به گزارش خبرنگار ایرنا، آداب و رسوم ماه مبارك رمضان یكی از مباحث مهم فرهنگ مردم است كه قداست ویژه ای دارد اما در زندگی شهری و ماشینی، بسیاری از این سنت‌های زیبا فراموش و بسیاری دیگر نیز كم رنگ تر شده‌اند.
این ماه از دیرباز، حال و هوای ویژه‌ای را برای مردم این مرز و بوم به ارمغان آورده است. در شهرهای مختلف ایران هم آداب و رسوم گوناگونی در این ماه برگزار می‌شده است.
مردم جهرم استان فارس نیز در گذشته برای ماه مبارك رمضان آداب و رسوم و سنن بسیاری داشته اند كه بسیاری از آنها به دلیل گذر زمان منسوخ و متروك شده یا برخی دیگر از این آداب نیز با رسوم سایر مناطق كشور شباهت دارد. این آداب مخصوص امروزه بیشتر در نوع افطاری و خوراكی‌های این ماه است.
مثلاً برخی از زنان جهرمی در سه شنبه آخر ماه شعبان آش سبزی یا رشته می‌پزند كه به آش بی‌بی‌حور و بی‌بی نور(به تلفظ جهرمی: بی‌حور و بی‌نور) یا بی‌بی سه شنبه معروف است و از آن حاجت می‌گیرند.
گفته می‌شود این بی‌بی‌‌ها و یك خواهر دیگرشان، سه تا خواهر بوده‌اند كه آرامگاهشان سمت شهر قطب‌آباد در بخش كردیان شهرستان جهرم است.
اهالی جهرم از دیرباز برای سفره افطار نیز آداب رسوم خاصی داشته و دارند. خرمای شاهانی و لیمویا آبلیمموی جهرم، پای ثابت افطار و سحری مردم در مساجد و سفره منازل است و همچنین به دلیل گرما، مردم شربت آب لیموی محلی كه از لیموی جهرم گرفته شده می‌نوشند و به این شربت در هنگام افطار علاقه دارند.
در این ماه سر سفره افطاری مردم بخش‌ها و روستاهای مختلف شهرستان جهرم از سیمكان، كردیان، خفر و بخش مركزی، انواع نان‌ها مثل نان روغنی، نان فطیر خانگی و نان بازاری را می‌توان دید.
خرما، پنیر، یكی دو نوع حلوا خرمایی و رنگینك هم از دیگر خوراكی‌های هنگام افطار جهرمی‌هاست.
طبق سنت، پختن آش نذری، آش و ماست یا حلیم بادمجان و حلوای محلی نیز رواج بسیاری دارد.
خوردن غذاهای محلی مثل «نون پی پخ» كه محتوای آن سبزی تفت داده و نان است و «نان مِیوه روغنی» و آش سبزی نیز مرسوم است.
در ایام افطار در مساجد رسم است كه آب جوش با آبلیموی محلی و خرما به مردم می‌دهند و ساده‌ترین افطاری‌ها، نان و پنیر یا كشك و پیاز است.
نام افطاری دهنده در مساجد معمولاً با صدای بلند گفته می‌شود و بلافاصله نمازگزاران برای او یا امواتش صلوات می‌فرستند.
دعوت از همسایه‌ها و اقوام برای صرف افطاری نیز در این شهرستان، امری رایج است به طوری كه شاید در طول ماه رمضان، بسیاری هرشب برای افطار جایی دعوت هستند.
البته برخی نیز غذای افطاری را به در منازل یا مساجد می‌برند تا در این امر خیرخواهانه اطعام سهیم باشند.
دید و بازدیدها، صله ارحام یا در صبح زود انجام می‌شود یا پس از افطار. معمولاً بعد از افطار به علت گرما، مردم برای دید و بازدید و صله ارحام می‌روند و به اقوام و همسایگانشان سر می‌زنند. همچنین تفریح مردم در شب‌های رمضان رفتن به باغ و پارك و افطاركردن در این اماكن است تا آنجا كه برخی خانواده‌ها نیز تا هنگام سحر در پارك و باغ هستند و بعد از صرف سحری به منزل مراجعه می‌كنند.
