گلستان به واسطه زندگی مسالمت آمیز و چند صد ساله اقوام گوناگون، مملو از صنایع دستی رنگارنگی بوده كه این روزها از بسیاری از آن هنرها و زیبایی ها به جز نامی و نشانی محو و اندك چیز دیگری بر جای نمانده است.
از جمله این هنرها پوستین دوزی و بالا پوش فصل سرما بوده كه در گذشته بیشتر در بین قوم تركمن ساكن در گلستان و دامداران رواج داشت، ولی این روزها كمتر چوپانی از آن استفاده می كند.
پوستین، جامه مورد استفاده چوپانان و صحرانشینان بوده اما حرفه پوستین دوزی در استان از سال ها قبل آرام آرام رو به انزوا رفته و دوزندگان این بالاپوش سنتی و گرم، با توجه به استقبال كم خریداران دیگر رغبتی به ادامه این كار نداشته و به حرفه های دیگر روی آورده اند.
این جامه كه در زبان تركمنی به آن «اوچمك» گفته می شود یكی از بالاپوش های گرمابخش و ضد سرما بود كه تولید آن به حداقل پنچ پوست بره احتیاج داشت.
تا زمان آغاز جنگ جهانی دوم پوستین دوزی علاوه بر گلستان در برخی نقاط دیگر ایران نیز رونق داشت و صادر كردن محصولات تولیدی به كشورهای سردسیر اروپایی و به تبع آن افزایش تقاضا باعث شده بود كه تعداد فعالان این حرفه زیاد باشد.
اما با شعله ور شدن آتش جنگ جهانی دوم تقاضای بازار جهانی به یكباره سقوط كرد و این افت بازار تا چند سال پس از پایان جنگ نیز ادامه یافت كه در نتیجه آن پوستین دوزان به تدریج جذب مشاغل دیگر شدند.
در ادامه پراكندگی تولید كنندگان، گرانی مواد اولیه، از دست رفتن بازار فروش و برخی مشكلات دیگر موجب شد تا به مرور زمان این هنر رو به زوال رود.
از سوی دیگر در عصر حاضر زندگی عشایر تركمن به طور كلی دگرگون شده و درآمدزا نبودن این حرفه سبب گشته تا جوانان كمتر به این شغل گرایش داشته باشند.
همچنین در سال های اخیر با توجه به پیشرفت صنعت، تجهیزات و ماشین آلات پوستین دوزان استان های دیگر برای تولید پوست از شیوه های نوین استفاده می كنند هرچند در گلستان آماده سازی پوست به صورت خیلی محدود و همچنان از طریق شیوه های سنتی و با كار سخت و طاقت فرسا انجام می شود.
معاون صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان در این پیوند با یادآوری شرایط دشوار این صنعت در حال فراموشی، گفت: اكنون فقط یك نفر در استان به این حرفه مشغول است و در كنار تولید صنایع دستی دیگر، پوستین را به صورت معدود و برای مصارف شخصی تولید می كند.
«مریم حاجی ابراهیمی» اظهار داشت: این حرفه برای بقا و دوام نیازمند رفع مشكلات مرتبط با فرآیند تولید و مصرف است، اما مشكلات و موانع بزرگ در سر راه این هنر موجب شده پوستین دوزی سرنوشتی جز فراموشی نداشته باشد.
وی بیان كرد: پوستین دوزی گلستان در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده تا با این كار برای رفع مشكلات آن گام های موثرتری برداشته شود اما متاسفانه تاكنون تلاش ها به نتیجه مطلوب نرسیده است.
معاون صنایع دستی گلستان افزود: یكی از مشكلات در مسیر رونق این صنعت، نبود فضای كافی و صنعتی برای تولید این محصول و اتكای صرف به فرآیند سنتی تولید است.
حاجی ابراهیمی ادامه داد: بخش عمده مواد اولیه تولید پوستین، چرم است و ایجاد مركز تولید چرم صنعتی در گلستان نه تنها پوستین دوزی بلكه به بسیاری از هنرهای دستی دیگر استان نیز رونق خواهد بخشید.
