به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، تا چند سال پیش طرح مسائل زیست محیطی در مباحث عمومی و مدیریت كلان و خرد كشور جایگاهی نداشت اما بحرانی شدن وضعیت زیست بوم ها و تغییر آب و هوای برخی مناطق ایران، زنگ خطر مرگ محیط زیست را به صدا درآورد و مردم و دولتمردان را به این موضوع حساس كرد.
از این رو، چالش های زیست محیطی یك پای ثابت سخنرانی های حجت الاسلام «حسن روحانی» در طول ریاست دولت های یازدهم و دوازدهم بوده است. از زمان آغاز به كار دولت روحانی، بخش زیادی از تلاش و فعالیت های دولتمردان به رسیدگی مشكلات حوزه محیط زیست و تلاش برای رفع آن ها معطوف شده است.
كم آبی و خشكسالی، ریزگردها، آلودگی هوای كلانشهرها، بالا بودن مصرف انرژی، خشك شدن تالاب ها، فرسایش و فرونشست زمین از عمده ترین مشكلات گریبانگیر محیط زیست ایران است كه افزون بر به خطر انداختن جان انسان ها، محیط زیست ایران را به سوی شرایط بحرانی سوق داده است.
رئیس جمهوری در تازه ترین سخنرانی خود نیز به مناسبت سی و نهمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی بار دیگر معضلات زیست محیطی را مشكل بزرگ كشور عنوان و به عمده ترین چالش های این حوزه اشاره كرد. عمده ترین چالش ها در چهار بخش قابل بررسی است:
1- قریب به یك دهه است كه ریزگردها نفس از كف شهروندان جنوبی و غربی كشور بریده اند. بر اساس آنچه مسئولان اعلام كرده اند، حدود 80 درصد ریزگردهای این مناطق از كانون های داخلی منشاء می گیرند. تشدید این پدیده در استان های جنوبی و غربی به ویژه در سال های اخیر، محصول یك یا دو عامل و برآمده از سوء مدیریت یك دولت نیست بلكه عوامل گوناگونی در طول سال ها دست به دست هم داده تا ریزگردها اكنون پای ثابت هوای شهرهایی چون اهواز، سوسنگرد، اندیمشك، دزفول یا كرمانشاه شوند. مهمترین این عوامل عدم رعایت حقابه های زیست محیطی و بی توجهی به برنامه های آمایش سرزمینی است كه خشك شدن برخی مناطق و شریان های حیاتی چون هورالعظیم را در پی داشته است.
مسئولان محیط زیست حل معضل ریزگردها را تنها در گرو بازگشت یا بازپس گیری حقابه تالاب های جنوبی و مركزی كشور می دانند. اگرچه در سال های اخیر به ویژه در دولت های یازدهم و دوازدهم طرح های بسیاری برای مهار ریزگردها در مناطق كشور اجرایی شد اما هیچ یك ثمربخش نبودند تا جایی كه در هفته های اخیر شاهد وضعیت فوق اضطراری برای برخی شهرهای جنوبی بودیم.
همكاری های بین المللی و منطقه ای، حل مساله حقابه ها رودها و تالاب های ایران، ایجاد بارش های مصنوعی و بارورسازی ابرها، رواج كشاورزی در مناطق با امكان كشت، مالچ پاشی، استفاده از پوشش های سنگی در مناطقی كه امكان كاشت پوشش گیاهی وجود ندارد و رایزنی با همسایگان ایران كه كانون های خارجی تولید گرد وغبار به شمار می روند از جمله راهكارهای پیشنهادی كارشناسان محیط زیست است. بحران ریزگردها جدا از به خطر انداختن سلامت جسمی ساكنان مناطق جنوبی و غربی كشور بر وضعیت روحی و روانی، اشتغال و فعالیت های روزمره در این مناطق نیز اثرگذار بوده است.
2- معضل نام آشنای كلانشهرهای ایران آلودگی هوا است كه در برخی شهرها مرحله بحران را پشت سر گذاشته و به شرایط اضطرار رسیده است. این شرایط در فصول سرد سال تشدید می شود و سالانه شهروندان زیادی را به دلیل مشكلات تنفسی و قلبی و عروقی راهی بیمارستان می كند. بر پایه آمارهای موجود، 10 درصد مرگ و میرهای كشور بر اثر آلودگی هوا رخ می دهد و این معضل چهارمین عامل مرگ و میر در جهان شناخته می شود.
