به گزارش خبرنگار ايرنا، امروزه بسياري از آيين هاي كهن ايرانيان در جاي جاي كشور رنگ و بوي خود را از دست داده است و جاي آن را شبكه هاي ماهواره اي، فضاي مجازي و شبكه هاي اجتماعي گرفته است.
يكي از آيين هاي كهن گذشتگان شب يلدا يعني اولين شب زمستان است كه با عنوان طولاني ترين شب سال نيز از آن نام مي برند و در ميان اقوام مختلف ايراني از رنگ و بوي خاصي برخوردار بوده و هر منطقه اي با رسم و رسوم خود همراه با شور و هيجان وصف ناشدني به استقبال اين شب مي رفتند.
يكي از ويژگي هاي بارز شب يلدا دور هم جمع شدن خانواده، اقوام و آشنايان است كه امروزه با رشد علم و فناوري تا حدود زيادي اين رسم ديرينه رنگ باخته و دور هم جمع شدن خانواده ها جاي خود را به جمع شدن در گروه هاي مجازي داده است.
هرچند رسم و رسوم شب يلدا تا حدودي كمرنگ شده است، اما هنوز هم خانواده هايي يا مناطقي از كشور وجود دارند كه برخي از رسوم اين آيين ديرينه سرزمين آريايي را با تبعيت از گذشتگان خود انجام خواهند داد.
در استان كردستان نيز به تبعيت از ساير مناطق كشور، اين شب با آيين هاي مختلفي همراه بوده كه بيان كردن آن خالي از لطف نيست
**آيين هاي شب يلدا(شه و چله) در كردستان
شب يلدا را در استان كردستان 'شه‌و چله' (شب چله) يا 'شه‌و زمسان' (شب زمستان) مي‌نامند، شبي كه پيش از فرارسيدن هيجان و شور خاصي را در ميان مردم برمي انگيزد.
اصلي‌ترين ويژگي شب (يلدا)چله در كردستان دور هم جمع شدن خانواده‌ها با هماهنگي قبلي در كنار هم است به صورتي كه معمولاً يك هفته قبل آن مشخص مي‌شود كه شب چله اين سال در خانه چه كسي جمع شوند و در خانواده‌هايي كه پدر، در قيد حيات باشد معمولاً فرزندان با عروس‌ها و دامادها شب چله را در آنجا مي‌گذرانند.
كارشناس مردم شناسي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري كردستان در اين رابطه مي گويد: در تداركات اين جشن، كردستاني ها چند ماه قبل از شب چله، خربزه‌هاي كوچكي را كه در گذشته از روستاي سراب قاميش تهيه مي شد، در تفاله سركه مي‌اندازند تا براي اين شب 'كالەك تورش' (خربزه ترش) كه از اصلي‌ترين موارد سفره است را داشته باشند.
امير صادقي در گفت و گو با خبرنگار ايرنا اظهار كرد: مردم اين ديار همچنين چند ماه قبل از زمستان، خوشه‌هاي انگور را در زيرزمين يا در سايه نخ كرده و از سقف آويزان مي‌كنند كه به آن ئانۆ (با نون مفخم) مي‌گويند.
غذاي شب چله در استان كردستان دلمه برگ مو و كلم است كه گوشت را لابه لاي آن مي‌گذارند، سفره اين شب علاوه بر دلمه، شامل رب انار و شيره انگور، دوغ، ماست، روغن و كره محلي، پياز و خربزه ترش است و امروزه در كنار دلمه برگ مو و كلم، دلمه فلفل سبز و بادمجان نيز تهيه مي‌شود.
پژوهشگر كردستاني ادامه داد: در اين استان در هر محله‌اي اگر خانواده‌هايي وجود داشته باشند كه استطاعت مالي مناسبي براي برگزاري اين مراسم نداشته باشند، از طرف ديگران و همسايه ها برايشان غذا برده مي‌شود.
وي افزود: همچنين چون در بازار 'كاڵەك ترش' به تعداد كافي نيست و معمولاً گران است، اگر زن خانه در همسايگي يا در فاميل بداند زن حامله‌اي وجود دارد، حتماً از آن خربزه ترش برايش خواهد برد.
