صعود به قله های علم و فناوری؛ گام بلند جمهوری اسلامی ایران

به گزارش ایرنا، سرعت رشد تولیدات عملی ایران به رغم تمام تحریم ها ازجمله تحریم های علمی و تحقیقاتی، طی این سال ها به گونه ای بوده است كه اكنون كشور ما توانسته است به درجات و رتبه های بالای علمی در جهان دست یابد و جایگاه رفیعی را در بین مجامع علمی دنیا از آن خود كند.
از افزایش كمی و كیفی تولیدات علمی دانشمندان ایرانی، ورود بسیاری از دانشگاه ها و مراكز پژوهشی به جرگه دانشگاه های برتر جهانی و تاسیس پارك های علم و فناوری و شركت های دانش بنیان می توان به عنوان بخشی از دستاوردهای چهاردهه اخیر كشور و پلكانی در صعود به قله های دانشی جهان یاد كرد.
تاكید رهبر معظم انقلاب بر تولید علم و توسعه نهضت نرم افزاری قدمتی بیش از دو دهه دارد؛ برای نمونه ایشان در بیاناتی در جمع دانشجویان و اساتید دانشگاه صنعتی امیركبیر به تاریخ اسفندماه سال 1379 فرمودند: تولید علم، فقط انتقال علم نیست؛ نوآوری علمی در درجه اوّلِ اهمیت است....باید فراگرفت؛ اما نباید صرفاً مصرف كننده فرآورده ‌های علمی دیگران بود. باید علم را به معنای حقیقی كلمه تولید كرد. (منبع: پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری)
تاكیدات و راهنمایی های درست ایشان بر تولید علم و سرمایه گذاری كلان كشور در این زمینه، با توجه به اینكه پیشرفت علمی زیربنای اصلی توسعه كشورها است، موجب پیگیری تولید علم در دولت های مختلف شد.
افزون بر این، ابلاغ سیاست های كلی علم و فناوری در سال 1393 توسط ایشان، تدوین اسناد بالادستی مانند نقشه جامع علمی كشور و تصویب آن در سال 1390 و توجه ویژه به كسب مرجعیت علمی و پیشرفت های فناورانه در اسنادی مانند برنامه های پنج ساله توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی كشور، همچنین تاسیس شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری در وزارت علوم برای بررسی و پیگیری اولویت های علمی و فناورانه در همین راستا، منجر به پیشرفت های فراوان علمی شده است.
تولید علم در قالب ارائه مقالات علمی و افزایش سهم ایران در تولید علم در سطح جهانی، افزایش تعداد دانشجویان در سطوح مختلف همچنین تعداد اعضای هیات علمی، افزایش كمی و فزونی گرفتن كیفی دانشگاه ها و صحه گذاری بر آن توسط نظام های رتبه بندی جهانی و ورود به عرصه تبدیل دانش به فناوری با استفاده از راهكارهایی مانند تاسیس پارك های علم و فناوری و شركت های دانش بنیان ازجمله این دستاوردها به شمار می آید.
اگر نهادها و سازمان های غیردولتی و مردم نهادی راكه در زمینه تولید یا تبدیل علم به فناوری یا به هر نوع دیگری در این زمینه فعال هستند، كنار بگذاریم؛ وزارتخانه های علوم، تحقیقات و فناوری، بهداشت، درمان و آموزش پزشكی، جهاد كشاورزی و صنعت، معدن و تجارت همچنین معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری هر كدام در توسعه دانش در كشور سهم دارند كه یقینا در این میان سهم دو وزارتخانه علوم و بهداشت و معاونت علمی و فناوری با داشتن 14 ستاد و حركت ویژه در زمینه توسعه علوم نوین یعنی نانو، بایو، علوم شناختی و فناوری اطلاعات (NBCIT) قابل توجه تر است.
