رسانه و گرایش به سوی ادبیات نابهنجار، چرایی و پیامدها

مدتی است برخی رسانه ها و مطبوعات با انگیزه های گوناگون به سمت كاربرد اصطلاحات و واژه هایی خارج از چارچوب ادبیات متعارف خبر و رسانه گرایش یافته اند. این فرایند كه گاه با بی نزاكتی در می آمیزد و زمانی گویای نوعی پیشداوری و تكسونگری است به سرعت گسترش می یابد به طوری كه به برخی از رسانه های دارای فراگیری، اثرگذاری و مخاطبان پرشمار هم سرایت پیدا كرده است. حتی رسانه فراگیری چون صدا و سیما هم گاهی در پرمخاطب ترین بخش های خبری خود از ادبیات و واژه هایی نامناسبی استفاده می كند كه این مساله در جامعه رسانه ای سبب ساز پرسش های بسیاری شده است.
پژوهشگر ایرنا درباره چرایی و پیامدهای سوق پیدا كردن برخی خبرگزاری ها، روزنامه ها و رسانه ها به سمت استفاده از ادبیات و كلمه های نامانوس در انتقال اخبار با «جلال خوش چهره» روزنامه نگار و فعال حوزه رسانه و «محمدصادق جنان صفت» سردبیر تارنمای «ساعت 24» به گفت وگو پرداخت. در ادامه نظر این 2 كارشناس را می خوانید.

** تكاپوی برخی رسانه ها برای حفظ مخاطب به قیمت كاهش كیفیت
جنان صفت در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا مهمترین علت كاهش سطح كیفی كار رسانه های سنتی را تلاش برای رقابت با شبكه های اجتماعی در جذب و حفظ مخاطب دانست و گفت: رسانه های رسمي و قدیمي در همه كشورهاي جهان به ویژه كشورهاي آزادتر با چالش بزرگي به نام شبكه هاي اجتماعي رو به رو شده اند. این رسانه ها مانند «فیس بوك» ، «واتس آپ»، «تلگرام» و... با شتاب و گستردگي بهت آوري گروه هاي گوناگوني را مشتري خود كرده اند. یكی از ویژگی هاي این رسانه ها این است كه زبان ساده ای دارند و داد و ستد سردبیران با مخاطبان آني و پرفشار است.
به گفته وی، همین داد و ستد و تعامل، زبان گفت وگو میان تولیدكنندگان و مشتریان خبر را ساده كرده است. رسانه هاي رسمي و قدیمي براي اینكه مخاطبان بیشتری از دست ندهند و در رقابت با شبكه های اجتماعی شكست كامل را متحمل نشوند، مي خواهند به سوي ساده سازي حركت كنند و این ساده سازی گاهي از اندازه خارج مي شود و كار به جایي مي رسد كه از دایره عرف و ادب خارج مي شوند.
جنان صفت در ادامه یكی از علت های اصلی روی آوردن رسانه ها به ویژه صدا و سیما به استفاده از ادبیات و كلمه های نامتعارف در خبررسانی را ناشی از رقابت های جناحی و سیاسی دانست و گفت: واقعیت این است كه رفتار سیاسي حاكم بر گردانندگان و مدیران ارشد برخی رسانه ها به ویژه صدا و سیما مخالفت با اصلاح است و در مسیر نفي جریان اصلاح، مخاطبان روشنفكر را از دست داده است. گروههاي مرجع فكري به دلیل یكسونگري صدا و سیما در مجادله هاي سیاسی تا جایي كه ممكن باشد تلویزیون تماشا نمي كنند. از سوي دیگر به دلایل گوناگون نیروهاي ورزیده كمتري جذب صدا و سیما می شوند.
وی افزود: مجموعه این دلایل راه را براي تولید برنامه هایی با كیفیت نازل براي نگهداشت بینندگاني در سطح آموزش پایین هموار كرده است. ساري و جاري كردن این ادبیات نامتعارف را كه ویژگي آن به كارگیري اصطلاحات مربوط به مناسبات غیررسمي، است باید در همین چارچوب تحلیل كرد. تلویزیون ایران نیك مي داند براي حفظ مخاطبان باید ادبیات نزدیك به آنها را به كار گیرد اما فراموش كرده است كه بخش خبر از جدی ترین بخش ها در میان همه برنامه ها به حساب مي آید و مخاطبان بین المللی دارد .
سردبیر تارنمای ساعت 24 تصریح كرد: مدیران رسانه ای هرگز مجاز نیستند به خاطر مخالفت با یك اندیشه سیاسی یا یك نظام سیاسی از واژه های سخیف استفاده كنند. شوربختانه باید گفت این تفكر كه براي نشان دادن شدت دشمني با یك فرد یا نظام سیاسی باید آنها را مسخره كرد در بخش هایی از رسانه هاي ایراني كه عموما در اختیار یك اندیشه سیاسی است جاری شده است. این تصمیم كه با اهداف سیاسی ساده انگارانه و پشت پرده صورت می گیرد، پیامدهاي غیرقابل پیش بینی به دنبال خواهد داشت. وقتي رسانه اي رییس جمهوری منتخب یك ملت را به سخره مي گیرد، باید منتظر باشد كه رسانه هاي رقیب نیز همین رفتار را بروز دهند.

