به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری، بسیاری از تحولات مهم تاریخ معاصر جهان، صحنه نقش آفرینی نیروهای جوان و نوگرای اجتماعی بوده و در این میان دانشگاه در زمره مهمترین كانون های تولید و تزریق تفكرات نوگرایانه و مطالبات نوین جامعه قرار گرفته است. از جنبش دانشجویی فرانسه تا اعتراضات دانشجویی چین كه به حادثه میدان «تیان آن من» انجامید و نیز جنبش دانشجویی ایران كه در سال 1332 اوج گرفت و منشا تحولات بسیار مهمی در تاریخ انقلاب بود، همه و همه نشان دهنده نقش دانشجویان در شكل دهی به تحولات سیاسی و اجتماعی جوامع است.
در همین چارچوب، جنبش دانشجویی ایران را نیز می توان یكی از مهمترین جریان های نهضت اسلامی مردم ایران علیه حكومت پهلوی به حساب آورد. از سال 1332 این جنبش با هویت و اهدافی مشخص خود را به شكلی جدی در صحنه سیاسی ایران نمایاند و با همراهی مردم، گام به گام مبارزه علیه رژیم پهلوی را تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران پیش برد. پس از انقلاب نیز این جنبش با حفظ هویت، به جریانی اثر گذار در تحولات سیاسی – اجتماعی تبدیل شده است.
**جنبش دانشجویی؛ نیرویی موثر در پایه گذاری انقلاب اسلامی
جنبش دانشجویی ایران به عنوان یكی از اثرگذارترین جریان های اجتماعی در دوره معاصر، در شكل دهی به مبارزات مردمی علیه نظام شاهنشاهی نقش موثری ایفا كرد. با وجود فضای بسته برای تحرك دانشجویان در دوره پهلوی، اما این دانشجویان بودند كه دانشگاه ها را به پایگاهی مهم برای مبارزه با حكومت تبدیل كردند.
اتكای دانشجویان به آموزه های اسلامی به ویژه در زمینه استكبارستیزی و استقلال خواهی و تاثیرپذیری آنان از روحانیون برجسته آن زمان، موجب شد دانشگاه در دهه های منتهی به انقلاب به یكی از قطب های چالش آفرین برای رژیم پهلوی بدل شود. 16 آذری كه به یادبود حركت اعتراضی دانشجویان دانشگاه تهران در سال 1332، «روز دانشجو» نام گرفت، از جایگاه قابل توجه دانشگاهیان در مبارزات ضد استكباری نشان دارد.
كنشگری دانشجویان در اعتراضات گسترده به كودتای 28 مرداد 1332 در خفقانی كه اغلب نیروهای سیاسی و اجتماعی را به ركود و خمودگی كشانده بود، از آگاهی، شجاعت، تحول خواهی و پیشگامی جنبش های دانشجویی حكایت دارد؛ جنبشی كه در دهه های 1340 و 1350 فعالیت های خود را به شكلی منسجم تر و سازماندهی شده تر گسترش داد و یكی از پایگاه های مهم در مبارزات ضدسلطنتی را تشكیل داد.
جنبش های دانشجویی از سال های ابتدایی 1340 با مساعی سه تن از اندیشمندان و مبارزان یعنی «مهدی بازرگان»، «یدالله سحابی» و نیز «آیت الله طالقانی» و نیز روشنگری های چهره های مقبول جوانان نظیر «دكتر شریعتی» و «آیت الله مطهری» به سوی تفكرات اسلامی گرایشی تازه پیدا كرد و از اندیشه های چپ گرایانه فاصله بیشتری گرفت. از آن پس، بخش مهمی از جنبش دانشجویی به جای تكیه بر اندیشه های ماركسیستی برای مبارزه با امپریالیسم، تفكر و اندیشه های مبتنی بر آموزه های اسلامی را مبنای كنشگری خود قرار دادند.
ریشه شكل گیری انجمن های اسلامی در دانشگاه ها را باید در اقبال دانشجویان به اندیشه های اسلامی جستجو كرد؛ انجمن هایی كه در سال های بعد، پیشگامی خود در مبارزه علیه رژیم را به منصه ظهور گذاشتند. در سالهای میانی دهه 1350 و در شرایطی كه حكومت تلاش می كرد محیط دانشگاه را از انگیزه های مذهبی و اجتماعی تهی كند، دانشجویان با تشكیل انجمن های اسلامی، به تحركات ضدسلطنتی در دانشگاه ها جانی تازه بخشیدند. از آن پس، بیشتر دانشجویانی كه خواستار ایجاد دگرگونی های بنیادی اقتصادی، سیاسی و ایدئولوژیك در كشور بودند، مبارزات ضدحكومتی خود را زیر لوای انجمن های اسلامی دنبال می كردند.
