رمزگشایی از چرایی تخریب اموال عمومی در جامعه

به گزارش ایرنا، تخریب اموال عمومی یا وندالیسم پدیده ای ضداجتماعی و چندبعدی است كه از زیبایی چهره شهرها كاسته و نشان از وجود نوعی ناهنجاری در برخی از جوامع دارد.
شكستن شاخه درخت ها، ریختن بخشی از فاضلاب در كوچه و خیابـان و جـوی، ریخـتن زباله در جوی و حاشیه خیابان، خراب كردن چمن های وسط بلوارها توسط پیاده روی، ندادن بلـیط بـه راننـده اتوبوس شهری، آسیب رساندن به صندلی اتوبوس از جمله این كجروی ها و ناهنجاری هاست كه در سطح جامعه دیده می شود.
این ناهنجاری ها دامنه و طیف گسترده ای را در بر می گیرد به طوری كه از اقدامات ساده و ابتدایی مثل قدم زدن بر روی چمن بوستان ها تا تخریب وسیع امكانات شهری را شامل می شود.
تخریب اموال عمومی باعـث خسـارات اجتمـاعی و اقتصـادی فراوانـی می شود و برای حیات اجتماعی و فردی آثار مخربی در پی دارد كه بـا اصـول مسـلم نظـم اجتمـاعی در تعارض اسـت.
به دلیل چندوجهی بودن این پدیده در این گزارش از دو منظر حقوقی و اجتماعی به موضوع وندالیسم توجه شده است؛ غلامرضا اسكندریان جامعه شناس و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاددانشگاهی و حسین احمدی نیاز حقوقدان و وكیل دادگستری هریك با نگاهی تخصصی درباره این موضوع نقطه نظرات خود را بیان كرده اند.
اسكندریان با بیان اینكه وندالیسم از منظر اجتماعی رفتاری غیرمسئولانه و نابهنجار است، افزود: رفتارهای وندالیستی سلامت جامعه را تهدید می كند و امنیت اجتماعی را به خطر می اندازد، ضمن اینكه هزینه های مالی زیادی برای شهر و شهروندان به همراه دارد.
وی با ارائه تعریفی از وندالیسم گفت: وندالیسم، تخریب عامدانه اموال عمومی بدون انگیزه های مشخص و از پیش تعیین شده است و منظور از عامدانه این است كه این رفتار واكنشی است نسبت به شرایطی كه روی فرد اثر گذاشته و منظور از بدون انگیزه مشخص این است كه این رفتار لحظه ای و آنی است و اینطور نیست كه با برنامه ریزی قبلی و از پیش تعیین شده فرد به سراغ آن برود.
اسكندریان در مورد مصادیق رفتارهای وندالیستی اظهار كرد: تخریب های مربوط به وسایل حمل و نقل عمومی از قبیل مترو و اتوبوس، شعار نویسی روی در و دیوار شهر و امكانات عمومی، تخریب علائم راهنمایی و رانندگی، كیوسك های تلفن، پل های عابر پیاده ، مبلمان شهری، روشنایی معابر عمومی، یادگاری نوشتن روی درختان در بوستان ها و آسیب رساندن به كتب و مجلات در كتابخانه های عمومی از جمله مواردی از رفتارهای وندالیستی است.
وی در رابطه با متغیرهای تاثیرگذار بر میزان بروز این نوع رفتار ضد اجتماعی ادامه داد: این رفتار بیشتر متوجه نوجوانان و جوانان بوده و گروه سنی 12تا 25 سال مرتكب این رفتارها می شوند.همچنین این رفتارها در گذشته رفتاری مردانه و پسرانه محسوب می شده است اما امروزه اگر نگوییم متغیر جنسیت در بروز این رفتار بی تاثیر شده می توانیم بگوییم تاثیرش كمرنگ است.
اسكندریان اضافه كرد: بین مجردها این رفتار بیشتر از متاهلان است و بین افرادی كه تحصیلات پایین تری دارند نسبت به افراد با تحصیلات بالا زیادتر دیده می شود و همچنین مصادیق این پدیده در شهرها به مراتب بیشتر از روستا هاست.
وی در مورد انواع رفتار های وندالیستی افزود: رفتارهای وندالیستی از ماهیتی پیچیده و چند وجهی برخوردار اند و شناخت دقیق آنها، لازمه هر نوع اقدام پیشگیرانه یا بهبود در ارتباط با این نوع رفتار است. از همه مصادیق این رفتار نمی توان برداشتی یكسان داشت و بر مبنای این برداشت برخوردی یكسان را نیز اعمال كرد. بر همین اساس نیز طبقه بندی مبتنی بر شناخت انواع این رفتار را پیشنهاد شده است. لذا رفتارهای وندالیستی حداقل در چهار دسته قابل تفكیك هستند.
این عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی گفت: برخی از اوقات رفتارهای وندالیستی ماهیتی خصمانه و كینه توزانه دارد و فرد متاثر از نوعی احساس اجحاف، تبعیض و یا نابرابری اقدام به انجام این رفتار می كند كه این احساس خود می تواند برآمده از شرایط جامعه و یا خانواده باشد.
همچنین اسكندریان در مورد نوع دوم رفتارهای وندالیستی بیان كرد: این رفتار در بسیاری از مواقع فقط شكل تخلیه هیجان دارد و نوعی تفریح محسوب می شود.
وی ادامه داد: نوع سوم رفتارهای وندالیستی به دلیل تمایزطلبی اتفاق می افتد و در واقع فرد وندال می گوید: من تخریب می كنم تا متفاوت بودن و حتی قدرت خود را به نمایش بگذارم؛ به نوعی خود ابرازی و خودنمایی و خوداثباتی در این نوع رفتارها وجود دارد كه عمدتا تحت فشار گروه همالان (دوستان) اتفاق می افتد .
این جامعه شناس اضافه كرد: بسیاری از مطالعات تجربی نشان داده است كه احتمال بروز رفتارهای وندالیستی در قالب گروهی به مراتب بیش از احتمال ارتكاب این نوع رفتار در قالب فردی است. این رفتار در گروه هایی كه اعضاء آن تجربه ارتكاب رفتارهای ناهنجار و بزهكارانه را دارا هستند، تشدید می شود.
اسكندریان درمورد نوع چهارم رفتارهای وندالیستی اظهار كرد: گاهی تخریب اموال عمومی ناشی از یك احساس نیاز درونی به دلیل خرده فرهنگ های مختلف است. مثلا در مناطق پایین شهر بر در و دیوار اسامی مثل علی پلنگ، احمد زاغی و ... كه در واقع نه به قصد تخریب، آسیب رسانی و یا آزاررسانی بلكه نوعی هویت یابی است.

** نوع نگاه فرد به زندگی و تجربه زیسته فرد در بروز وندالیسم اثرگذار است
این عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی با تاكید بر اینكه نوع نگاه فرد به زندگی و تجربه زیسته فرد در بروز وندالیسم اثرگذار است، گفت: شرایط خانوادگی و نوع تربیت، وضعیت اقتصادی، پایگاه اجتماعی فرد و میزان دینداری و پایبندی به اصول اعتقادی در انجام رفتارهای وندالیستی تاثیر گذار است.
وی در ادامه گفت: یكی از مصدایق بروز رفتارهای وندالیستی در زمان بازی فوتبال است و معمولا از نوع رفتار هیجانی و تفریحی است كه به دلیل وجود دوربین های نظارتی و حضور نیروهای امنیتی و انتظامی در استادیوم ورزشی فرد در فضای استادیوم اجازه تخلیه هیجان را ندارد بنابراین وقتی از آن فضا رها می شود، بلافاصله شروع به تخریب می كند و به خاطر همین شكستن شیشه اتوبوس ها و مغازه های اطراف و ایستگاه های اتوبوس در واقع جایی است كه همه نظارت ها برداشته می شود.
این جامعه شناس گفت: در فضاهای بی دفاع و نقاط كور احتمال ارتكاب رفتارهای وندالیستی بیشتر است و در اماكن شلوغ مثل اتوبوس و مترو به دلیل ازدحام و شلوغی و وجود نظارت غیر رسمی كمتر اتفاق می افتد.
اسكندریان برای مقابله با پدیده وندالیسم، معتقد است كه باید انواع این نوع رفتار و كنش مورد بررسی قرار گیرد و متناسب با هر كدام از آنها راهكار ارائه شود.

**نظارت غیر رسمی مكملی موثرتر از نظارت رسمی برای مقابله با وندالیسم
اسكندریان افزود: این امر پذیرفته شده است كه چشم هایی (به صورت رسمی) همواره نظاره گر رفتارهای اجتماعی شهروندان باشد اما باید توجه كرد كه در موضوع نظارت رسمی نباید فضا امنیتی شود.
وی در رابطه با نظارت غیررسمی نیز گفت: این نوع نظارت در ارتباط با موضوع بحث ما از كارایی بیشتری برخوردار است و برنامه ریزان باید احساس مسئولیت در مردم را از طریق آموزش غیر مستقیم برانگیخته كنند تا با آموزش های غیر مستقیم نشان دهیم كه این تخریب ها برای شهر و مدیریت شهری هزینه دارد و این هزینه به طور طبیعی از جیب شهروندان پرداخت می شود.