صادقي با بيان اينكه در گذشته قبل از خوردن يا بعد از صرف غذا، بزرگان فاميل داستان‌ها، مثل‌ها و افسانه‌هاي قديمي تعريف مي‌كردند، اظهار كرد: همچنين در گذشته خواندن شاهنامه كُردي گلستان و بوستان و اسكندرنامه معمول بوده است.
هرچند بسياري از آيين هاي شب چله امروزه در ميان مردم بخصوص جامعه شهري رنگ باخته است اما در بسياري از روستاها اين آيين ها بصورت پررنگ وجود دارد و پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها داستان‌هايي مانند 'خاتون زمهرير' را براي مهمانان در اين شب طولاني، تاريك و سرد زمستاني تعريف مي كنند.
از ديگر تمهيدات براي گذراندن شب چله در كردستان، انجام برخي بازي هاي محلي همانند گوروا بازي(جوراب بازي) است، بازي دسته جمعي كه شركت كنندگان به 2 گروه تقسيم شده و از هيجان زيادي برخوردار است.
انجيرخشك، برگ گلابي، برگ زردآلو، هسته زردآلو كه همراه با سماق حرارت ديده، توت خشك، تخمه بو داده كدو و همچنين گندم برشته كه با شيره گز مخلوط شده و به صورت گلوله‌هاي كوچكي درآمده از جمله خشكبارهاي شب چله در اين استان است.
ميوه هاي اين شب نيزشامل هندوانه، سيب، گلابي، به و انار بوده و از ضروريات شب چله است، در برخي از خانواده‌ها براي خوردن ميوه‌هاي شب چله سفره مي‌اندازند و در برخي ديگر به روال امروزي صرف مي شود.
هندوانه از جمله ميوه‌هايي است كه حتماً بايد سر سفره باشد و چون فصل آن سر رسيده معمولاً هندوانه‌هاي خوبي از آب درنمي‌آيد اما خوردن هندوانه به نوعي وداع و خداحافظي با فصل گرماست و پيشوازي از زمستان محسوب مي‌شود و همچنين در اعتقادات محلي خوردن آن را در اين شب باعث قوي شدن بدن در مقابل بيماري‌هاي زمستان مي‌دانند.
پژوهشگر كردستاني در ادامه به ديگر رسم و رسوم مردم اين استان اشاره كرد و گفت: از ديگر رسم‌هاي جالبي كه در اين شب در كردستان رايج است مي‌توان به خوانچه بردن از طرف خانواده پسر براي نامزدش، نام برد، در اين خوانچه‌ها بايد از شام گرفته تا خشكبار و ميوه براي خانواده عروس گذاشته شود به صورتي كه آن شب، خانواده عروس براي برگزاري شب چله هيچ اقدامي نمي كنند.
به گفته وي علاوه بر دلمه، در سنندج رسم است رشته پلو نيز در خوانچه‌ها گذاشته شود و علاوه بر مواردي كه گفته شد، هديه‌اي گران‌بها كه معمولاً پارچه يا قطعه‌اي طلا است نيز براي عروس برده مي شود.
صادقي افزود: رسم ديگري نيز به نام'شه‌و زمساني' وجود دارد كه بر اين اساس عروس اولين شب چله را در خانه شوهر تجربه مي‌كند و اين بار خانواده عروس بايد خوانچه‌هايي را كه تمام نيازهاي شب چله خانواده داماد را برطرف كند را به منزل وي ببرند.
وي اظهار كرد: همچنين در سال‌هاي گذشته در روستاهاي كردستان در شب چله، مراسم شال انداختن نيز اجرا مي‌شد و در اين رسم جوانان روستا شال‌هاي خود را از روزنه‌هاي بالاي بام‌ها كه نقش هواكش و نورگير را داشت پايين مي فرستادند تا صاحبخانه هديه‌اي به مناسبت شب چله در آن بگذارد.