**آرایش خبر و اهمیت آن در فعالیت های رسانه ای
خوش چهره فعال حوزه رسانه در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا گفت: در كار رسانه و ارتباطات اصلی مهم وجود دارد؛ اینكه آرایش خبر از خود خبر مهمتر است. آرایش خبر می تواند اطلاع رسانی را به پیام تبدیل كرده و با انتقال پیام، بر مخاطب اثرگذار باشد.
خوش چهره با تفكیك 2 حوزه سخت خبر و نرم خبر در رسانه ادامه داد: انتقال خبر در رسانه به 2 شیوه نرم خبر یا سخت خبر امكان پذیر است. در سخت خبر اتفاقات و وقایع بدون كم و كاست بیان می شود اما در نرم خبر از تفسیر، تحلیل، یادداشت، بیان حاشیه ها و ... برای انتقال پیام استفاده می شود.
به گفته این كارشناس، متاسفانه برخی رسانه ها كه باید مخاطبان را جذب كنند و ارزش های فرهنگی را در جامعه تسری دهند، از ابزاری برای انتقال خبر استفاده می كند كه نه تنها نرم و جذاب نیست، بلكه با ایجاد دافعه موجب ریزش مخاطبان می شود. به گفته او كج سلیقگی، دورشدن از نظرهای كارشناسی، جایگزینی نیروهای بی تجربه و ... در برخی رسانه ها به این مساله دامن زده است، تا جایی كه می بینیم حتی رسانه ملی در پرمخاطب ترین بخش های خبری خود اصول حرفه ای اطلاع رسانی را زیرپا می گذارد.
به گفته خوش چهره متاسفانه رسانه ملی به سمت بی سلیقگی و خارج شدن از مرزهای ادب حركت می كند. زمانی كه فراگیرترین رسانه در یكی از رسمی ترین برنامه های خود از واژه هایی چون «هویج» و «سیفون» استفاده می كند، این ادبیات تاثیر بسیار بدی بر جامعه دارد چرا كه شهروندان كم سن و سال مانند نوجوانان هم به خود اجازه می دهند از این ادبیات استفاده كنند.
خوش چهره ادامه داد: رویكرد ما در قبال «شیمون پرز» و «ترامپ» كاملا مشخص است اما استفاده از این ادبیات در چارچوب فرهنگ، آموزه های دینی و اخلاقی ما نمی گنجد. درست است كه رییس جمهوری آمریكا در گفته های خود از واژه سیفون استفاده كرده است، اما نحوه آرایش خبر در رسانه ملی ما باید به گونه ای باشد كه به شان مخاطب و فرهنگ ما خدشه وارد نكند. زمانی كه رسانه ها با استفاده از برخی واژه های نامناسب با بی سلیقگی تمام جنبه های روایی خبر را برجسته می كنند، نه تنها اسباب بی اعتمادی مردم را فراهم می سازند، بلكه موجب ضایع شدن پیامی می شوند كه در پی انتقال آنند.
خوش چهره در بخش دیگری از گفت وگوی خود این پرسش را مطرح كرد: رسانه هایی كه این همه از اخلاق و آموزه های دینی بر می گویند، چگونه استفاده از این ادبیات نامناسب را توجیه می كنند؟ به گفته خوش چهره، این در حالی است كه رسانه های داخلی باید با رعایت اصول حرفه ای و به كارگیری ادبیات مناسب و حرفه ای در خبر، نه تنها از ریزش مخاطبان خود جلوگیری كنند، بلكه با بازیابی اعتبار خود نزد مخاطبان، آنان را از منابع خبررسان خارجی بی نیاز كنند. قدرت نرم همین است. در نرم خبر باید پیام را به صورت جذاب به مخاطب انتقال داد. زمانی در انتقال خبر از واژه های نامناسب استفاده می شود، دیگر قدرت نرم كارآمدی ندارد. به همین دلیل برخی رسانه های داخلی از جمله رسانه ملی با ریزش روزافزون مخاطبان خود مواجه هستند، چرا كه نه خبر را درست انتقال می دهد و نه پیام را.
**گروه پژوهش و تحلیل خبری
خبرنگار: اعظم حمیدپور**انتشاردهنده: سیدمحمد موسی كاظمی**پژوهشم**9275** 9279