اسكندریان تصریح كرد: تبلیغات و اطلاع رسانی زیر پوستی و غیر مستقیم در این زمینه باید نهادینه شود و به نوعی شعار شهر ما خانه ما در این رابطه مد نظر قرار گیرد.
این عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی ابراز كرد: پیشنهاد دیگری كه به عنوان راهكار مقابله با این پدیده وجود دارد این است كه فاصله بین ارتكاب جرم و از بین بردن آثار تخریب كم باشد؛ به عنوان نمونه اگر تخریبی در مترو صورت می گیرد در همان لحظه خود فرد مجبور شود تا آثار تخریب را برطرف كند.
وی با تاكید بر اینكه آثار تخریب برای تخریب مجدد تحریك كننده است، افزود: آثار تخریب بلافاصله باید رفع شود چون اگر آثار تخریب دیده شود، به راحتی فرد مستعد وندالیسم را ترغیب می كند تا رفتار وندالیستی را تكرار كند.

**همه مصادیق این رفتار جرم نیست
اسكندریان با اشاره به اینكه از منظر جامعه شناسی این رفتار جرم نیست گفت: حتی در بررسی هایی كه با كمك سازمان زندان ها داشتم و با مراجعه به دارالتادیب و چند زندان، متوجه شدم كه به دشواری می توان پرونده ای را یافت كه با موضوع ارتكاب اعمال وندالیستی حتی در قالب جرم دوم و سوم متهمان ثبت شده باشد كه البته این امر می تواند بیانگر نوعی خلاء قانونی باشد.
وی تاكید كرد: این رفتار لحظه ای است و فرد وندال چندان انگیزه بروز رفتار خلاف قانون را ندارد بنابراین اگر قرار است مجازاتی هم لحاظ شود، بهتر است از جنس مجازات ترمیمی باشد.
اسكندریان به عنوان جمع بندی اظهار كرد: با توجه به ماهیت پیچیده و چندگانه این نوع رفتار، هر نوع اقدام پیشگیرانه و ترمیمی لازمه اش شناخت است و كسب شناخت در این زمینه نیازمند نگاهی بین رشته ای است. لذا جامعه شناسان، حقوقدانان، روانشناسان، برنامه ریزان شهری، مسئولان در حوزه نوسازی و زیباسازی و سایر متولیان با نگاهی جامع به این موضوع بپردازند.
در ادامه گفت و گویی داشته ایم با حسین احمدی نیاز تا از منظر حقوقی به موضوع تخریب اموال عمومی پرداخته شود.
احمدی نیاز وندالیسم را از جمله ناهنجاری های اجتماعی در جوامع شهری دانست و گفت: هرگونه تخریب ارادی اموال عمومی، سازمان شهری، تاسیسات اجتماعی و آثار هنری كه به صورت فردی یا گروهی و هدفدار و غیرهدفدار انجام ‌شود و از اختلالات رفتاری و تربیتی، عقده‌های اجتماعی، نارضایتی طبقاتی و ... سرچشمه گیرد، نوعی رفتار وندالیستی به حساب می آید.
وی تاكید كرد: این پدیده در همه فرهنگ‌ها مذموم است تا حدی كه برخی صاحب‌نظران، وندال‌ها را دشمنان آشكار جامعه و عمل آنها را نهایت گستاخی در رفتارها و تلقی‌ها دانسته‌اند.
احمدی نیاز ادامه داد: تخریب اموال و فضاهای عمومی به ویژه در جوامع شهری، از پدیده هایی است كه نه تنها خسارت های ناشی از آن، مدیریت های شهری را گرفتار مشكل و تنگنای نگهداری از فضاها و تجهیزات عمومی می كند، بلكه شهروندان را نیز از داشتن امكانات و تجهیزات مورد نیازشان محروم و بی بهره می سازد.
وی با بیان اینكه تخریب اموال عمومی، تنها به كشور ما محدود نمی شود و در بیشتر كشورها وجود دارد، گفت: كشورها قوانین و مقررات بازدارنده در برخورد با مجرمان این پدیده ضد اجتماعی وضع كرده اند تا با جرم انگاری تخریب اموال عمومی به مقابله با آن بپردازند.
احمدی نیاز تصریح كرد: از آنجا كه خصوصیت افراد وندال یا ناهنجار اجتماعی در هر كشوری متفاوت است، وضع قوانین در این زمینه نیز با توجه به مناسبات و شرایط خاص كشورها تا حدودی متفاوت است.