علاوه بر این دانشگاه آزاد اسلامی نیز با داشتن حدود 2 میلیون دانشجو در مقاطع مختلف تحصیلی در تولید و انتقال دانش سهم قابل توجهی دارد.

** آمار تولید علم
عضو هیات علمی مركز منطقه ای اطلاع رسانی علم و فناوری در گفت وگو با خبرنگار علمی ایرنا در مورد تولید علم در ایران در سال های پیش و پس از پیروزی انقلاب اسلامی گفت: بر اساس اطلاعات پایگاه استنادی اسكوپوس، از جمهوری اسلامی ایران در سال 1357 در معتبرترین نشریات و كنفرانس های بین المللی 526 مقاله ثبت شده بود كه این رقم در سال 1376 دو برابر شد و به هزار و 69 مقاله رسید.
دكتر علی گزنی ادامه داد: این شاخص در سال 1396 به 54 هزار و 243 مقاله رسید كه البته همزمان با رشد تولید علم كشور تعداد نشریات و كنفرانس های علمی دنیا افزایش یافته است و به عبارت دیگر در سال 1357 كمیت تولید علم دنیا 605 هزار و 810 مدرك بود كه در سال 1376 به یك میلیون و 210 هزار و 844 مورد رسیده بود و در سال 1396 تعداد مدارك دنیا به 29 میلیون و 269 هزار و 930 مورد رسید.
معاون پیشین پژوهش و فناوری پایگاه استنادی جهان اسلام با اشاره به سهم ایران از كمیت علم دنیا بر اساس پایگاه استنادی اسكوپوس افزود: سهم ایران در سال 1357 از كل دنیا تنها 9 صدم درصد بود كه این رقم در سال 1377 به یك دهم درصد رسید و در سال 1396 سهم كشورمان از كل كمیت علم دنیا به یك و 85 صدم درصد افزایش یافت؛ به عبارت دیگر هرچند تولید علم در كل دنیا افزایش یافته، سهم ایران نیز به شكل قابل ملاحظه ای بیشتر شده است و مقایسه سهم ایران در سال 1357 از كل كمیت تولید علم دنیا در مقایسه با سال 1396 نشان می دهد، سهم ایران 20 برابر شده است.
وی همچنین درخصوص میزان استنادها به مقالات علمی ایران گفت: بررسی پایگاه استنادی آی.اس.آی در سال 1369 نشان می دهد سهم ایران از كل استنادهای دنیا یك صدم درصد بود كه این سهم در سال 1374 دو برابر و در سال 1377 شش برابر شد و در سال 1396 سهم ایران از كل استنادهای دنیا به یك و 9 دهم درصد رسیده است؛ بنابراین سهم ایران از كل استنادهای دنیا در سال 1396 نسبت به سال 1369 بیانگر رشد 190 برابری میزان استفاده از علم كشور یا كیفیت آن است.

** تعداد دانشجویان و اعضای هیات علمی
بر اساس آمار در سال 1357 تعداد دانشجویان كشور در همه مقاطع تحصیلی 175 هزار نفر بود كه این تعداد اكنون به بیش از چهار میلیون و 500 هزار نفر رسیده است. البته نكته مهم در مورد آمار دانشجویان این است كه تقریبا به اندازه نصف تعداد دانشجویان داخل كشور در خارج از كشور دانشجوی ایرانی وجود داشته است.
به گفته معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری، همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی 57 هزار نفر دانشجوی ایرانی در آمریكا مشغول تحصیل بودند اما این آمار در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی تغییر كرد و حتی با انتشار اخبار متعدد در مورد روند فرار مغزها، آمار رسمی از كاهش تعداد دانشجویان در خارج از كشور خبر می دهد.
سورنا ستاری در آیین گشایش هجدهمین نمایشگاه دستاوردهای پژوهشی، فناوری و فن بازار با ارائه این آمار گفت: امروز چهار میلیون و 700 هزار دانشجو داریم كه 12 هزار نفر در خارج از كشور تحصیل می كنند.
