» آموزش داد. این 2 استاد كه با یك واسطه شاگرد كلهر محسوب می‌شوند با تاسیس انجمن خوشنویسان ایران در تعلیم خوشنویسان معاصر بسیار كوشیدند.(1) همچنین «محمدحسین سیفی قزوینی» ملقب به «عماد الكتاب» از شاگردان باواسطه كلهر به شمار می رود.
از كلهر آثار چاپ سنگی و دست‌نویس بسیاری به جا مانده است كه از جمله‌ آن ‌ها می‌توان به «مخزن الانشاء»، «قسمتی از دیوان فروغی بسطامی»، «قسمتی از ریحانه الادب ذكاءالملك فروغی»، «قسمتی از دیوان قاآنی»، «منتخب السلطان سعدی و حافظ»، «مناجات خواجه عبدالله انصاری»، «رساله غدیریه»، «فیض الدموع»، «نصایح الملوك»، «قسمتی از سفرنامه كربلای ناصر الدین شاه»، «گاهنامه‌ها و تقویم‌ها»، «خواص السور (در حاشیه و متن قرآن مجید)»، «سیاه مشق‌ها»، «فرامین» و «مناشیر» اشاره كرد. كلهر بیست و نهم مرداد ماه 1291 درگذشت و در تهران به خاك سپرده شد.

**خط نستعلیق
در سده هشتم «میرعلي تبریزي» از تركیب و ادغام 2 خط «نسخ» و «تعلیق» خطي بنام «نسختعلیق» را پایه ریزی كرد كه بسیار مورد اقبال قرار گرفت و موجب تحول عظیمي در هنر خوشنویسي گردید. نام این خط در گذر زمان به نستعلیق تغییر پیدا كرد. به باور منتقدان هنری، نستعلیق از زیباترین، ظریف ترین و مشكل ترین خطوط ایراني است كه عروس خطوط نامیده می شود. همچنین این خط دومین خط خاص ایرانیان در دوره اسلامی است.(2)
خط نستعلیق پس از شكل گیری و پیدایش به همت خوشنویسان از دوره ای به دوره دیگر شاهد ویژگی ها و اختلافاتی هر چند جزئی در ساختار حروف، كلمه ها، اتصال ها و نیز تركیب بندی ها شد و در نتیجه اختلاف های جزئی، خوشنویسی نستعلیق هر یك از دوره ها از هم متمایز گشت. خوشنویسان شاخص هر دوره ابتكار و خلاقیت های نوینی را در ارتقای زیبایی و تكامل خط نستعلیق به كار بردند. (3)
كلهر یكی از ستون های اصلی خط نستعلیق است كه كلمه را بدون برداشتن قلم از روی كاغذ می‌نوشت كه در چاپ‌نویسی این كار لازم بود. البته او شكسته نستعلیق و تعلیق را نیز خوب می نوشت اما گویا ابهت كلمات و قواعد نستعلیق باعث شد كه زیاد به شكسته نویسی نپردازد.

**مكتب خوشنویسی كلهر
برخی بر این باورند كه امروز در خوشنویسی نستعلیق ما با 2 قالب و ساختار متمایز با نام های «مكتب قدیم» یا مكتب میرعماد و «مكتب جدید» یا «مكتب كلهر» روبرو هستیم. در سبك میرعماد دوایر، اتصالات و كشیده ها قدری درشت تر از حد معمول و در عین حال از تناسب كاملی برخوردار اند. اندام حروف نیز بسیار مستحكم، واضح و مشخص است و با ظرافتی استادانه نگاشته می شود. در مقابل كلهر در ساختار حروف و كلمات، با پرهیز از نازك و تیزنویسی نوعی ضخیم نویسی را مرسوم ساخت كه در آن دوایر كوچكتر شده و كشیده ها و فاصلهِ پیوند حروف و كلمه ها كوتاه تر می شوند.(4)
كلهر از خوشنویسانی است كه با تكیه بر نبوغ سرشارش، بر اساس اصول و خواست زمانه، برپایه روش میرعماد سبكی را پی ریخت و خط نستعلیق را با صنعت تازه وارد چاپ سنگی آشتی داد. در واقع ظریف بودن حروف مانعی برای چاپ سنگی نستعلیق بود و همین امر سبب شد كه او با تغییراتی در سبك و روش میر عماد شیوه تازه‌ای را برای نستعلیق بوجود آورد كه مناسب برای صنعت چاپ باشد.

**نقد و بررسی
سبك و شیوه خطاطی كلهر در طی دوره های پس از او مورد استقبال فراوانی قرار گرفت و بسیاری سعی كردند از شیوه و روش او استفاده كنند. «عبدالله فرادی» از استادان نستعلیق معاصر درباره نوآوری و تلاش های كلهر و مكتبش معتقد است: مكتب كلهر بر اساس اصول و خواست زمان پیدا می شود و پیش از او همه از سبك میرعماد تقلید می كردند اما پس از كلهر، همه مقلد او شدند. (5)
در بسیاری از منابع و زندگی نامه هایی كه نگاشته شده، از اخلاق و ویژگی های شخصیتی كلهر به نیكی یاد شده است. او به آزادمنشی، زندگی ساده، مناعت طبع، پاكدامنی، خوشخویی، بذله گویی، بلندی نظر، میهمان دوستی و تدین شهره بود.

*پی نوشت
1- یساولی ثانی، پیدایش و سیر تحول هنر خط، انتشارت یساولی، چاپ دوم ۱۳۶۰، ص 193
2- انصاریان، صالح، «مطالعه تطبیقی دو سبك رایج خط نستعلیق (سبك میرعمادالحسنی و محمدرضا كلهر)، نشریه چیدمان، سال چهارم، شماره11، پاییز1394، ص40
3- شریفی زیندشتی، بهروز، «نظری اجمالی بر مكاتب رایج در خوشنویسی نستعلیق»، مجله كتاب ماه هنر، شماره 152، اردیبهشت1390، ص102
4- همان، ص102
5- فرادی، عبدالله، «از كتابت تا كتیبه»، كیهان فرهنگی، سال نهم، شماره 7، سال 1371، ص3
*گروه پژوهش و تحلیل خبری
خبرنگار:محمدستاری**انتشاردهنده:سیدمحمد موسی كاظمی**پژوهشم**458**9279
۰ نفر