این حقوقدان گفت: تا كید بر اِعمال مجازات اَعمالی كه مهم ترین منافع و مصالح فردی و اجتماعی را مورد تهدید قرار می دهند و تسریع در اجرای آن نشان از اهمیت دادن به آثار و نتایج مجازات در حیات اجتماعی و مادی انسان ها دارد و در مورد تخریب اموال عمومی، قانونگذار ایرانی این امر را جرم انگاری كرده و در علم حقوق جزا از آن به عنوان بزهكاری جوانان یاد می شود و رفتاری مجرمانه است.

** برای برخی انواع وندالیسم تا 10 سال مجازات حبس پیش بینی شده است
وی ادامه داد: بر اساس ماده 677 قانون مجازات اسلامی، هر كس عمدا اشیای منقول یا غیرمنقول متعلق به دیگری را تخریب یا به هر نحو كلا یا بعضا تلف كند یا از كار بیندازد، به حبس از 6 ماه تا سه سال محكوم می شود. همچنین برای برخی انواع وندالیسم تا 10 سال مجازات حبس نیز در قانون پیش بینی شده است.
این حقوقدان گفت: مشكل اینجاست كه این قوانین به گونه ای جامع و مانع و به صورت گسترده اعمال نمی شود و شاید تصور شود بیشتر تخریب ها هنگام شب یا دور از انظار عمومی انجام می شود؛ اما این موضوع كه همگان نمونه های علنی وندالیسم را به چشم دیده اند از ضعف اعمال قانون در این حوزه حكایت دارد.
وی ادامه داد: اگر وندالیسم در خدمت اهداف بزرگ تر نظیر مخدوش كردن امنیت عمومی، ایجاد خطر برای دیگران و خسارت به یك نهاد خاص باشد، فرد متخلف از اعمال قانون درباره عملش می هراسد وگرنه تخریب مثلا یك باجه تلفن و یا شكستن چراغ های معابر، هرگز ترس از جریمه و اعمال مجازات را در بر ندارد و بالطبع بر جسارت وندال ها برای تخلف آشكار می افزاید.

** وجود قانون به تنهایی چاره ساز نیست
احمدی نیاز با طرح این سوال كه آیا مجازات در نظر گرفته شده برای برخورد با وندالیسم مناسب و بازدارنده خواهد بود، افزود: وجود قانون به تنهایی چاره ساز نیست و باید از ظرفیت های فرهنگی و اجتماعی نیز بهره جست؛ به عنوان نمونه، افزایش كمیت و كیفیت مراكز تفریحی- ورزشی به منظور تخلیه انرژی افراد بویژه نوجوانان و جوانان و ارائه تسهیلات برای استفاده اقشار مختلف یكی از راهكارهای مناسب برای كاهش پدیده شوم تخریب اموال عمومی است.
وی ادامه داد: متاسفانه بسیاری از شهرهای بزرگ و كوچك كشورمان در این زمینه با محرومیت جدی مواجهند و حتی در كلانشهر تهران برخلاف تصور عموم، با كمبودهای تفریحی و ورزشی روبرو هستیم و درنتیجه آن، انرژی جوانان اگر هرز نرود و سركوب نشود، به تخریب و اخلال منجر می شود.
احمدی نیاز به نقش دولت در این زمینه تاكید كرد و گفت: دولت ها با وضع قوانین كارشناسانه و اقدامات و روش های بازدارنده می توانند نقش موثری در كنترل این پدیده ایفا كنند.
با توجه به نتایج بررسی های انجام شده و از آنجایی كه این پدیده در گروه سنی نوجوان و جوان بیشتر اتفاق می افتد، به نظر می رسد كه اقدامات فرهنگی و اجتماعی به منظور تنویر افكار عمومی و اقناع اجتماعی در رابطه با هزینه ها و آثار مخرب انواع مصادیق آن، در ارتكاب تخریب اموال عمومی موثر خواهد بود چراكه در برخی از موارد افراد به دلیل عدم آگاهی و تنها با انگیزه تفریح و تخلیه هیجان اقداماتی انجام می دهند كه نه تنها در شخصیت خودشان بلكه در چهره شهر نیز به صورت آنومی و بی نظمی نمایان می شود.بنابراین اقدامات پیشگیرانه و آگاهی بخش با هدف آشنایی و اطلاع رسانی درخصوص مسئولیت های اجتماعی و حقوق شهروندی از سوی مسئولان می تواند در كنترل و كاهش پدیده وندالیسم تاثیرگذار باشد.
اجتمام**3229**1569
گزارشگر:حنانه شفیعی**انتشار: علی حبیبی