«جان ساپكو» بازرس ویژه برای بازسازی افغانستان، فروردین ماه سال گذشته طی سخنانی در دانشگاه دوك امریكا به بخشی از فساد در فرآیند اداره امور افغانستان اشاره كرد و گفت: «فرماند‌هان ارتش افغانستان پول غذای سربازانشان و بنزین و جنگ افزار را می‌دزدند و به طالبان می‌فروشند و این تمسخرآمیز است كه در پایان زنجیره تامین، هراس افكنان قرار دارند.»
او فساد اداری و رهبری ضعیف در ارگان‌های امنیتی افغانستان را نگران كننده خوانده و این دو عامل را دلیل اصلی ناكامی نیروهای امینتی افغان برشمرده بود.
ساپكو امسال نیز دوباره در چهارمین نشست سالانه اتحادیه اروپا با حكومت افغانستان كه سه شنبه چهارم اردیبهشت ماه جاری در كابل با عنوان « كاهش فساد و پیشرفت صلح» برگزار شد، به نوعی همان سخنان قبلی را تكراركرد.
او در این جلسه كه در ارگ ریاست جمهوری افغانستان جریان داشت و «محمد اشرف غنی» رئیس جمهوری افغانستان و نماینده اتحادیه اروپا هم حضور داشتند گفت:«فساد عنصر اصلی جنگ شده است چرا كه به خاطر فساد امكان موفقیت یا برنده شدن در جنگ زیرسوال می رود و همه را با مشكل مواجه می‌سازد.»
ساپكو اگر چه داستان وجود فساد در فرآیند بازسازی افغانستان به كمك حامیان خارجی را به نوعی تعریف می كند كه بخش زیادی از تقصیر به گردن طرف افغان می افتد اما واقعیت آن است كه سكه فساد روی دیگری هم دارد كه ریشه آن به كشورهای غربی بازمی گردد.
** فساد در قامت عنصر اصلی جنگ
آمار دقیق از مجموع اعتباری كه به نام بازسازی افغانستان توسط كشورهای مختلف به عنوان كمك به این كشور حواله می شود، در دست نیست زیرا بخشی از این كمك ها توسط خود حامیان بدون وارد شدن به چرخه مالی دولت مركزی در بخش هایی كه توافق شده؛ هزینه می شوند اما با مرور برخی ارقام كه در خبرها منتشر شده می توان نتیجه گرفت كه فساد مالی نهان در جنگ افغانستان تنها به سود افغان ها نبوده و شاید چندین برابر آن برای طرف های دیگر حاضر در بحران ها سود داشته است.
ایالات متحده آمریكا مدعی است كه به تنهایی تا سال 2016 میلادی حدود 117 میلیارد دلار برای بازسازی افغانستان كمك كرده است و این مقدار پول جدا از هزینه نظامی است كه رقم آن را سالانه نزدیك به 45 میلیارد دلار تخمین می زنند.
باید در نظر داشت این میزان كمك مورد ادعای آمریكا بیش از هزینه‌ای است كه این كشور بعد از جنگ جهانی دوم در قالب طرح مارشال مصرف كرده است.
آمریكا همچنین متعهد شده است كه تا سال 2020 میلادی سالانه بین 5 تا 6 میلیارد دلار به افغانستان كمك كند.
این ارقام فقط مربوط به آمریكا است و هستند كشورهای دیگری كه در فرآیند كمك به افغانستان هر سال مبلغی را هزینه می كنند.
در آن سوی یعنی دولت افغانستان ادعای شفافیت در گردش مالی را مطرح كرده است و برای سال 1397 خورشیدی بودجه افغانستان را با رقمی نزدیك به 5 میلیارد دلار بسته كه از این مبلغ حدود 50 درصد از محل كمك های خارجی تخصیص می یابد.
البته غنی گفته بود كه اگر دولت بتواند ظرفیت تامین هزینه های خود را تا سقف 8 میلیارد دلار از منابع داخلی تضمین كند، افغانستان به خودكفایی خواهد رسید.
