فرونشست زمین در استان مركزی نتیجه برداشت های غیرمجاز از منابع آبی

به گزارش ایرنا، طبق تعریف مراكز تحقیقاتی زمین شناسی، پدیده فرونشست زمین شامل فروریزش یا نشست رو به پایین لایه های سطحی زمین است كه می تواند دارای بردار اندك جابه جایی افقی باشد.
حركت از نظر شدت، وسعت و میزان مناطق درگیر محدود نیست و فرونشست می تواند در اثر پدیده های طبیعی زمین شناختی مانند انحلال، آب شدن یخ ها و تراكم نهشته ها، حركت های آرام پوسته و خروج گدازه از پوسته جامد زمین یا فعالیت های انسانی نظیر معدنكاری، برداشت آب های زیرزمینی و نفت ایجاد شود.
كارشناسان می گویند كه وجود خشكسالی های پی درپی و كاهش بارش زمینه برداشت بی رویه از ذخایر زیرزمینی را در سال های گذشته در ایران به ویژه استان مركزی افزایش داده و مكش آب از سفره های زیرزمینی باعث شده تا عمق خاك پوك و در نتیجه فرونشست لایه های خاك به وجود آید.
مدیركل منابع طبیعی استان مركزی گفت: كاهش بارش ها در دشت‌های استان، پدیده نشست زمین به علت حفرچاه های غیرمجاز را نشان می دهد كه در سال های 1382 تا 1388 در استان حفر شده و نمونه بارز آن افزایش سه برابری چاه های غیرمجاز است كه در حوضه آبریز كویر میقان رخ داده و شمار این چاه ها از 1171 به 3859 حلقه رسیده و این مهم مولود پدیده نامبارك نشست زمین در حاشیه كویر میقان است.
یوسف یوسفی افزود: تعادل ‌بخشی به منظور جبران كسری مخزن آب های مخازن زیرزمینی و وضعیت منابع سفره های آبی استان مركزی امری ضروریست و این مهم ضرورت تدوین برنامه زمانی مشخص را دو چندان كرده است.
وی اظهار كرد: استفاده حداكثری از بارندگی‌های موجود برای تامین آب و تغذیه آبخوان‌ها، استحصال منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی به میزان مجاز در برداشت و استفاده بهینه از آب استحصالی كه بیشترین سهم آن مربوط به بخش كشاورزی است از جمله اقدامات و برنامه‌های تدوین شده در این حوزه است.
وی توضیح داد: شرایط اقلیمی خشك و نیمه‌خشك استان مركزی، حفاظت خاك و آبخیزداری از سازنده‌ترین راهكارها برای مقابله با خشكسالی و كاهش اثرات كم ‌آبی در این استان است.
به گزارش ایرنا، مدیركل منابع طبیعی استان مركزی گفت: راهبردهای اساسی كنترل سیلاب، به تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی كمك می‌كند و این اقدامات موجب می‌شود قنات‌ها، چشمه‌ها و چاه‌ها با تولید آب بیشتر بتوانند زمین‌های كشاورزی بیشتری را پوشش دهند.
یوسفی افزود: آبخیزداری یكی از شیوه‌های نوین حفاظت آب و خاك، مهار و پخش سیلاب‌ها است كه باعث كنترل سیلاب‌های مخرب و نفوذ آب به داخل سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود این شیوه به ویژه در مناطق خشك، نیمه‌خشك و حواشی كویر كه به طور معمول هر از گاهی با جاری شدن سیلاب‌های مخرب با دبی لحظه‌ای بالا، مواجه هستند، مؤثر و راهگشا خواهد بود.
وی اظهار كرد: یكی از راه‌های كاهش و مهار بحران كمبود آب، پرداختن به آبخیزداری است كه ضمن توجه به مسائل اقتصادی ـ‌ اجتماعی و زیست محیطی و ‌حفظ منابع آب و خاك در حوضه ‌های آبخیزداری، از علوم و تجربیات مختلف بهره‌ گرفته است.
یوسفی توضیح داد: درعملیات‌ آبخیزداری نقش مردم كمتر دیده می شود و باید در برنامه ها مشاركت بهره برداران را لحاظ كرد.
وی بیان كرد: برنامه‌های حفاظت خاك و آبخیزداری همسو با توسعه پایدار و با اعمال مدیریت مسئولانه بر منابع، علاوه بر نیازهای امروز به منافع آینده نیز توجه دارد و در این راستا استفاده از دانش و اطلاعات فراهم آمده از طریق پژوهش‌های علمی و تلفیق آنها با علوم طبیعی، آموزش، فرهنگ، ارتباطات و علوم اجتماعی از اهمیت و حساسیت ویژه برخوردار است.
وی گفت: براساس نگرش و برنامه ‌ریزی سیستمی و تكاملی كه از ویژگی‌هایی چون جامع‌نگری و دوراندیشی برخوردار است، می‌توان به دستاوردهای قابل توجهی در خصوص حفظ و تامین منابع آب دست یافت.
یوسفی افزود: بارندگی های استان در سال زراعی حاضر مناسب است و نیاز است با اجرای عملیات‌ آبخیزداری برای كنترل و جمع‌آوری روان‌آب‌ها و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی اقدام هدفمند انجام شود.
وی بیان كرد: استفاده حداكثری از روان آب ها و علاوه بر كنترل سیلاب نسبت به تغذیه منابع آب های زیرزمینی كه شامل چاه ها و قنوات استان از موضوعاتی است كه باید به صورت اصولی به آن توجه شود.