در شب‌های 19 تا 23 ماه رمضان یا شب‌های قدر نیز مردم در مساجد و حسینیه‌ها جمع می شوند و دعای جوشن كبیر و ابوحمزه ثمالی زمزمه می‌كنند. بعد از مراسم دعا نیز به مردم سحری می‌دهند. احیای 27 رمضان نیز در جهرم در مساجد و حسینیه‌ها برپا می‌شود.
از دیگر آداب مردم جهرم در ماه رمضان شركت صبحگاهی یا شبانگاهی مردم در مجالس سخنرانی علما و روحانیون است. مجالس دعا و زیارات خانگی در نوبت صبح نیز برای بانوان در این شهر بسیار رایج است و تقریباً در هر محله، منازلی برای مراسم زنانه وجود دارد.
در برخی از محلات نیز روحانیون و بزرگان محله بعد از نماز ظهر و عصر به دیدار خانواده شهدا و بزرگان محله می‌روند و دقایقی از آنان بازدید می‌كنند.
در روز عید فطر نیز مردم جهرم برای تبریك و همچنین تقویت بدن، نوعی دسر محلی به نام هفت تخم درست می‌كنند و برخی به نیت خیر به منزل همسایه‌ها و اقوام نیز می‌برند.
«هفت‌تخم» یا هفت تخمه مركب از بذر هفت گیاه: ریحان شهری، مروك، ترنجبین، تدری، بارهنگ، فرنجمشك و تخم خرفه طبخ می‌شود كه از لحاظ طبعی آن را گرم و فوق‌العاده مقوی می‌دانند و از قدیم‌الایام در جهرم طبخ می‌شده است.
برای تهیه هفت تخم ابتدا این بذرها را تفت می‌دهند و بعد در آب خیس می‌كنند و می‌شویند تا خاك آن گرفته شود. بعد آن را در قابلمه می‌ریزند و مقداری آرد نیز تفت داده و به آن می‌افزایند. سپس مقداری خلال بادام و گردو را در روغن سرخ می‌كنند و با یك قاشق زنجبیل، دارچین و زردچوبه و گاهی فلفل به آن می‌افزایند. همه این مواد با تركیبی از آب و مقداری كافی شكر پخته می‌شود تا مایعی نیمه غلیظ به دست آید.
هفت تخم علاوه بر عید سعید فطر در برخی مناسبت‌های ویژه دیگر چون عروسی و زایمان نیز در جهرم طبخ می‌شود.
روزه كله گنجشكی و دوختن ملكی برای عید فطر
در گذشته برای رمضان مردم جهرم رسوم دیگری نیز داشته‌اند كه امروزه یا از بین رفته یا به صورت بسیار كمرنگی دیده می‌شود. این آداب و رسوم را در بخش‌های مختلف می‌توان طبقه‌بندی كرد.
روزه‌ی پیشواز: در ماه رمضان بسیاری از مؤمنان و متدینان از چند روز قبل با شوق به استقبال آن می‌روند. جهرمی‌ها هم در گذشته و تا حدودی امروزی، سه روز قبل از آمدن ماه رمضان، به اصطلاح به پیشواز این ماه مبارك می‌رفته‌اند و به اصطلاح به آن سلام می‌دهند.
ایرج قزلی جهرمی، پژوهشگر و نویسنده می‌گوید: جهرمی‌ها سه روز مانده به ماه مبارك رمضان یعنی از بیست و هفتم ماه شعبان با گرفتن روزه مستحبی به پیشواز ماه رمضان می‌روند.
به گفته او در گذشته‌ها بر این باور بوده‌اند كه از همان روز اول ماه رمضان خداوند یك دانه انار كه میوه‌ای بهشتی است در شكم روزه دار می‌گذارد تا گرسنگی به او فشار نیاورد و در روز آخر ماه، دانه انار را از شكم او برمی‌دارد.