مقایسه عددی كمك های آمریكا و هزینه مورد نیاز افغانستان برای نجات نشان می دهد كه حفره های متعددی در خاك افغانستان وجود دارد كه منابع را می بلعد.
اگر از خاكریز دولت و نیروهای خارجی در صحنه جنگ افغانستان به جبهه مقابل برویم داستان گردش پول كثیف از این هم پیچیده تر می شود.
به نقل از مقامات آمریكایی یكی از شكست‌هایی كه متوجه بخش بازسازی افغانستان شده است موضوع مأموریت مبارزه با مواد مخدر است.
آمریكا ادعا دارد كه بیش از 8 میلیون و 500 هزار دلار تنها برای نابود ساختن بستر تولید مواد مخدر یعنی كشتزارهای خشخاش یا به زبان محلی كوكنارهزینه كرده است اما پس از 17 سال كشت و تولید مواد مخدر در افغانستان نسبت به هر زمان دیگری بیشتر شده و در سال زراعی 1396 برآورد 9 هزار تن تولید را ثبت كرد.
ارزش مالی این میزان مواد مخدر تولیدی كه تنها كمی بیش از 2 درصد آن توسط پلیس مبارزه با مواد مخدر افغانستان كشف و ضبط شده، در بازار داخلی افغانستان بیش از 11 میلیارد دلار است.
جان نیكلسون فرمانده آمریكایی نیروهای حمایت قاطع ناتو در افغانستان گفته است كه تقریباً 60 درصد درآمد طالبان از محل تجارت مواد مخدر تامین می شود.
موضوع این كه تولید مواد مخدر به جز طالبان برای چه گروه هایی سود دارد ، خود یك داستان جداگانه و از بحث این گزارش خارج است اما گفتن این نكته لازم است كه بدانیم مدیریت هوانوردی آسمان افغانستان بر عهده آمریكاست و این كشور در نقاط مختلف این كشور دارای فرودگاههای مستقل و خارج از دسترس غریبه هاست و بارها كاركنان محلی شاغل در این اردوگاهها مدعی شده اند كه هر روز شاهد پروازهای متعدد با محموله های مشكوك از این فرودگاهها به خارج از افغانستان بوده اند.
شاید كمی از منطق روزنامه نگاری خارج و به فیلمنامه نویسی نزدیك شویم اگر بخواهیم تصور كنیم كه عرصه جنگ در افغانستان چه شكلی از منظر مالی دارد.
دو جبهه هست كه در هر یك سالانه بیش از 10 میلیارد دلار گردش مالی غیر شفاف وجود دارد یك طرف از اساس غیر قابل رسیدگی و فعال در قاچاق مواد مخدر و در سوی دیگر به ظاهر برخوردار از بازرس و ناظر است اما اتلاف منابع و گم شدن پول در آن صدای همه را درآورده است.
هر چند غالب مردم افغانستان از این چرخه های میلیاردی بهره خاصی نمی برند و اگر كسی هم بخواهد به این ارقام نزدیك شود فرقی نمی كند به مخزن كدام جبهه تمایل دارد باید با جانش معامله را تضمین كند، چه سرباز دولتی باشد چه نیروی طالبان. اگر بخواهی معیشت خود را از راه همكاری تامین كنی ، طبیعی است كه پای جان نیز به میان می آید.
البته كم نیست تعداد دفعاتی كه نهادهایی مانند «اداره بازرسی ویژه آمریكا برای بازسازی افغانستان» موسوم به «سیگار» از وجود فساد در فرآیند هزینه كرد كمك های بین المللی، ابهام در دخل و خرج نیروهای غربی مستقر در افغانستان به رهبری آمریكا و نامطلوب بودن نتایج اعتبارات هزینه شده برای كارهای عمرانی گزارش می دهند اما همواره از تلاش برای مبارزه با این آفت نیز مطرح می شود.