در سال های اخیر اقدامات تشویقی و تنبیهی بسیاری برای حل این معضل از سوی دولت و شهرداری صورت گرفت اما هر یك تنها اثرات موقتی بر كاهش آلودگی هوا داشتند. تعطیلات زمستانی، اجرای طرح های زوج و فرد، ایجاد محدوده طرح های ترافیك، افزایش اختیارات سازمان محیط زیست، نوسازی 200 هزار خودروی فرسوده، واردات خودروهای برقی، افزایش كیفیت سوخت و خودروهای داخلی، تهیه سند راهبردی آب و تغییرات اقلیمی و تصویب قانون هوای پاك از جمله راهكارهای كوتاه مدت و بلند مدت به كار برده در كاهش آلودگی هوا بوده اند. اما این معضل همچنان پابرجا بوده و سالانه جان بسیاری از شهروندان را می گیرد.
3- مرگ تدریجی و خشكسالی چند سالی است كه بر سر تالاب ها و دریاچه های ایران سایه افكنده است؛ غافل از اینكه این زیست بوم ها از درجه بالای اهمیت برای محیط زیست و ساكنان اطراف خود برخوردارند. خشك شدن تالاب ها در بسیاری موارد دارای پیامدهای جبران ناپذیری چون به خطر افتادن معیشت ساكنان اطراف تالاب ها، مشكلات اقتصادی، از بین رفتن فرهنگ بومی و مهاجرت است.
مسئولان و فعالان محیط زیست بارها نسبت به وضعیت تالاب ها هشدار داده اند و بروز چنین وضعیتی برای دریاچه ارومیه، گاوخونی، هورالعظیم یا هامون را نتیجه بهره برداری های نادرست و در نظرنگرفتن حقابه ها عنوان كرده اند. در این میان نمی توان تلاش های دولت یازدهم در احیای دریاچه ارومیه و تشكیل ستاد ویژه برای خروج این دریاچه از بحران را نادیده انگاشت.
در سایه تلاش های پنج ساله دولت كه شامل مدیریت زیست بومی تالاب های كشور و تدوین طرح های برنامه ریزی در سطوح ملی و منطقه ای برای احیای تالاب هایی مانند هورالعظیم و شادگان بوده است، بخش زیادی از چالش های این زیست بوم ها مرتفع شده است. اگرچه هنوز تا خروج كامل این مناطق از بحران زمان باقی است اما نگاهی به كاركردهای تالاب ها چون حفظ تنوع گیاهی و جانوری، ارزش های فرهنگی، تامین آب، كنترل سیلاب و خشكسالی، پاكسازی هوا، تامین غذا و گردشگری بر ضرورت احیا و حفظ آن ها تاكید می كند.
4- خشكسالی و هدررفت منابع آبی كشور نیز یك سر مشكلات زیست محیطی كشور را تشكیل می دهد. تغییرات اقلیمی منجر به تغییر الگوی بارش ها در بسیاری از مناطق ایران شده است. از سوی دیگر مدیریت نادرست منابع آبی، برداشت بی رویه و خارج از ظرفیت آب های زیرزمینی در دهه های گذشته را سبب شده است. كاهش بیش از صد متری آب های زیرزمینی، فرونشست دشت ها و فروچاله ها را پدیدار ساخته است. بیش از 80 درصد از منابع آبی كشور در بخش كشاورزی صرف می شود كه هنوز به شیوه ای سنتی و كم بازده در حال انجام است. سلسله چالش های ناشی از كمبود آب و خشكسالی خطر جابجایی های جمعیتی و به خطر افتادن منابع غذایی را در پی دارد. جنگ آب نیز عبارت تازه وارد به عرصه محیط زیست است كه در میانه چالش ها، هرازگاهی به گوش می خورد.
به همه چالش های اشاره شده، از بین رفتن جنگل ها، بیابان زایی، فرسایش خاك، آلودگی دریاها، انقراض گونه های جانوری بومی، شكار غیرقانونی، از بین رفتن تنوع زیستی، بالابودن مصرف انرژی و سرانه تولید دی اكسید كربن را باید افزود. تنها كورسوی امید در این وضعیت ناگوار، افزایش حساسیت افكار عمومی جامعه به محیط زیست و تلاش مسئولان دولتی برای حل چالش ها است.
پژوهشم** 9283** 1601**
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و پژوهش های خبری ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearch همراه شوید.
تهران- ایرنا- بهره مندی از منابع طبیعی سرشار و تنوع بالای گونه های گیاهی و جانوری اگرچه محیط زیست ایران را منحصربفرد ساخته اما غلبه مدیریت نادرست در دوره های مختلف و كم توجهی به این ظرفیت ها، كشور را در معرض تهدیدات بزرگ زیست محیطی قرار داده است.