رؤیت ماه نو:قزلی درباره رؤیت هلال ماه در قدیم می‌گویدكه غروب آخرین روز ماه شعبان مردم جهرم برای پیداكردن ماه نو به بلندای اطراف شهر، خصوصاً البرز كوه كه یكی از كوه‌های نزدیك شهر است، می‌رفتند و به محض رؤیت هلال ماه با فرستادن صلوات و نگاه كردن به قرآن، آیینه، سكه پول و برگ سبز درخت، به خانه‌های خود باز می‌گشتند.
او در ادامه می گوید: از قدیمی‌ها نقل است كه در همان شب، بچه‌های خردسال دسته‌جمعی در كوچه‌ها راه می‌افتادند و این قطعه شعر را می‌خواندند: 'روزه گیرا روتون سفید، ماه رمضون دیگه م رسید.'
در پایان ماه رمضان هم دوباره در كوچه‌ها می‌گشتند و می‌خواندند :'روزه‌خورا، روتون سیاه، ماه رمضون بازم میاد.'
چراغ گردانی: هنگام سحر مردم چراغ به دست در كوچه‌ها حركت می‌كردند تا مردم تك تك منازل را بیدار كنند. پیرزنی هشتاد ساله جهرمی می‌گوید: سحرگاه مردم چراغ به دست در كوچه‌ها حركت می‌كردند و با زدن به پشت در خانه هم دیگر، وقت سحر را خبر می‌دادند. رسم بر این بود كه یك نفر مأمور شود و اهالی كوچه را بیدار كند.
او در ادامه می‌گوید: در قدیم افرادی بودند كه صدای غرا و بلندی داشتند، بر بالای پشت بام با صدای بلند می‌گفتند:'مردمان پاشین وقت سحره'.
به این ترتیب هركس در محله‌‌اش یك نفر اذان‌گو داشت و مردم با صدای اذان خانگی بیدار می‌شدند.
قزلی عنوان می‌كند: در قدیم وسایل ارتباط جمعی وجود نداشت و مردم به وسیله موقعیت صور فلكی، چون دب اكبر و ستاره قطبی، وقت سحر را تعیین می‌كردند.
شركت در مراسم قرائت قرآن و روضه: مردم جهرم از قدیم در ماه رمضان به امامزاده‌ها می‌رفتند و در جلسات و محافل قرآن و مسائل دینی خود مطرح می‌كردند و از آنجا كه كشیدن قلیان در مراسم در گذشته مرسوم بوده است، رسم بر این بوده مردم به علت روزه، شب‌ها قلیان می كشیدند. امروز در مساجد بعداز افطار، قلیان نیست، اما جلسات تفسیر و قرائت قرآن رواج دارد و مردم در محلات خود در برای كسب ثواب، شركت می‌كنند.
افطاری: در گذشته جهرمی‌ها روزه خود را با آب‌گرم و لیمو و خرما بازمی‌كردند و به ویژه به خرما اهمیت بسیاری می‌دادند و خوردن آن را موجب گرفت ثواب می‌دانستند زیرا بر این باور بودند كه درخت خرما به دست امام علی(ع) كاشته شده است.
در برخی از منازل جهرمی‌ها، شب دهم ماه رمضان، عدس پلو می‌خورند. همچنین در روز هفدهم كله پاچه می‌خورند و معتقدند كه قبل از اینكه ابن ملجم موفق به شهید كردن حضرت علی(ع) شود، می‌بایست سر او را خورد!
همچنین شب نوزدهم را با نان خشك(یا نان جو) و گل‌آویشن افطار می‌كنند و معتقدند این‌ها غذای افطار حضرت علی(ع) بوده است.
شب‌های احیا: در شب‌های نوزدهم، بیست و یكم و بیست و سوم ماه مبارك رمضان مردم جهرم با قرائت ادعیه و زیارات، احیا و شب زنده‌داری می‌كنند.در گذشته كسانی كه وضع مالی خوبی داشتند با دعوت از خویشان و همسایگان در خانه‌ی خود احیا می‌گرفتند.
مراسم احیای مساجد از حدود ساعت 9 شب شروع می‌شود و تا یك تا دو ساعت به اذان صبح ادامه دارد. دعاهای جوشن صغیر و جوشن كبیر از دعاهایی است كه در این شب‌ها خوانده می‌شود. در پایان مراسم سحری می‌دهند كه اكثرا چلو و خورشت قیمه یا همان قیمه جهرمی است.
