توسعه حمل و نقل عمومی و گسترش فضای سبز، روش هایی كارآمد در كاهش آلودگی هوا

تهران چندی است كه آلوده ترین روزهای خود را سپری می كند. تداوم آلودگی هوا در یك هفته گذشته سبب ثبت طولانی ترین دوره آلودگی هوای سال جاری شده است. كارشناسان حوزه هواشناسی بر این باورند كه این مقوله تا روزهای پایانی هفته نیز ادامه می یابد؛ شرایطی كه دغدغه و نگرانی شهروندان و مسوولان را در پی داشت.
بر پایه گزارش «سازمان جهانی بهداشت»(WHO ) سالیانه 26 هزار تن در ایران به دلیل آلودگی هوا جان خویش را از دست می دهند كه در این میان سهم ساكنان تهران شش هزار تن است.

وارونگی دما تنها یكی از عوامل به وجود آورنده وضعیت قرمز كنونی به شمار می رود و عوامل دیگری نیز در این ارتباط موثرند كه به طور عمده از فعالیت های انسانی سرچشمه می گیرند. تردد انبوه خودروها، كامیون‌ها و موتورسیكلت‌ های كاربراتوری چند نمونه از این عوامل هستند. «بی توجهی به آلودگی هوا، نداشتن اطلاعات و دانش كافی در ارتباط با زیان های این معضل، نبود گردهمایی ها و اجماع عمومی در حمایت از هوای پاك، بی توجهی به درختكاری، تخریب طبیعت و ...» نیز تاثیر چشمگیری بر آلودگی هوا دارند.

تعطیلی مدرسه ها و حتی نهادهای دولتی و غیردولتی به طور موقت به كاهش آلودگی هوا كمك می كند كه این امر زودگذر محسوب می شود. افزون بر آن، اجرای مصوبه هایی در زمینه طرح ترافیك زوج و فرد خودروها و ... تاثیر قابل توجهی در این زمینه نداشته است زیرا هنوز هم شرایط بحرانی كنونی را شاهد هستیم.

با توجه به پایداری آلودگی در تهران در چند روز گذشته، كمیته اضطرار آلودگی استان دست به كار شد تا با تكیه بر سازوكارهایی چون «تعلیق زنگ ورزش در مدرسه ها، گسترش محدوده طرح ترافیك به محدوده زوج و فرد، توقف تردد اتوبوس های دودزای شركت واحد، تعطیلی معادن شن و ماسه تهران به مدت 48 ساعت، برخورد با خودروها و موتور سیكلت های دودزا در سطح شهر، توقف فروش مجوز روزانه طرح ترافیك تا پایان شرایط اضطرار و توقف تردد خودروهای فاقد معاینه فنی» به بازگشت شرایط عادی به تهران یاری رساند اما اینكه این طرح ها چقدر می تواند با ماندگاری و اثرگذاری خود، كاهش آلودگی هوا و در نتیجه سلامت شهروندان را تامین كند، موضوعی است كه «اسماعیل كهرم» فعال محیط زیست و مشاور رییس حفاظت از محیط زیست و «علی بیتاژیان» مشاور ارشد انجمن پایشگران حامی محیط زیست در گفت وگو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به آن پاسخ دادند.

- در ادامه متن گفت و گوی ایرنا را می خوانیم:
** بررسی شكل گیری آلودگی و وارونگی هوا
*** كهرم: آلودگی هوا زمانی اتفاق می افتد كه میزان ذرات معلق در هوا از مقدار مجاز بالاتر باشد. آلودگی حس كردنی و گاهی قابل مشاهده است زیرا بر اثر آن گستره دید افراد كاهش می یابد و تنفس با مشكل روبه رو می شود. در حالت عادی آلاینده های هوا به دلیل گرما و سبكی به طرف بالا حركت می كنند و جای خود را به هوای سرد می دهند و سپس به وسیله باد، باران و برف پراكنده می شوند اما وارونگی (inversion) پدیده ای است كه در آن عوامل پراكنده سازی آلاینده ها وجود نداشته باشند، بنابراین این هوای آلوده در برخورد با هوای سرد بالا دستی، فضایی برای فرار پیدا نمی كنند و پدیده وارونگی اتفاق می افتد.

