ورزنه، شهر كویر، آتشفشان و تالاب

به گزارش ایرنا، از كویر و یك شهر كویری شاید تنها رنگ قهوه ای شنزارها و رمل ها، منطقه بی آب و علف و بی استفاده در ذهن انسانها نقش بسته باشد، اما اگر بدانیم بسیاری از شهرهای كویری از حیث جاذبه های گردشگری و طبیعی، رنگارنگ و متنوع هستند و می توانند به بهترین خطه های جذب گردشگر تبدیل شوند شاید ذهنیتمان تغییر كند و رهسپار یكی از این مناطق شویم.
از نقاط بكر و دلربای كویری كشور مناطق كویری شرق اصفهان متشكل از شهرهایی مانند ورزنه، زیار، جرقویه، اژیه و هرند است گرچه همه این شهرها از جاذبه های گردشگری برخوردارند، اما این تنوع زیستی و گردشگری در شهر ورزنه در 105 كیلومتری مركز شهر اصفهان، بیشتر است و گنجینه ای از انواع نگین های درخشان و چند رنگ استان اصفهان محسوب می شود.
شهر تاریخی ورزنه در 30 كیلومتری تالاب بین المللی گاوخونی واقع شده است و با 308 هكتار وسعت، حدود 14 هزار نفر در آن زندگی می كنند.
چادر سفید بانوان ورزنه به عنوان پوشش منحصر بفرد زنان این خطه، این شهر را به اصطلاح به سفیدترین شهر ایران تبدیل كرده و این نوع پوشش در كشورمان فقط به این شهر اختصاص دارد و بسیاری ورزنه را با القابی همچون شهر ملائك و كبوتران سفید یاد می كنند.
ورزنه، آخرین شهر ساحلی زاینده رود به شمار می رود كه تنها تالاب بین المللی فلات مركزی ایران و پایاب طولانی ترین رودخانه فلات مركزی ایران زمین نیز در آن نزدیكی جای گرفته است.
نخستین گاو چاه (استفاده از گاو برای بالاكشیدن آب از چاه)، اولین آسیاب شتر و آسیاب حنای احیا شده، نخستین سایت تفریحی كویر نوردی و دومین قلعه بزرگ كشور در این خطه قرار دارد و از لحاظ مسافت، نزدیكترین تپه های ماسه ای به مركز شهر اصفهان را در خود جای داده است.
از حیث طبیعی و مناطق زیبای زیست محیطی، ورزنه هم از كویر و رمل های فراوان با پوشش گیاهی و جانوری متنوع برخوردار است و هم تالاب بین المللی گاوخونی و كوه آتشفشان را در خود جای داده است و هم مسجد جامع، قلعه، برج كبوتر و آب انبار، بخشی از آثار تاریخی این خطه را شكل می دهد.

*** تالاب بین المللی گاوخونی
این تالاب در 30 كیلومتری مركز شهر ورزنه یكی از ارزشمندترین چرخه تالابی كشور و یكی از 14 تالاب ایران است كه در سال 1354 به ثبت جهانی رسید.
محیط پیرامونی این تالاب با ویژگی های خاص و متفاوت جغرافیایی، همراه و بخش زیادی از آن را نیزارها و نمكزارهای كریستالی پوشانده است.
البته در سال های اخیر كمبود منابع آبی و خشكی زاینده رود، سبب خشكی این تالاب شده كه مشاركت دستگاه ها و ضرورت افزایش آگاهی عمومی از مواردی است كه برای احیای آن باید بیش از گذشته به آن توجه كرد.

*** كوه آتشفشانی سیاه
این كوه در شمال تالاب گاوخونی واقع شده و از آثار زمین شناسی قابل توجه در منطقه است.
این كوه آتشفشانی كه فاقد دهانه بوده، 12 میلیون سال قبل به صورت گدازه گنبدی شكل گرفته و سنگهای موجود در منطقه اطراف آن از نوع بازالت یا سنگ پاست.
كوه سیاه موقعیت بسیار مناسبی فراهم كرده تا بتوان از فراز آن چشم انداز بسیار زیبای تالاب گاوخونی را مشاهده كرد.

*** آب بند 'شاخ كنار'
آخرین آب بند روی رودخانه زاینده رود كه در 18 كیلومتری شرق ورزنه در مسیر تالاب گاوخونی قرار گرفته، آب بند 'شاخ كنار' است كه در دوره قاجار برای هدایت آب رودخانه به طرف زمین های كشاورزی ساخته شده است.
در بخشی از این آب بند، ایستگاه هیدرومتری و سنجش آب سازمان محیط زیست نیز قرار دارد كه از طریق آن حجم ورودی آب به تالاب گاوخونی را اندازه گیری می كنند.

*** استراحتگاه شاه عباسی ورزنه
كاروانسرای شاه عباسی ورزنه یكی از 999 استراحتگاهی است كه به دستور شاه عباس صفوی ساخته شده است، این استراحتگاه برای كاروانیانی كه از جنوب و شرق راه ادویه و مسیر فرعی راه ابریشم را به سمت اصفهان و ری طی می كرده اند، برای تجدید قوا مورد استفاده قرار می گرفته است.
این مكان در طول تاریخ كاربردهای متنوعی مانند مكتب خانه و امور نظامی و غیره را نیز تجربه كرده است.