سحری را در مجمعه‌‌های(سینی) بزرگ مسی می نهادند و چندین نفر برای خوردن در اطراف آن می‌نشستند، اما امروزه به صورت سلف سرویس و در ظروف یكبار مصرف، داده می‌شود.
نذر بچه دارشدن در ماه رمضان:در جهرم قدیم زن و شوهری كه بچه دار نمی‌شدند، نذر می‌كردند كه اگر بچه‌دار شدند در صورتی كه پسر بود، او را قنبر، غلام حضرت علی(ع) و اگر دختر بود فضه، كنیز حضرت فاطمه(س) صدا كنند.
صبح روز 21 ماه رمضان سال بعد درصورتی كه به مرادشان رسیده بودند، به كودكی كه قرار است قنبر یا فضه شود، لباس عربی سفید می پوشاندند و به امامزاده حسین(ع) یا امامزاده فضل(ع) فرزندان امام موسی بن جعفر(ع) یا قدمگاه(كه آن را قدمگاه امام علی(ع) می‌دانستند)، می‌بردند و مداح یا روضه‌خوانی در آنجا، كودك را بغل می‌كرد و برایش دعا می‌خواند. بعد از اتمام دعا، بر سر كودك نقل می‌ریختند.
به گفته قزلی جهرمی، قدیمی‌ها بر این باور بوده‌اند كه بچه همیشه غلام و كنیز حضرتش خواهد بود.
روزه كله گنجشكی: به گفته این پژوهشگر در قدیم پدر و مادر ها برای تشویق بچه‌ها به روزه گرفتن به آنها می‌گفتند: 'هر روز نصف روزه را بگیر. آخر سر، روزه‌های نصفه را می‌دهم استاد 'ملكی دوز' به هم بدوزد و یك ملكی برایت درست كند.'
ملكی همان گیوه است.
روز عید فطر هم پدر برای فرزندش یك جفت ملكی می‌خرید و به او می‌داد و دل او را شاد می‌كرد. اگر پدری قادر نبود برای فرزندش هدیه بخرد به او می گفت:'درست روزه نگرفتی و نخ‌هایی كه استاد ملكی دوز با آن ملكی را دوخته پاره شده است 'و با این حرف از ناراحتی فرزندش می‌كاست.
قزلی عنوان می‌كند: در اصل این سنت قدیمی تمرینی بوده است برای كودكان تا آمادگی لازم را به دست آورند تا زمانی كه به سن تكلیف می‌رسند، بتوانند روزه كامل بگیرند.
بردن رمضانیه: در گذشته در جهرم جوانی كه نامزد داشت اول ماه رمضان برای نامزدش به اصطلاح محلی رمضانی(رمضونی) می‌برد. رمضونی، شامل: سه یا چهار من برنج، یك من روغن حیوانی، یك كله قند، یك كیلو چای، یك قرابه(بطری بزرگ) عرق طارونه و یك قرابه عرق بیدمشك می‌شد.
در مقابل، خانواده عروس هم برای دامادشان خلعت شامل یك دست لباس كامل تهیه می‌كردند و در روز عید فطر به همراه آش ماست و هفت تخم برای خانواده داماد می‌بردند.
بردن رمضونی هنوز هم در برخی خانواده‌های جهرمی مرسوم است.
رسم گلریزان برای آزادی زندانیان جرایم غیرعمد هر سال در ماه رمضان با حضور مسئولان و معتمدان محلی در زورخانه جهرم برگزار می‌شود كه تعداد قابل توجهی از زندانیان جرایم غیرعمد شهرستان جهرم از طریق كمك‌های انسان دوستانه خیران آزاد شده‌اند.
جهرم در 193 كیلومتری جنوب شرقی شیراز است.
7375 / 1876
شیراز- ایرنا- رمضان در فرهنگ مردم از جایگاهی ممتاز برخوردار بوده و همواره آیین‌های ویژه ای در ارتباط با این ماه در میان مردم كشورهای مختلف رواج داشته و خرده فرهنگ ها هم بواسطه این ماه شكل گرفته است.