افزون بر این، 58 درصد دانشجویان در دانشگاه های دولتی و 42 درصد در دانشگاه های آزاد تحصیل می كنند، همچنین تعداد اعضای هیات علمی دانشگاه ها از نزدیك به پنج هزار نفر به 80 هزار نفر رسیده و
همچنین تعداد دانشمندان ایرانی جزو یك درصد برتر جهان، به بیش از 230 نفر افزایش یافته است.

** رتبه بندی دانشگاه ها
رتبه بندی های مختلفی ازجمله رتبه بندی لایدن، شانگهای و تایمز و كیو اس هر ساله و البته بر اساس معیارهای گوناگون دانشگاه های سراسر جهان انجام می شود؛ بر اساس نظام رتبه بندی لایدن 18 دانشگاه ایرانی در سال 2017 جزو دانشگاه های برتر دنیا بودند.
به گفته سرپرست پایگاه استنادی جهان اسلام (ISC) لایدن از سیستم‌ های رتبه ‌بندی‌ معتبر بین ‌المللی در هلند است؛ معیارهای این نظام به دو دسته كلی شاخص ‌های تاثیر و همكاری ‌های علمی تقسیم می ‌شود و اطلاعات مربوط به این شاخص ‌ها از پایگاه داده‌ علوم (Web of Science) به دست می آید.
دكتر محمد دهقانی گفت: اولین رتبه ‌بندی لایدن در سال ۲۰۱۲ میلادی انجام شده است و در این سال هیچ دانشگاهی از كشور بین دانشگاهای برتر حضور نداشت.
همچنین رتبه بندی موضوعی كیو اس (QS) بر اساس چهار شاخص بررسی شهرت دانشگاه، ارزیابی كارفرمایان، تعداد استنادها به ازای هر مقاله و شاخص اچ ایندكس (h-index) (شاخصی عددی كه بهره‌وری و تأثیرگذاری علمی دانشمندان را به صورت كمی نمایش می دهد) صورت می پذیرد.
رتبه بندی كیواس در سال ۲۰۱۸ میلادی دانشگاه های برتر دنیا را در ۴۸ حوزه موضوعی در قالب پنج حیطه كلی علوم طبیعی، مهندسی و فناوری، علوم زیستی و پزشكی، علوم اجتماعی و هنر و علوم انسانی رتبه بندی كرده است و بر اساس این رتبه بندی هفت دانشگاه ایرانی در حوزه های مختلف مهندسی برق، مهندسی مكانیك پزشكی، علم مواد، داروسازی، شیمی و جغرافیا در این رتبه بندی قرار گرفته اند.
همچنین بر اساس نتایج رتبه بندی سال 2018- 2017 تایمز 6 دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل، تبریز، گیلان، اصفهان، الزهرا و بیرجند برای اولین بار در فهرست جهانی تایمز قرار دارند.
دانشگاه‌ های صنعتی امیركبیر، علم و صنعت ایران، صنعتی اصفهان، صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، صنعتی شریف، تبریز، تهران و علوم پزشكی تهران نیز بعد از دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل در رده دوم دانشگاه ‌های برتر كشور قرار گرفتند.

** تاسیس پارك های علم و فناوری، مراكز رشد و سپردن میدان به شركت های دانش بنیان
هر چند از سال های اواخر دهه 60 تاسیس پژوهشگاه ها و پژوهشكده ها برای تولید دانش و تاكید بر روند پژوهش مدنظر وزارتخانه های مربوطه ازجمله وزارت علوم بود، در پی ورود به مرحله نوین استفاده از دانش به شكل فناوری و تلاش برای تبدیل دانش به ثروت روند تاسیس پارك های علم و فناوری از اوایل دهه 80 آغاز شد.