همچنان كه اشاره شد، نقش تعیین كننده متفكران اسلامی چون آیت الله مطهری و دكتر شریعتی در بازنمایی ظرفیت های اسلام در ارایه بدیلی جامع و كامل در حكومت داری و اداره كشور، وزنه نیروهای مذهبی در دانشگاه ها در مبارزه علیه پهلوی را سنگین تر كرد. فعالیت های این 2 اندیشمند اسلامی در دانشگاه ها، زمینه نزدیكی و همبستگی میان دانشگاهیان و روحانیان را بیش از پیش فراهم كرد و به تدریج به پذیرش رهبری امام خمینی درمیان دانشجویان منجر شد؛ عامل مهمی كه در پیروزی انقلاب تاثیر بسزایی داشت.
پیشگامی دانشجویان در تحولات اجتماعی – سیاسی جامعه در سال های میانی 1350 به اوج خود رسید و دانشگاه را به یكی از مهمترین كانون های مبارزات ضداستبدادی و ضد استكباری بدل كرد. تعطیلی دانشگاه ها در آبان 1357 نشانگر كنشگری موثر جنبش دانشجویی در بسیج نیروها و همراهی با قشرهای مختلف مردم برای مبارزه با حكومت بود.
سرانجام انقلابی كه دانشجویان در آفرینش و پایه گذاری آن پیشگام و پیشرو بودند در بهمن 1357 به نتیجه رسید و از آن پس تاكنون جنبش دانشجویی در جمهوری اسلامی ایران هم راستا با نیروهای انقلابی، مطالباتی چون استكبارستیزی، استقلال خواهی، عدالت خواهی و ... را دنبال كرده است.
**همگونی ماهیت مطالبات جنبش دانشجویی با آرمان های انقلاب
جنبش دانشجویی در ایران كه خود یكی از مهمترین عناصر مبارزه علیه رژیم شاهنشاهی و پایه گذاری انقلاب اسلامی بود، پس از شكل گیری جمهوری اسلامی همچنان به حیات خود ادامه داد و در بستری فراختر فعالیت ها و مطالبه گری های خود را پیگیری كرد.
پس از پیروزی انقلاب دانشجویان در عرصه های مهمی چون جنگ تحمیلی، همراهی و همسویی با نیروهای انقلابی در بازسازی كشور در سال های پس از جنگ، فعالیت های علمی و ... ایفای نقش كرده اند. نخستین كنشگری دانشجویان پس از انقلاب در تسخیر لانه جاسوسی نمود یافت؛ حركتی آگاهانه برای تداوم مبارزه با استكبارستیزی و تداوم یكی از آرمان های اصلی انقلاب اسلامی.
جنگ تحمیلی عرصه مهم دیگری برای كنشگری تشكل های دانشجویی بود؛ مرحله ای خاص و ویژه از مبارزه با استكبار و ظلم ستیزی. در این دوره جنبش دانشجویی در كنار دیگر نیروهای اجتماعی، دفاع از كشور را در دستور كار خود قرار داد و با حضور فعالانه در جبهه های جنگ، در مسیر تحقق اهداف جنبش و انقلاب اسلامی حركت كرد. تلاش های بی دریغ تشكل های علمی دانشجویی در سال های پس از جنگ و در دوره سازندگی برای بازسازی ساختارهای اقتصادی كشور هم قابل چشم پوشی نیست، هرچند در این دوره تمركز بسیار بر توسعه اقتصادی، بحث های مرتبط با توسعه سیاسی را به حاشیه برده بود. در هر صورت، جنبش دانشجویی در سال های پس از انقلاب اسلامی با حفظ هویت، مسیر حركت خود را ادامه داده و همواره نقش محوری خود در ایجاد تحولات سیاسی و اجتماعی حفظ كرده است.