***بیتاژیان: در حالت عادی، هوای گرم به سمت بالا و هوای سرد به دلیل سنگینی به طرف پایین حركت می كند. در اوایل روز و هنگام طلوع خورشید، لایه های زمین به دلیل برخورد اشعه های نور خورشید گرم تر از لایه های زیرین است و با شروع روز و آغاز فعالیت های انسانی و مصرف سوخت دمای هوای سطح زمین زیاد می شود. این هوای گرم، هنگام صعود و حركت به سمت بالا و در زمان جا به جایی به وسیله باد با لایه ای هم دما از هوا كه به وسیله تابش خورشید در طبقه های فوقانی جو تشكیل شده است، برخورد می كند و این مانع صعود و تبادل هوا می شود.

نتیجه آن تشكیل یك سطح پوششی بالای شهر است كه با گذشت زمان و افزایش فعالیت های انسانی و به دلیل حبس هوا در زیر این لایه مواد آلاینده تولیدشده در سطح زمین باقی می مانند و بالا نمی روند. هنگامی كه این پدیده اتفاق می افتد هوای سرد و آلوده به دلیل سنگینی بیشتر در سطح پایین و هوای گرم در ارتفاع بالا قرار و جو حالت پایدار به خود می گیرد و امكان مخلوط شدن و تهویه هوا وجود نخواهد داشت.

آلودگي هوا نیز به معناي تركیب شدن هوای سالم و استاندارد با گازهای مضر، قطره ها و ذره های معلقی است كه كیفیت هوا را كاهش و شرایط را برای تنفس موجودات زنده نامناسب می كند.

** نخستین عامل آلودگی هوا؛ وسایل حمل و نقل متحرك
***كهرم: تخمین زده شده است كه منشاء 85 درصد از آلاینده ها وسایل حمل و نقل متحركی چون موتور سیكلت، اتوبوس و خودرو را شامل و 15 درصد باقیمانده به صنایع اطراف تهران مربوط می شود. 30 درصد از كارخانه های ایران در اطراف تهران قرار دارند كه این عوامل به غلظت آلاینده ها می افزایند. از طرف دیگر دو میلیون و 800 هزار خودرو و نزدیك به همین تعداد موتور سیكلت در تهران وجود دارد كه موتور سیكلت ها هشت برابر خودرو آلایندگی تولید می كنند. علاوه بر این موارد، ورود روزانه 800 خودرو به پایتخت از دیگر عوامل آلودگی هوا به شمار می رود.

***بیتاژیان: نخستین عامل آلودگی هوا، خودروها و موتور سیكلت ها هستند و گفته می شود كه موتور سیكلت ها به دلیل نوع كاربراتور به كار رفته در آن، هشت برابر بیش تر از خودروها هوا را آلوده می كنند. افزون بر آن 10 درصد خودروهای داخلی كاربراتوری هستند كه مصرف سوخت و تولید آلودگی بیشتری نسبت به خودروهای انژكتوری دارند. برآورد شده كه 70 تا 80 درصد آلودگی تهران مربوط به این دو وسیله نقلیه است.

بیشتر كارخانه های صنعتی در غرب تهران واقع شده اند و به دلیل وزش باد از غرب به شرق این آلودگی ها به داخل شهر منتقل می شوند. بسیاری از كارخانه های یاد شده از فیلتر مناسب برای مهار آلودگی استفاده نمی كنند و نظارت مشخصی نیز بر روی عملكرد آنها وجود ندارد. مصرف گاز خانگی برای پخت و پز و وسایل گرمایشی هم به نسبت كمتر از دیگر عوامل آلودگی ایجاد می كنند.

**دلایل موفق نبودن راهكارها برای كاهش آلودگی هوا
***كهرم: در مجموع، جمعیت بالا و تردد شمار زیاد وسایل نقلیه در تهران مانع به نتیجه رسیدن این تدابیر می شود. اگر تعداد خودروها به یك سوم میزان حاضر كاهش می یافت، روش های كنونی نتیجه بخش می شد. همچنین موقعیت جغرافیایی تهران نیز بر این بحران ها افزوده است.

