تلاش 19ساله محققان ایرانی برای بی نیازی از واردات ملكه زنبور عسل

طرح اصلاح نژاد زنبور عسل ایرانی از بین 510 طرح ارائه شده از 49 كشور جهان در سی و یكمین جشنواره بین المللی خوارزمی با كسب رتبه دوم طرح های كاربردی شده، بین 15 طرح منتخب جشنواره قرار گرفت.
غلامحسین طهماسبی مجری این طرح در گفت وگو با خبرنگارعلمی ایرنا اظهارداشت: این طرح ازسال 1377 برای حفظ زنبورعسل ایرانی به عنوان یكی از ذخایر ژنتیكی ارزشمند ایران و برای رفع نقطه ضعف ها و افزایش عملكرد این نژاد شروع شد.
قائم مقام سازمان تحقیقات،آموزش و ترویج كشاورزی ادامه داد: در این طرح پس از ایجاد جمعیت پایه از كلنی های (جمعیت) برتر زنبورداران، سالانه 700 كلنی زنبور عسل ایرانی در شرایط یكسان مدیریتی و محیطی ارزیابی و در پایان سال 100 كلنی مادری و 40 كلنی پدری برتر از بهترین كلنی ها انتخاب و برای تاسیس نسل بعد استفاده می شوند.
وی تصریح كرد: برای انتخاب كلنی های برتر صفات رفتار بچه دهی و رفتار تهاجمی به عنوان نقطه ضعف های نژاد ایرانی در مقایسه با نژادهای برتر دنیا و صفت تولید عسل برای بهبود عملكرد این نژاد ارزیابی می شود.
رئیس انجمن زنبورعسل ایران اضافه كرد: در حال حاضر نسل پانزدهم جمعیت اصلاح شده را در اختیار داریم و اواخر زمستان 1396 تاسیس نسل شانزدهم را شروع كردیم.
مجری این طرح ادامه داد: از 10 سال قبل ملكه های اصلاح شده در اختیار زنبورداران قرار داده و در كنار ملكه های شاهد از نظر صفات تولیدی و رفتاری مقایسه شده اند تا نقاط ضعف و قوت ملكه ها مشخص و در ادامه طرح به آنها توجه شود. نتایج مقایسه این ملكه ها در زنبورستان های بخش خصوصی استان های مختلف نشان دهنده مطلوبیت و برتری این ملكه ها است.

***وابستگی به زنبورهای عسل خارجی دلایل انجام این طرح
طهماسبی گفت: صنعت زنبورداری ما از سال های پیش از انقلاب تا سال 1363 از اروپا، آمریكا و استرالیا ملكه زنبور عسل وارد می كرد.
وی ادامه داد: دراوایل دهه 70 طی جلساتی در وزارت جهاد سازندگی با حضور متخصصان برتر زنبور عسل ایران و پس از مشورت با بهترین دانشمندان زنبورعسل دنیا، با توجه به منطبق نبودن زنبورهای هیبریدی (متولد از دو والد مختلف) وارداتی با شرایط آب و هوایی ایران، لزوم تعویض ملكه ها پس از دو سال و امكان نداشتن استفاده از نتاج هیبریدها به دلیل تفرق صفات تصمیم گرفته شد اصلاح نژاد زنبورعسل ایرانی در دستور كار صنعت زنبورداری كشور قرار گیرد.
وی ادامه داد: آن زمان ملكه های هیبریدی و تولیدشده از تلاقی دو نژاد مختلف را به ایران می فروختند؛ به طور كلی این رویه كشورهای پیشرفته است كه زنبورهای عسل هیبرید را به كشورهای در حال توسعه می فروشند تا همیشه به آنها وابسته باشند. این زنبورها در نسل بعد تفرق صفات دارند، صفات خوب را از دست می دهند و همین امر باعث می شود سال بعد دوباره به ملكه های آنها نیاز داشته باشیم.
رئیس انجمن زنبورعسل ایران افزود:البته پیش از این طرح و در دهه 60 تحقیقاتی توسط دكتر رحیم عبادی در مورد مقایسه نژاد زنبور عسل ایرانی با نژادهای خارجی، نقاط ضعف و قوت زنبورعسل نژاد ایرانی مشخص شده بود و با توجه به نتایج حاصل از آن طرح، صفات عملكردی و رفتاری لازم برای اصلاح نژاد زنبورعسل ایرانی در این طرح انتخاب شد و طرح اصلاح نژاد زنبور عسل ایرانی اواخر دهه 70 شروع شد.
وی گفت: البته در ادامه این طرح با اضافه كردن دو صفت مقاومت به كنه واروآ و زمستان گذرانی تلاش شد طرح متناسب با نیازهای روز صنعت زنبورداری حركت كرده و پویا باشد.