كارشناس مردم شناسي سازمان ميراث فرهنگي كردستان اضافه كرد: جداي از تمامي اين موارد ويژگي اصلي شب چله، جمع شدن خانواده‌ها در كنار هم است و در اين جمع شدن‌ها بسياري از كدورت‌ها برطرف مي‌شود و فرصتي براي تجديد ديدار در جامعه امروزي است كه خانواده‌ها كمتر همديگر را ملاقات مي‌كنند.
امسال و در راستاي زنده نگه داشتن آيين كهن ايرانيان ادارات و نهادهاي مختلف با برنامه هاي مختلفي در صدد احياي اين آيين ها و اشنايي جوانان را رسوم گذشتگان هستند.
بر اين اساس امسال برخي از ادارات استان كردستان چند روز قبل از شب چله در معابر و خيابان ها نمادهايي از اين شب را قرار داده و همچنين در مدارس نيز سفره هايي حاوي تمامي رسوم شب چله براي دانش آموزان پهن و آنان را با آيين گذشتگان آشنا مي كنند.
**نصب و برپايي المان ها و سفره هاي شب يلدا در ميادين و خيابان هاي سنندج
مديرعامل سازمان زيباسازي شهرداري سنندج در گفت و گو با خبرنگار ايرنا اظهار كرد: يكي از سنت هاي كهن و باستاني كه در ميان خانواده هاي ايراني اهميت زيادي دارد و ايرانيان هرساله اين سنت ديرينه را زنده نگه مي دارند شب يلدا است.
هه تاو فريدوني بيان كرد: با توجه به اهميت اين شب و به منظور زنده نگه داشتن آيين هاي باستاني شب يلدا اين سازمان اقدامات لازم در خصوص نصب المان هاي مخصوص اين شب را انجام داده است.
به گفته وي بر اين اساس سفره شب يلدا امسال در ورودي ميدان حجاب سنندج كه سال گذشته ساماندهي شده و از فضاي مناسبي برخوردار است برپا شده است.
مديرعامل سازمان زيباسازي شهرداري سنندج ادامه داد: المان هاي مخصوص شب يلدا نيز شامل آدم برفي، انار، هندوانه و همچنين جعبه كادو در ميدان آزادي نصب شده است.
وي با بيان اينكه نورپردازي ميدان آزادي و فضا سازي سطح شهر با نصب بنر نيز به مناسب شب يلدا(چله) انجام شده است، ابراز اميدواري كرد: با نصب المان‌هاي موضوعي در مناسبت‌هاي مختلف بتوانيم شور و نشاط را در سطح شهر ايجاد كرده و در راستاي زنده نگهداشتن آيين گذشتگان گام برداريم.
شب يلدا(چله) از زيباترين شب‌ها در مناسبت‌هاي اجتماعي است كه يك نفر مي تواند تجربه كند، در اين شب كه به بلندترين شب سال مشهور است، صداي خنده و شادي و سرور از هر خانه‌اي شنيده مي‌شود و زمزمه‌هاي روايت حماسه‌ها و داستان‌ها، گرمابخش سردي شب يلداست.
دركتاب جشن هاي ايرانيان واژه يلدا از زبان سرياني گرفته شده و به معناي تولد است و سبب اين نام‌گذاري را چنين دانسته‌اند كه در پايان اين شب دراز كه اهريمني است، خورشيد يا مهر متولد مي‌شود و تاريكي را از ميان مي‌برد.
يلدا و مراسمي كه به اين مناسبت در نخستين شب زمستان و بلندترين شب سال برپا مي شود سابقه اي چند هزارساله دارد و از رسم و رسوم ويژه آريايي ها به شمار مي رود كه امروزه تا حدودي كمرنگ شده است.
گزارش: افسانه گلباغي**انتشار: اميد بهمني
7348/6108
سنندج - ايرنا - يلدا آيين ديرينه و كهن سرزمين آريايي امروزه با رشد علم و فناوري و گسترش فضاهاي مجازي و شبكه هاي ماهواره اي تا حدود زيادي رنگ باخته و بين دو راهي سنت و مدرنيته قرار گرفته است.