***بیتاژیان: از نظر جغرافیایی، تهران در دامنه كوه واقع شده و از وزش باد بسیار كمی برخوردار و وزش باد در تهران به طور تقریبی سه متر در ثانیه است و توان حمل آلودگی را ندارد. از طرفی، بلندمرتبه سازی در پایتخت مانند مانعی در مسیر باد عمل و سرعت آن را كم می كند؛ كاهش بارش باران و برف به عنوان دیگر عوامل پاكی هوا زمینه را برای آلودگی هر چه بیشتر هوا ایجاد كرده است. مجموعه این عوامل در فصل زمستان با وارونگی هوا همراه و قابل لمس می شود در حالی كه این میزان آلودگی در فصل های گرم سال نیز وجود دارد اما به دلیل صعود آن به طرف بالا و نبود پدیده وارونگی قابل درك نیست. بنابراین می توان گفت، موقعیت جغرافیایی تهران مهم ترین عامل تشدید آلودگی هوا است.

راهكارهای اتخاذ شده از طرف دولت مانند مُسكنی به صورت مقطعی به بهبود اوضاع كمك می كند. طرح هایی چون زوج و فرد، ترافیك و تعطیلی مدارس راهكاری كوتاه مدت محسوب می شود كه نمی توان برای بلند مدت به تاثیر آن امیدوار بود. مشكل آلودگی تهران این است كه مسوولان به جای برنامه ریزی بلند مدت، برنامه های كوتاه مدتی را اجرا می كنند كه تاثیر آن تنها برای چند روز باقی می ماند.

** راهكارهای كاهش آلودگی در كلانشهرهای ایران
***كهرم: بهترین راهكار را می توان گسترش فضای سبز، توسعه سامانه حمل و نقل عمومی و توجه به معاینه فنی خودروها دانست. از طرف دیگر فرهنگ سازی برای جلوگیری از تردد خودروهای تك سرنشین نیز می تواند در كاهش آلایندگی هوا نقش موثری ایفا كند. ادامه اجرای طرح زوج و فرد و افزایش محدوده طرح ترافیك و زوج و فرد از دیگر عامل های كاهش آلایندگی محسوب می شود. در زمینه گسترش فضای سبز نیز باید مردم را به ایجاد این فضا روی پشت بام خانه هایشان تشویق كرد و برای این اقدام تخفیف مالیاتی در نظر گرفت. همچنین می توان از حاشیه اتوبان ها و زمین های خالی كه صاحبان آن خارج از كشور زندگی می كنند، برای ایجاد فضای سبز بهره برد. استفاده از خودروهای برقی و بهره بردن از بنزین با كیفیت از دیگر روش های كاهش آلودگی به شمار می رود.

***بیتاژیان: بهترین راهكار برای بهبود هوای شهرهای بزرگ، توسعه حمل و نقل عمومی است. به دلیل مناسب نبودن مسیرهای حمل و نقل عمومی، كمبود اتوبوس، مترو و شلوغی آنها، افراد مجبور به استفاده از خودروهای شخصی می شوند كه بیشتر آنها تك سرنشین هستند. اگر حمل و نقل عمومی گسترش یابد به یقین كاهش خودروهای تك سرنشین و كم شدن آلودگی هوا را شاهد خواهیم بود. از طرف دیگر گسترش خدمات الكترونیك می تواند گامی موثر در كاهش این معضل باشد زیرا سبب می شود، افرادی كه كار آنها نیاز به حضور فیزیكی ندارد، از خانه خارج نشوند. بالابردن استاندارد سوخت خودرو و گسترش فضای سبز از دیگر راهكارهای كاهش آلودگی هوا است.