در این سال ها، جنبش دانشجویی علاوه بر تلاش برای تحقق آرمان های سیاسی انقلاب، در راستای عینیت بخشی به دیگر اهداف انقلاب درحوزه های مختلف اجتماعی، اقتصادی، علم و فناوری و ... هم حركت كرده است. آگاهی و باور دانشجویان به این مهم كه دست یابی به استقلال، جز از طریق توسعه در عرصه های مختلف علمی، اقتصادی، اجتماعی و ... امكانپذیر نیست، آنان را به كنشگرانی موثر در این عرصه ها ترغیب كرده است.
در این سی و چند سال، جنبش دانشجویی گاه بر اثر نگاه هایی سیاست زده و غیرسازنده با چالش هایی جدی روبرو شد. رخوت و ركود جنبش دانشجویی كه از تسری این نگاه ها در سال های دهه میانی دهه 1380 تا سال های ابتدایی دهه 1390 ناشی می شد، با روی كار آمدن دولت تدبیر و امید در سال 1392 تا حدی زیادی از میان رفت و این جریان اجتماعی با اهتمام ویژه دولت و تكاپوی خود دانشجویان به مسیر اصلی خود بازگشت.
نگاه سیاست زده به جنبش دانشجویی، یكی از مهمترین آفت های آن است. این در حالی است كه سیاست گری و سیاست ورزی، از ویژگی های ذاتی جنبش دانشجویی است كه حفظ آن در زنده نگه داشتن انقلاب اسلامی و آرمان های آن نقشی اساسی دارد؛ مساله ای كه رهبر انقلاب هم بارها بر آن تاكید كرده است. رهبری در دیدار استادان و چهره های دانشگاهی در 13 تیر 1394 تصریح كرد: «محیط علمی كشور را از حاشیه‌سازی‌ها بركنار نگه دارید. اشتباه نشود؛ من نمی گویم در دانشگاه‌ها سیاست نباشد. شاید خیلی‌ها یادشان است كه من سالها پیش در همین جلسه ماه رمضان در حضور اساتید، تعبیر تندی كردم نسبت به آن كسانی كه می خواستند دست و پای سیاست را از دانشگاه‌ها و میان دانشجوها جمع كنند كه مایه گله خیلی‌ها شد، نه، بنده معتقدم محیط دانشگاه، محیط فهم سیاسی، تحلیل سیاسی، دانش سیاسی، آگاهی سیاسی است؛ این را من مانع نیستم؛ نه، [بلكه میگویم] سیاست‌بازی نشود، سیاسی‌كاری نشود، حاشیه‌سازی نشود. این حاشیه‌سازی‌ها به كار اصلی كه عبارت است از كار علم و پیشرفت علم با همه خصوصیّاتی كه این مسئله دارد، لطمه می زند.»
همچنین مطالبه گری از ویژگی های جنبش های دانشجویی است كه رهبر انقلاب بارها در مورد حفظ و زنده نگه داشتن آن تاكید كرده و از نقش آن در تحقق آرمان های انقلاب گفته اند. رهبری در تیر 1395 در دیدار دانشجویان و نمایندگان تشكل های دانشجویی «مطالبه گری دانشجویان» را بسیار با اهمیت خواند و تاكید كرد: «برطرف كردن مشكلات كلان كشور بر عهده مسوولان عالی رتبه است اما مطالبه گری دانشجویان اگر با مطالعه و اطلاعات دقیق و درست همراه باشد، قطعاً زمینه ساز تلاش بیشتر مسئولان برای حل مشكلات خواهد بود.»
در پایان باید گفت انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی كه از ابتدا ستون های خود را روی شالوده استقلال خواهی، آزادی جویی، استبداد و استكبار ستیزی، عدالت خواهی و ... بنیان نهاد، با ماهیت جنبش دانشجویی و مطالبات دانشجویان قرابت بسیاری دارد و این همراهی و همسویی، عنصری كارآمد در عینیت بخشی به آرمان های ناب انقلاب اسلامی و جنبش دانشجویی است.
پژوهشم**9275**9279**خبرنگار: اعظم حمیدپور**انتشاردهنده: سیدمحمد موسی كاظمی
تهران- ایرنا- جنبش دانشجویی به عنوان وزنه ای مهم در مبارزات مردمی علیه رژیم شاهنشاهی، پس از پیروزی انقلاب اسلامی در مسیر حفظ و تحقق آرمان های اصیل انقلابی چون استقلال خواهی، استكبارستیزی، آزادی خواهی و عدالت جویی پیش رفت؛ آرمان هایی كه همسازی ریشه ای با فلسفه شكل گیری و گرایش به سوی تشكل های دانشجویی دارد.