*** مسجد جامع ورزنه
این مسجد از معدود مساجد ایرانی دارای كتیبه فارسی است كه بر روی بقایای یك آتشكده قدیمی احداث شده و بر اساس كتیبه سردرش، بانی آن محمود بن مظفر ورزنه ای ملقب به «عماد» بوده است.
این مسجد با سازه اصلی خشتی متشكل از تك منار، یك محراب اصلی و دو محراب داخل رواق های شرقی و غربی، دو ایوان شمالی و جنوبی است.
كاشی كاری معرق و همچنین منار و ایوان و محرابی زیبا، جلوه ای خاص به این بنای تاریخی بخشیده و به گفته مورخان وجود نام حضرت علی(ع) در نقش برجسته های ایوان و محراب مسجد از اولین نشانه های ظهور تشیع در دوره تیموریان است.

*** برج كبوتر ورزنه
این برج كبوتر یا كبوترخانه دومین بنای تاریخی مرتفع شهر ورزنه بعد از مسجد جامع است كه برای تولید كود كبوتر و همچنین به عنوان دیده بان شهر استفاده می شد.
مساحت آن 250 متر مربع و ارتفاع تا تاج بنا حدود 16 متر است و حدود هشت هزار جفت كبوتر را در خود جای می داده است.
نمای لانه های كبوتر كه در این برج قرار گرفته، شبیه كندوی زنبور عسل است كه زیبایی وصف ناپذیری را به آن می بخشد.

*** پل تاریخی ورزنه
پل تاریخی ورزنه بعنوان آخرین پل تاریخی روی رودخانه زاینده رود جزو آثار به ثبت رسیده دوره صفویه است، این پل آجری دارای ده چشمه است كه هفت چشمه آن در ابتدای احداث پل بر روی آن طراحی و ساخته شده و سه چشمه دیگر در دوره قاجاریه به آن افزوده شده است.
پل تاریخی ورزنه 67 مترطول، 6.5 مترعرض و از سطح آب 6 متر ارتفاع دارد.
برخی مورخان اعتقاد دارند كه این بنا امكان دارد در دوره دیلمیان یا سلجوقیان ساخته شده باشد.

*** امامزاده میرزین العابدین
این مكان مذهبی و تاریخی كه میرزین العابدین از نوادگان امام جعفرصادق(ع) را در خود جای داده، در یك كیلومتری شهر ورزنه قرار گرفته و بنای اولیه اش مربوط به سال 1031 هجری قمری در دوره شاه عباس اول است.

*** آب انبار حاج میرزا علی اكبر میرمیران
این آب انبار با سازه آجری و سقف گنبدی، جزو آب انبارهای عصر صفوی، از معدود آب انبارهای دارای استراحتگاه است، بادگیرهای آن نیز با سایر آب انبارها متفاوت بوده و از چهار طرف به بیرون نما دارد.
هم اكنون از این آب انبار قدیمی به عنوان سفره خانه سنتی استفاده می كنند.

*** خانه یوسفی(موزه مردم شناسی)
خانه یوسفی كه با مساحت حدود یكهزار و 900 متر مربع در قلب شهر ورزنه جای دارد، دارای ساختمانی به سبك قاجاری و مربوط به همان دوره است.
این خانه زیبا از حیاطی بزرگ، حوضخانه و بادگیر تشكیل و پوشش اتاقهای آن به صورت طاق چشمه طراحی شده است.
این خانه توسط خیر فرهنگی حاج حسن یوسفی برای تاسیس موزه مردم شناسی و منسوجات شرق اصفهان اهدا شده است.

*** كاروانسرای قلعه خرگوشی
این بنای خشتی و سنگی در 30 كیلومتری تالاب گاوخونی و در 60 كیلومتری شهر ورزنه قرار دارد.
كاروانسرای قلعه خرگوشی یكی از مهمترین كاروانسراهای دوره صفوی است كه بنای آن را به زمان حكومت شاه عباس صفوی نسبت می دهند.
این مجموعه به دستور شاه عباس در مسیرهای اصلی آن زمان و حد فاصل اصفهان و یزد ساخته شد.

*** قلعه هزارساله قورتان
این قلعه كه در سال 1387 به ثبت میراث ملی ایران رسید، دومین قلعه تاریخی وسیع كشور بعد از ارگ تاریخی بم به شمار می رود كه وسعت آن به 45هكتار می رسد.
احداث بنای قلعه قورتان احتمالاً در قرن چهارم شمسی آغاز شده و بدلیل همجواری با رودخانه زاینده رود، موقعیت جغرافیایی ممتازی داشته است.