پارك های علم و فناوری محیط هایی مناسب برای استقرار شركت های فناور كوچك و متوسط، واحدهای تحقیق و توسعه صنایع و مؤسسات پژوهشی هستند كه در تعامل سازنده با یكدیگر و دانشگاه ها به فعالیت های فناوری اشتغال دارند.
مهمترین فعالیت های پارك های علم و فناوری شامل بازارسنجی، ایده پردازی، پژوهش علمی، طراحی مهندسی، نمونه سازی، طراحی صنعتی، استانداردسازی، تدوین دانش فنی، ثبت مالكیت فكری، تجاری سازی، فروش و پشتیبانی های بعدی برای تحقق محصولات فناوری در عرصه تولید صنعتی همچنین عرضه سایر خدمات تخصصی است.
بر اساس آخرین آمار، اكنون چهار هزار و 400 شركت دانش بنیان در 43 پارك علم و فناوری كشور مستقر هستند و با درنظرگرفتن اینكه طی 16 سال (از سال 1380) تعداد پارك های علم و فناوری از یك پارك به 43 پارك و تعداد مراكز رشد از 17 مركز به بیش از 180 مركز رسیده است، در افزایش كمّی پارك ها و مراكز رشد، فن بازارها و شركت های دانش بنیان موفق بوده ایم.

** انجمن های علمی، موسسه ها و نشریه های پژوهشی
وجود انجمن های علمی دانشجویی در دانشگاه ها یكی دیگر از جلوه های حركت علمی است؛ بر اساس آمار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تعداد این انجمن ها از یك انجمن در سال 1362 به 2 هزار و 847 انجمن در سال 1394 رسیده است. البته این آمار تنها انجمن های علمی در دانشگاه های دولتی را دربرمی گیرد و شامل انجمن های دانشگاه های ستادی نیست.
همچنین بیش از 200 انجمن علمی مردم نهاد در رشته های مختلف علوم پایه، علوم انسانی، فنی و مهندسی، كشاورزی و بین رشته ای در كشور فعال هستند و به گفته معاون پیشین پژوهش و فناوری وزارت علوم، تعداد موسسات پژوهشی در كشور 688 موسسه است.
افزون بر این، به گفته وحید احمدی تا پایان سال 95، تعداد هزار و 94 نشریه پژوهشی و 150 نشریه ترویجی در كشور ثبت شده است كه در مورد نشریات سیاست وزارتخانه آموزش و كمك برای نمایه شدن در پایگاه های آی اس آی و اسكوپوس است، بر همین اساس حدود 19 نشریه وارد گردونه آی اس آی شده اند.

** دستاوردهای دانشگاهی و تحقیقاتی
دانشگاه ها، شركت های دانش بنیان وابسته به آنها، دانشجویان كارشناسی ارشد و دكتری و اعضای هیات علمی نیز هر روزه در حال تبدیل یافته های علمی به فناوری هستند و برای تجاری سازی و تولید انبوه فناوری ها مسیری پرپیچ و خم را طی می كنند.
شركت های دانش بنیان در واقع خط مقدم ورود فناوری به بازار بوده و بیش از همه در پارك های علم و فناوری مستقر هستند. برای نمونه تنها در پارك علم و فناوری دانشگاه صنعتی شریف 80 شركت دانش بنیان و در برج فناوری دانشگاه صنعتی امیركبیر 14 شركت دانش بنیان و 48 واحد فناور یا شركت در بخش های رشد و پیش رشد مستقر هستند.
با وجود همه این دستاوردها در زمینه تولید علم توسط دانشمندان ایرانی، به نظر می رسد زمان آن رسیده است كه دانشگاه ها و دیگر مراكز علمی و تحقیقاتی به ویژه درپی تاكیدات رهبر معظم انقلاب در سخنرانی نوروز امسال، به تبدیل ایده به محصول، افزایش كیفیت تولیدات و حمایت از كالاهای ایرانی توجه بیشتری كنند.