***نتایج طرح 19 ساله
طهماسبی در ادامه به نتایج حاصل از این طرح اشاره و بیان كرد: در جمعیت تحت بررسی مقایسه میانگین سه سال ابتدای و انتهای طرح در صفات مختلف نشان دهنده این است كه صفت تولید عسل 3 برابر، در صفت رفتار تهاجمی 13 برابر و در صفت رفتار بچه دهی 19 برابرپیشرفت داشته ایم.
وی تاكید كرد: آمارهای زنبورداران در زنبورستان های خصوصی بعد از توزیع ملكه های اصلاح شده نشان می دهد در مجموع ملكه های اصلاح شده توزیعی در زنبورستان های بخش خصوصی در همه صفات تحت بررسی نسبت به ملكه های شاهد برترهستند.
قائم مقام سازمان تحقیقات،آموزش و ترویج كشاورزی با تاكید برنقش زنبورعسل در گرده افشانی و افزایش محصولات كشاورزی و حفظ محیط زیست اشاره كرد: در ارزشگذاری و نقش زنبور عسل نباید فقط به تولید عسل یا حتی تولیدات جانبی دیگر مثل موم، گرده، ژل رویال و بره موم و نظایر آن توجه كرد؛ بلكه از منظر اقتصادی زنبور عسل در دنیا بین 60 تا 143 برابر ارزش تولیدات مستقیم خود به كشاورزان و محیط زیست كمك می كند و بر اساس تحقیقات انجام شده در دنیا بیش از یك سوم غذای انسان وابسته به فعالیت زنبورعسل است. با توجه به چنین نقش برجسته ای باید در تصمیم سازی های كشاورزی كشور توجه ویژه ای به آن شود.
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات علوم دامی كشور در مورد نژادهای زنبور عسل در دنیا توضیح داد: یكی از 24 نژاد زنبور عسل در دنیا، زنبورعسل نژاد ایرانی است كه از میلیون ها سال قبل از انسان در ایران، بخشی از عراق، تركیه و سوریه می زیسته و با شرایط طبیعی این منطقه سازگار شده است.
وی همچنین در مورد طرح های مشابه در كشورهای دیگر گفت: برای نمونه در آلمان بیش از 60 سال روی بهبود نژاد زنبور عسل كارنیكا كار كردند كه به نتایج بسیار خوبی دست یافته اند.

***مشكلات انجام طرحی طولانی و با گروهی گسترده
برگزیده جشنواره خوارزمی در مورد مشكلات این طرح نیز گفت: این طرح توسط یك تیم تحقیقاتی و به صورت گروهی انجام شد؛ با توجه به مشكلات مربوط به كار های تیمی در كشور طی 19 سال گذشته تلاش زیادی برای هماهنگ كردن اجزای مختلف طرح به كار گرفته شد تا طرح متوقف نشود.
وی ادامه داد: تأمین اعتبارات مورد نیاز طرح در مدت طولانی انجام طرح و در بعضی مقاطع زمانی با تلاش فراوانی انجام شد.
طهماسبی تاكید كرد: اما مهمترین مانع و مشكل این طرح رویارویی با منافع شخصی بعضی افراد و شركت هاست كه برای زمینه سازی واردات مجدد ملكه به كشور، سعی دارند با سیاه نمایی نتایج این طرح را وارونه جلوه دهند و با بهره گیری از فضای مجازی و بعضی مجلات تمام همت خود را صرف تخریب طرح اصلاح نژاد زنبورعسل ایرانی كرده اند تا بتوانند برای تأمین منافع عده ای قلیل منافع ملی را زیر پا بگذارند و برخلاف اصول اقتصاد مقاومتی به جای توجه به توان داخلی و جلوگیری از وابستگی كشور، خواستار وابسته كردن صنعت زنبورداری به واردات مداوم ملكه زنبورعسل هستند.
جشنواره بین المللی خوارزمی قدیمی ترین جشنواره علمی و فنی ایران است كه به همت سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران و وزارت علوم، تحیقات و فناوری هر سال برگزار می شود.
در آیین اختتامیه سی و یكمین دوره این جشنواره (شنبه/5 اسفند) با حضور دكتر حسن روحانی رئیس جمهوری و وزیر علوم، تحقیقات و فناوری 10 محقق ایرانی و 5 پژوهشگر خارجی لوح تقدیر و هدایای خود را دریافت كردند.
علمی**9157**1440