*** جاذبه های ورزشی و تفریحی ورزنه
كویر و كویرنوردی یكی از جاذبه های دیدنی است و از این حیث استان اصفهان با برخورداری از مناطق كویری بكر در بین دیگر استان های كشور در جایگاهی ممتاز قرار دارد.
مناطق كویری به غیر از جاذبه های گردشگری می تواند در رشته های ورزشی بومی محلی از جمله شترسواری نیز مورد استفاده قرار گیرد و به كانون جذب گردشگران تبدیل شود.
رئیس هیات ورزش روستایی و بازی های بومی محلی استان اصفهان در این باره می گوید: منطقه گردشگری 'واحه' واقع در شهر ورزنه از بهترین مكانهای برگزاری مسابقات شترسواری در كشور است و امسال هشتمین دوره مسابقات شترسواری نیز در این محل برگزار شد.
مهدی اسدی ادامه داد: ورزنه می تواند به پایگاه اصلی برگزاری این رشته جذاب و دیدنی تبدیل شود.
به گفته او، رقابت های این چنین نقش ویژه ای در جذب گردشگران خارجی و ایرانی دارد، برای مثال در هشتمین دوره این مسابقات كه جمعه گذشته در این منطقه برگزار شد، افزون بر پنج هزار تماشاچی ایرانی و خارجی داشت.

*** نبود اقامتگاه ثابت و اصلی مشكل اصلی گردشگری ورزنه
شهردار ورزنه، نبود یك اقامتگاه اصلی و ثابت با امكانات كامل را مشكل اصلی این خطه دانست و گفت: بیشتر گردشگران كه این خطه را برای سفر برمی گزینند، بیش از یك شب در آن اقامت نمی كنند.
غلامحسین رضایی با بیان اینكه حدود 6 اقامتگاه بومگردی در ورزنه وجود دارد، خاطرنشان كرد: این مجموعه ها برای پذیرش مسافران كافی نیست و وجود یك اقامتگاه ثابت و بزرگ، مسافران را برای حضور چند روزه در این خطه تشویق می كند.
به گفته وی، ورزنه نوروز امسال میزبان افزون بر 150 هزار مسافر نوروزی بود.

*** ورزنه نیازمند برنامه ریزی جامع در حوزه گردشگری
میركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان زمستان پارسال این نوید را داد كه با برنامه ریزی صورت گرفته برای توسعه گردشگری پایدار، مركز جدید گردشگری در شرق اصفهان ایجاد می شود.
فریدون الله یاری اضافه كرد: با بروز خشكسالی مكرر در مركز ایران، هم اكنون منطقه شرق شهرستان اصفهان با تنگناهای جدی روبروست كه با برنامه ریزی بعمل آمده تلاش می كنیم تا گردشگری را در این منطقه مانند سایر مناطق استان نهادینه كنیم.
وی افزود: با توجه به غنای فرهنگی منطقه شرق و وجود آثار تاریخی بی نظیر دراین منطقه تلاش می شود تا با مرمت آثار تاریخی شهرهای آن و تعاریف درست و جامع از توسعه گردشگری، بتوان این خطه را به یكی از كانون های اصلی جذب گردشگران خارجی و ایرانی تبدیل كنیم.

*** خشكسالی شهر ورزنه را تهدید می كند
زاینده‌ رود، بزرگترین رودخانه منطقه مركزی ایران به طول 350 كیلومتر است كه از كوه‌های زاگرس مركزی بویژه زرد كوه بختیاری سرچشمه گرفته و در كویر مركزی ایران به سمت شرق حدود 200 كیلومتر پیش می‌ رود و در نهایت به تالاب گاوخونی در شرق اصفهان می ‌ریزد.
این رودخانه كه علاوه بر جاذبه تفریحی و فرهنگی، همواره نقشی موثر در كشاورزی و اقتصاد منطقه بویژه شرق اصفهان و هستی تالاب گاوخونی داشته، در دهه های اخیر بدلیل تغییرات اقلیمی، خشكسالی های متوالی، تراكم جمعیت و افزایش برداشت بی رویه به یك رودخانه فصلی تبدیل و در محل پایین دست در فصول گرم بویژه تابستان با خشكی مواجه شده است.
اگرچه بخشی از آب رودخانه زاینده رود و تالاب گاوخونی در شرق اصفهان بوسیله پساب تصفیه شده تامین می شود، اما با این وجود مشكلات خشكسالی و كمبود آب همچنان بر جای خود باقیست و كشاورزی این منطقه را با معضلات متعددی روبه رو ساخته است.
سهم كلی حقابه كشاورزان شرق اصفهان از زاینده رود حدود 400 میلیون مترمكعب است، اما این میزان در سال های اخیر اختصاص نیافته و با وجود جریان یافتن زاینده رود در مقطعی از سال گذشته، تنها حدود 40 درصد از یكصد هزار هكتار زمین های كشاورزی شرق اصفهان، زیر كشت رفت و امسال بدلیل رها نشدن آب برای كشت پاییزه، این رقم با كاهش زیادی روبه رو شده است.
اگر برای این مشكلات و در اصل جریان دائمی زاینده رود چاره ای اندیشیده نشود، بی شك در سال های آینده نه تنها بسیاری از اهالی مجبور به كوچ از این منطقه می شوند، بلكه بسیاری از جاذبه های تاریخی و گردشگری آن نیز با خطر زوال و نابودی روبه رو خواهد شد.
گ / 6027/ 6020 / 1339