** دستاوردهای حوزه سلامت و افزایش امید به زندگی
حوزه سلامت نیز از چرخه پیشرفت علمی كشور عقب نمانده و حتی در مواردی نیز از سایر رشته ها پیشی گرفته است؛ كسب رتبه اول در منطقه و در بین كشورهای اسلامی در زمینه تولیدات علمی پزشكی ازجمله دستاوردهایی است كه به همت محققان این حوزه و حمایت مسئولان حاصل شده است.
طبق آخرین آمار ارایه شده در این زمینه، كشور ما با انتشار 52 هزار و 160 مقاله علمی رتبه اول تولید مقالات در بین كشورهای اسلامی را دارا است به طوری كه به گفته دكتر رضا ملك زاده معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت این رتبه را در تعداد و كیفیت مقالات علمی 10 سال زودتر از افق چشم انداز بیست ساله كشور كسب كرده ایم و با اینكه ایران یك درصد جمعیت جهان را دارد اما سهم تولید علم در كشور از هفت صدم درصد در سال 1996 به 1،8 درصد در سال 1396 رسیده و در آی اس آی نیز رتبه 17 جهان را كسب كرده است.
همچنین تعداد دانشمندان برتر ایران در رشته علوم پزشكی به 550 نفر رسیده، تعداد مراكز تحقیقاتی كشور به 724 مركز افزایش یافته و همچنین از سه هزار و 307 شركت دانش بنیان موجود در كشور 912 شركت مربوط به بخش سلامت است كه طی سال های پس از انقلاب 171 طرح را به محصولات علمی تبدیل و امكان تولید تعدادی از داروها و واكسن ها را در داخل كشور فراهم كرده است.
افزون بر این در حوزه سلامت، محققان ایرانی با تلاش خستگی ناپذیر خود موفق به خلق دستاوردهایی شده اند كه تاثیر شگرفی در پیشبرد اهداف حوزه پزشكی و درمانی كشور داشته است؛ تولید نانوداروها، دستیابی به روش های پیشگیری از بیماری های ژنتیكی، شبیه سازی حیوانات و كاربرد آن در تشخیص و درمان بیماری ها، راه اندازی پروژه پایگاه اطلاعاتی جامع ژنتیك اقوام ایرانی (ایرانوم) و بانك مغز و جنین انسانی خلاصه ای از هزاران موفقیتی است كه طی سال های پس از انقلاب اسلامی سبب ارتقای كیفیت زندگی ایرانیان و افزایش امید به زندگی در آنها شده است.
به گفته دكتر رضا ملك زاده معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، نرخ امید به زندگی در ایران از 71.1 سال در زنان و 65.2 سال در مردان طی سال 1990 به 78.4 سال در زنان و 73.8 سال در مردان طی سال 2016 ارتقا یافته است.
وی در توضیحی در این خصوص گفت: نگاهی به نرخ استانداردشده سنی مرگ و میر در ایران نشان می دهد كه این نرخ در سال های 1991 تا 2016 به عللی همچون افزایش بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی و دسترسی بیشتر به خدمات سلامت، كاهش مرگ و میر كودكان و مادران كاهش مرگ و میر بر اثر تصادفات جاده ای شیب نزولی داشته و 27 درصد كاهش یافته است. همچنین نرخ مرگ و میر كودكان زیر یك سال به ازای هر هزار تولد زنده، از 53.4 مرگ در 1990 به 15.1 مرگ در سال 2016 كاهش پیدا كرده است. در همین مدت زمان، نرخ مرگ و میر زیر پنج سال به ازای هر هزار تولد زنده از 67.4 درصد به 17.8 درصد رسیده است كه نشان دهنده پیشرفت ایران در پیشگیری از مرگ های زودهنگام دارد.
علمی**9157**1834
برای اطلاع از اخبار متنوع علمی و فناوری، با كانال علمی ایرنا در تلگرام همراه شوید:
irnaelm@
https://telegram.me