سیزده شو ، پاسداشت حماسه تاریخی در مازندران

برابر با ۱۲ ماه شمسی در تقویم به همان تعداد نیز ماههای مازندرانی از گذشته باقی مانده است كه اركه ما (arkeh ma) مصادف با ماه فروردین ، دما (dema) مصادف با ماه اردیبهشت ، وهمن ما (vahmeneh ma) مصادف با ماه خرداد ، عید ما (aydeh ma) مصادف با تیر ماه ، فردینه ما (ferdineh ma) مصادف با مرداد ماه ، كرچه ما (kercheh ma) مصادف با شهریور ماه ، هره ما (hareh ma) مصادف با ماه مهر ، تیره ما (tireh ma) مصادف با ماه آبان ، ملاره ما (melareh ma) مصادف با ماه آذر ، شروینه ما (shervineh ma) مصادف با ماه دی ، میره ما (mireh ma) مصادف با ماه بهمن و اونه ما (oneh ma) با ماه اسفند است .
سیزده شو یا 13 تیره ماه كه با پیوست و سابقه تاریخی اقدام حماسی كمانگیر مازنی به نام آرش همراه است ، همان اقدامی كه بواسطه انداختن تیر از كمان وی مرز میان 2 كشور ایران و توران مشخص شد .
قدرت افسانه ای آرش كمانگیر در كشیدن زه كمان و رها شدن با قدرت تیر را مردم مازندران ارج می نهند و در سالروز این اقدام پهلوانانه با برگزاری یكسری برنامه ها و آیین ها آن را جشن می گیرند .
در ایران درآغاز هر ماه جشن برگزار می شد بطوریكه جشن های دوازدگانه در ایران باستان رواج داشت هر چند از آن جشن ها اكنون اثر آنچنانی باقی نمانده و اما در مازندران هنوز ردپایی از جشن تیرگان با نام تیره ماه سیزده شو (شب سیزده تیره ماه ) باقی مانده و به باد فراموشی سپرده نشده است .
*** آیین های سیزده شو
لال زن شو را می توان اصلی ترین و جذاب ترین بخش در برگزاری آیین سنتی جشن تیرگان نام برد بدینصورت كه فردی خوش قدم با لباس مبدل به عنوان 'لال ' كه نمی بایست حرف بزند ، وارد خانه می شود و با 'شیش ' (تركه) كه به دستش دارد به آرامی به افراد می زند .
این اعتقاد و باور قدیمی كه تركه خوردن از لال ، شگون دارد و اگر لال به سراغ زنان نازا ، دختران دم بخت و درختان بی میوه برود و با زدن شیش به آنها سال آینده مشكلشان رفع خواهد شد همه در انتظار حضور لال یا همان تركه خوردن از وی هستند .
همراه با حضور لال در این دورهمی ها ، اشعاری به زبان محلی توسط اهالی منزل بدینصورت خوانده می شود :
لال اِنه لال اِنه، آواز محلی سیزه شو
لال اِنه لال اِنه ، پار بورده امسال اِنه
پار بورده امسال اِنه ، مهمانِ پارسال اِنه
سرخانِ سوار اِنه ، مه مارِ برار اِنه
پخت نان و شیرینی های محلی همچون كماج و بادونه به عنوان بخش دیگری از مراسم هایی است كه در سیزده شو برگزار می شود و دورهمی های خانوادگی در این شب با این خوراكی ها رنگ و بوی سنت ها را به خود می گیرد.
فال گوش ایستادن زنان به عنوان بخشی از آئین و رسوم این جشن سنتی مازندران توسط زنان به هنگام غروب برگزار می شود .
زنان در كوچه می ایستند و به اولین سخنانی كه از رهگذران كوچه می شنوند ، توجه می كنند و با خود آن را سنجیده و تعبیر می كنند و اگر حرف بدی بود برای آن متأسف می شوند و اگر هم سخن خوبی بشنوند آن را به فال نیك می گیرند .
حضور كودكان كیسه به دست بر روی پشت بام منازل و انداختن آن به پایین خانه ها به صاحبخانه یادآوری می كند كه كودكان نیز باید از خوراكی های سفره آنان متنعم شوند و كیسه آنها را از آن خوراكی ها پر می كنند .
یكی از پژوهشگران فرهنگ بومی مازندران در خصوص سابقه آیین سیزده شو به خبرنگار ایرنا گفت : این آیین به منظور پاسداشت كار حماسی آرش ، كمانگیر مازندرانی كه با پرتاب تیر مرز ایران را مشخص كرد ، برگزار می شود .
فرهود جلالی با اشاره به اینكه مردم مازندران در این شب برنامه ها و آداب خاصی را اجرا می كنند ، افزود : این آداب و رسوم همچنان توسط مردم این استان بویژه روستاییان برگزار می شود .
وی از ویژگی مهم برگزاری این آداب و رسوم را دورهمی های خانوادگی ذكر كرد و ادامه داد : در این شب مردم مازندران سعی می كنند با حضور در منزل بزرگان فامیل و خاندان علاوه بر سركشی از آنان شبی خاطره انگیز را در كنار آنان رقم زنند .
این پژوهشگر فرهنگ بومی مازندران گفت : حضور فردی كه با رنگ چهره خود را سیاه كرد و شیش ( چوب نازك درختان ) به دست در این دورهمی را می توان نمادی از این آیین سنتی ذكر كرد .
وی افزود : این شیش در دست لال در فرهنگ عامه مازندران نماد شگون است به آرامی بر دختران و پسران جوان و دم بخت زده می شود.
به گفته جلالی قصه گویی و بیان داستان های افسانه ای از دیگربرنامه هایی است كه در دورهمی های خانوادگی سیزده شو توسط مازندرانی ها برگزار می شود .
وی با اشاره به نفوذ و رسوخ ابزار و وسایل ارتباط جمعی در حوزه فضای مجازی همچون تلگرام كه باعث فاصله میان افراد در جمع خانواده ها شده است ، ادامه داد : باقی ماندن ردپایی از برگزاری آیین های سنتی همچون سیزده شو كه با محوریت دورهمی ها است می تواند در گرم نگه داشتن كانون خانواده ها تاثیر داشته باشد .
خبرنگار : فاطمه قنبری قادیكلایی ** انتشاردهنده : محسن حسن نیا
2096/1899