وی گفت: با چند صنعتگر سرمایه گذار برای ورود به این بخش و ایجاد مركز تولید چرم مذاكره كردیم ،اما آنها تمایلی به راه اندازی این صنعت ندارند.
این مسوول صنایع دستی گلستان طراحی قدیمی پوستین های تولیدی را یكی دیگر از دلایل ركود این محصول و منسوخ شدن آن دانست و گفت: تا زمانی كه صنایع دستی منطبق بر نیاز بازار نباشد و ذائقه خریداران را در نظر نگیرد، امیدی به رونق و فروش تولیدات نداریم.
حاجی ابراهیمی افزود: تولیدكنندگان پوستین گلستان در سال های اخیر تقاضایی برای تهیه طرح های بازار پسند ارایه نكرده و طراحی پوستین جزو اولویت های میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان هم نبوده است.
وی ادامه داد: یكی دیگر از دلایل ركورد هنر پوستین دوزی نیز تغییر اقلیم و افزایش روزهای گرم سال و بی نیازی از استفاده پوستین به عنوان تن پوشی گرم كننده است.
حاجی ابراهیمی بر تلاش در راستای احیای هنر پوستین دوزی در استان تاكید كرد و افزود: معتقدیم قبل از هر اقدامی برای احیا باید به فكر رفع مشكلات این هنر و حل موانع رونق آن باشیم.
در گذشته پوستین دست دوز در بیشتر خانه های تركمن وجود داشت اما اینك درخواست كنندگان و متقاضیان پوستین در داخل كشور محدود گشته و امكان صادرات آن به خارج هم از بین رفته است.
ارایه آموزش در خصوص هنر پوستین دوزی، حمایت از تولیدكنندگان پوست و هنرمندان و بیمه این افراد می تواند در رونق دوباره این هنر و توسعه اشتغال بویژه در بین جوانان و بانوان تاثیر بسزایی داشته باشد.
از طرف دیگر تشویق و ترغیب سرمایه گذاران برای ایجاد كارخانه های چرم و پوست و بهره گیری از فناوری روز در استفاده از پوست خام و بی بو كردن آن و تولید پوست دباغی شده به شیوه بهداشتی، راهكاری موثر در احیای این هنر دستی فراموش شده و كمك به رونق دیگر صنایع دستی است.
با توجه به تركیب فرهنگی قوم تركمن و خرده فرهنگ های این قوم، آمیختگی باورها و اعتقادات با هنر، صنعت، فن و تمامی عادات و رفتار كه تعریف كننده فرهنگ هستند، می توان با شناسایی و معرفی فراگیر این هنر صنعت دستی منسوخ شده، به عنوان یك جاذبه گردشگری از آن بهره برداری كرد.
«چوپان رضوانی» هنرمند نمدمال و تنها استادكار پوستین دوز گلستانی می خواهد این هنر را طبق سنت نیاكان به نسل جدید منتقل كند اما هیچ كدام از فرزندان او و جوانان دیگر به دلیل درآمدزا نبودن و سختی كار، علاقه ای به فراگیری این رشته نداشته و لازم است كه برای رونق هنر پوستین دوزی به روز شود.
احیای این هنر و تولید فرآورده های آن می تواند ضمن زنده نگه داشتن این هنر سنتی، باعث ایجاد اشتغال و درآمد برای قشر وسیعی از مردان و زنان گلستانی شود.
استان مرزی و شمالی گلستان یك میلیون و 869 هزار نفر جمعیت دارد كه از اقوام و مذاهب مختلف تشكیل شده است.
3091/1648
گرگان – ایرنا – برخی صنایع دستی استان گلستان همچون پوستین دوزی با توسعه ناهمگون زندگی شهری آرام آرام رو به فراموشی كامل نهاده تا نمایش خاطره انگیز سوزن و انگشتان دست هنرمند برای خلق اثری بدیع و چشم نواز با امكانات حداقلی به تاریخ بپیوندد.