** وضعیت آلودگی هوا در كشورهای پرجمعیت و شلوغ جهان
***كهرم: در آمریكا، رفت و آمد خودروهای تك سرنشین در منطقه های پر رفت و آمد ممنوع است و در صورت مشاهده فرد خاطی 300 دلار جریمه می شود. در این كشور همكارانی كه هم مسیر هستند به صورت نوبتی با یك ماشین به محل كار می روند. در فرانسه كه از بهترین خودرو و بنزین بهره می برد سال گذشته طرح زوج و فرد اجرا شد. ساخت فضای سبز روی پشت بام ها و دریافت تخفیف مالیاتی راهكار مسوولان كشور سوئیس برای سالم سازی هوا است.

***بیتاژیان: آلودگی برخی كشورها همچون چین را نمی توان با ایران مقایسه كرد زیرا پدیده آلودگی در این كشور دایمی است اما درباره شهرهای صنعتی مانند لندن پایتخت انگلیس، باید گفت، در دهه 50 میلادی، این شهر آلودگی هوای شدیدی را تجربه كرد كه باعث شد چند هزار تن در مدت چند روز، جان خود را از دست بدهند. بنابراین مسوولان این كشور با گسترش حمل و نقل عمومی و با استفاده از خودرو با درصد آلایندگی پایین، توانستند از آلودگی این شهر بكاهند و اكنون لندن از هوایی استاندارد بهره می برد.

** اقدام های دولت برای كاهش آلودگی
***كهرم: دو راهكار برای بهبود آلودگی هوا وجود دارد. محمدباقر قالیباف شهردار تهران چهار سال پیش در اجلاس سازمان ملل درباره تغییرات اقلیمی در كپنهاگ دانمارك اعلام كرد، برای كاهش آلودگی هوا باید به گسترش مترو پرداخت و اینك این راهكار در حال اجرا است. بنا به گفته برخی مسوولان در تهران میان 15 تا 25 كیلومتر در سال مسیر مترو حفر می شود. اقدام دیگر افزایش فضای سبز است. اینك دولت به دلیل كمبود فضا از كناره اتوبان ها برای ساخت فضای سبز استفاده می كند كه حركت مناسبی به شمار می رود و دیگر آنكه با استفاده از بنزین یورو 4 در مسیر كاهش آلودگی گام برداشته است.

***بیتاژیان: روزهای بحرانی نسبت به دوره های گذشته كمتر به نظر می رسد. پژوهش های صورت گرفته نشان می دهد كه از ابتدای امسال تا 23 آبان 1395 نسبت به زمان مشابه در سال گذشته وضعیت هوای تهران بهبود یافته است كه این می تواند به دلیل بهبود كیفیت سوخت یا تغییرات آب و هوایی باشد اما ایران هنوز از یك هوای استاندارد برای تنفس دور است.

** نقش رسانه ها و شبكه های اجتماعی در كاهش آلودگی هوا
***كهرم: اطلاع رسانی ارتباط مستقیمی با كم شدن آلایندگی هوا دارد. به عبارت دیگر در این زمینه هرچه اطلاع رسانی بیشتر باشد، تلاش مردم برای رعایت نكته های محیط زیستی افزایش می یابد. جامعه باید همگام با علم حركت كند و بالا رفتن آگاهی افراد درباره تاثیر نقش فردی بر كاهش آلودگی، باعث تشویق آنها به حفظ محیط زیست می شود.

***بیتاژیان: رسانه ها، فضای مجازی و سازمان های مردم نهاد، اصلی ترین نقش را نسبت به آلودگی هوا بر عهده دارند. این گروه ها می توانند توجه مسوولان را به خطرهای محیط زیستی جلب و از آنان ایجاد تغییرهای محیط زیستی را طلب كنند. به عنوان نمونه موضوع خودروهای كاربراتوری می تواند در رسانه ها مطرح و به بحث و تبادل نظر گذاشته شود تا مسوولان مربوطه به این امر توجه كنند.
* گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: سیده مریم سیدان**انتشاردهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9368**2002**9131
*ایرنا مقاله كانالی برای انعكاس مقاله های اندیشكده ها - پژوهشكده ها - دانشكده ها - مراكز تحقیقاتی و رسانه های ایران وجهان*
Irnaarticle@