** شعار مقابله با فساد
برخی بازیگران این عرصه پرابهام برای حل مشكل راه حل هم دارند مانند ساپكو، بازرس ویژه آمریكا برای بازسازی افغانستان كه می‌گوید مبارزه با تروریسم اولویت دارد و تأكید می‌كند كه نباید مبارزه با فساد «اولویت دست دوم باشد» چون به گفته وی فساد حكومت افغانستان را از درون می‌پوساند.
او گفت كه در روند مبارزه با فساد، نهادهایی كه در این راستا كار می‌كنند، باید عملكرد مستقلانه داشته و تصمیم‌شان شنیده شود و این گونه نهادها در كنار استقلال مالی، باید حمایت سیاسی نیز داشته باشند و واقعأ مستقل باشند.
ساپكو به نقش رسانه‌ها و جامعه مدنی در افغانستان اشاره كرده و خواستار ایجاد سیستم حقوقی ضد فساد شده است.
او اگر چه از دولت افغانستان تقدیر كرد بابت گام هایش به سمت شفافیت مالی اما از حكومت افغانستان خواست كه پول‌های جامعه جهانی را در كارزار‌های شخصی در انتخابات پیش رو هزینه نكند و در برنامه‌های انتخاباتی به جیب شخصی افراد نریزد و تاكید كرد كه باید شهروندان افغانستان مطمئن شوند انتخابات شفاف و فراگیر برگزار میشود.
رئیس جمهوری افغانستان نیز در آخرین نشست خود با اتحادیه اروپا در كابل متعهد شد كه فرآیندهای حكومت داری را به سمت شفافیت سوق دهد و مدعی شد كه امسال شفاف ترین بودجه را ارایه كرده است.
اما واقعا آیا تنها ناظر آمریكا و رئیس جمهوری افغانستان هستند كه خواست آنها در بود یا نبود فساد مالی نقش دارد؟ به طور قطع این گونه نیست و در پشت پرده روند بحران در افغانستان با گردش مالی بیش از 50 میلیارد دلار سالانه با ویژگی جنگی كه از مهمترین خواص شرایطش ناممكن بودن شمارش شلیك است، افرادی یا گروه هایی هستند كه نمی خواهند این در فرصت ساز بسته شود.
منطقی خواهد بود كه بپنداریم هستند افراد یا گروه هایی كه از ریخت و پاش مالی جاری در افغانستان بهره می برند و آمریكا و همپیمانانش به رغم آگاهی از این مشكل چون تضادی با تامین منافع آنها در منطقه ندارد، چشم خود را بر آن بسته یا حداقل اقدام جدی برای رفع آن نمی كنند.
شماری از كارشناسان اقتصادی بر این باورند كه چون پولشویی در ساختارهای بانكی غرب مشكل و پیچیده است امروز میدان بحران ها در افغانستان عرصه مناسبی برای تكمیل چرخه مالی مورد نیاز سودجویان درشت جهان شده است.
بدیهی است در این گزارش تنها بر اساس معلول ها به دلیلی اشاره شد كه شاید هرگز امكان اثبات آنها نباشد اما وجودشان را هم نمی توان انكار كرد مثلا پاسخ این سوال كه آمریكای ترامپ زده كه آشكارا اعلام می كند اگر كسی از خدمات آنها بهره مند می شود باید هزینه آن را بپردازد، این همه هزینه خود را در افغانستان از كجای خاك بحران زده این كشور جبران و سهم خود را از كجا برداشت می كند.
*آساق*1104*1337
كابل - ایرنا - بروز بحران های مختلف در افغانستان، ابعاد متعددی دارند كه گاه بازتاب مسایل داخلی وگاهی متاثر ازعوامل خارج بوده و درحوزه های فرهنگی، اجتماعی و مباحث اقتصاد ظهور یافته اند اما رد یك عنصر نقش آفرین در تمام حوادث وجهی مشترك داشته و آن زمینه انگیزشی فساد مالی در این بحرانهاست.