مدیركل منابع طبیعی استان مركزی گفت: تغذیه مصنوعی آبخوان های منطقه، كنترل سیلاب و كاهش اثرات تبخیر مهمترین اقدام در مناطق خشك و نیمه خشك استان مركزی است كه در نهایت كنترل فرونشت زمین را رقم می زند.
مدیركل مدیریت بحران استانداری مركزی نیز در این خصوص گفت: تداوم پدیده خشكسالی در سال های اخیر و برداشت های غیرمجاز از سفره های آب های زیرزمین خطر فرونشست زمین را در این استان محتمل كرده است.
سعید فرخی افزود: بر اساس مستندات موجود درحال حاضر در شهرستان ساوه چند سانتیمتر زمین فرونشست كرده است كه علت بروز آن باید با دقت و با نگاه كارشناسی كاویده شود.
وی اظهار كرد: درباره خطر فرونشست زمین در استان مركزی مطالعات و كار كارشناسی مدون و مطالعات علمی انجام نشده است و امكان پیش بینی در این زمینه نیست.
فرخی گفت: اتصال شبكه فاضلاب خانگی و جلوگیری از نفوذ پذیری آب به سفره های زیرزمینی، خطر بروز فرونشست زمین را تشدید می كند.
مدیركل مدیریت بحران استانداری مركزی گفت: الزام مطالعات جامع در استان مركزی بر مبنای مشاهدات كارشناسان و اثبات علمی این موضوع دراستان در دست بررسی است.
به گزارش ایرنا، مدیرعامل شركت آب منطقه ای مركزی نیز، دلایل عمده فرونشست زمین را برداشت اضافه، حفرچاه های غیرمجاز، افت سطح آب های زیرزمینی و بروز خشكسالی عنوان كرد.
عزت الله آمره ای افزود: مطالعات پایه و رصد فرونشست زمین دراستان در برنامه كارشناسان است و با جمع آوری اطلاعات و استخراج آمار امكان هر گونه پیش داوری امكان پذیر نیست.
وی اظهار كرد: هم اكنون 2600 حلقه چاه غیرمجاز فعال كشاورزی در استان مركزی وجود دارد كه از این تعداد 284 حلقه در اراك و قبل از سال 85 حفر شده است.
وی گفت: تمامی چاه هایی كه بعد از سال 85 در استان حفر شده اند به منظور جلوگیری از گسترش پدیده خشكسالی و عواقب آن تا گرفتن حكم قطعی قضایی باید مهرو موم شوند.
افزود: حدود 4000 حلقه چاه غیرمجاز در استان مركزی شناسایی شده كه از 1600 حلقه آن مربوط به قبل از سال 85 و 2400 حلقه نیز غیرمجاز و مربوط به بعد از سال 85 تا كنون است.
وی افزود: انسداد چاه های غیرمجاز و پیشگیری از حفر چاههای جدید غیرقانونی از طریق تقویت گروه های گشت و بازرسی از جمله مهمترین برنامه های این شركت در سال جاری برای حفاظت از منابع آبی استان مركزی است.
آمره ای، یكی از دلایل مهم افت آب های زیرزمینی در استان را برداشت بی رویه برای آبیاری زمین های كشاورزی عنوان كرد و افزود: عده ای از كشاورزان برای آبیاری زمین های خود بدون توجه به بحران آب در استان، اقدام به حفر غیرمجاز چاه می كنند كه این امرسبب كاهش منابع آبی در استان و ناپایداری سفره های آب زیر زمینی می شود.
مدیرعامل سازمان های مردم نهاد استان مركزی نیز در این خصوص گفت: فرو نشست زمین، یكی از خطراتی است كه به شدت عرصه زمین را تهدید می كند و نباید از آن غافل شد.
سیاوش آقاخانی افزود: این حادثه غیرمترقبه به علت افت غیر متعارف سطح آب سفره های زیرزمینی رخ می دهد و براساس آماری كه وزرات نیرو اعلام كرده، متوسط افت سطح آب منابع زیرزمینی 15 تا 20 متر بوده است.
وی اظهار كرد: در دشت ممنوعه منابع زیرسطحی اراك با كاهش منابع آبی به مرور زمان درحال خالی شدن است كه این فرونشست به تخریب ساختمان ها می انجامد.
وی توضیح داد:حفره های 10 تا 15 سانتیمتری ناشی از فرونشست زمین در محیط شهری به پی ساختمان ها آسیب جدی وارد می كند و ترك دیوار منازل را سبب می شود.
آقاخانی گفت: فرونشست زمین و در نتیجه كاهش عمق خاك باعث می شود تا تاسیسات خدماتی كه از زیر زمین منتقل شده دچار شكستگی شده و خسارت زیادی به همراه داشته باشد.
وی افزود: متاسفانه روند بهره برداری غیراصولی از آب های زیرزمینی در چند سال اخیر مدیریت نشده و نیازمند برنامه مدون و اثرگذار برای گذر از شرایط فرونشست زمین است.
مدیرعامل سازمان های مردم نهاد استان مركزی گفت: در صورتی كه مدیریت بحران استان به این موضوع به شكل جدی نپردازد و برای آن تدبیر مدبرانه نیندیشد استان در آینده نه چندان دور با چالش جدی مواجه می شود.
6991/ 6013/خبرنگار: معصومه ابراهیمی** انتشاردهنده:مژگان حیدری*