همنوایی روبل، لیر و ریال برای مقابله با هژمونی دلار

به گزارش خبرنگار اقتصادی ایرنا، شانزدهم شهریور، تهران میزبان ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان رییسان جمهوری روسیه و تركیه بود تا راهی برای حل بحران سوریه بیابند اما مشكلات پیش آمده ناشی از اعمال تحریم های آمریكا سه كشور را بر آن داشت تا در نشست های دوجانبه با ایران، مسایل اقتصادی طرفین را نیز روی میز گفت و گوهای خود بگذارند.
آنگونه كه «عبدالناصر همتی» رییس كل بانك مركزی از گفت وگوهای دوجانبه تركیه و روسیه با رییس جمهوری روایت كرده، در این نشست ها كه وزیر نفت ایران نیز حضور داشته، «فروش نفت، خرید كالاهای اساسی، گسترش روابط بانكی، مبادله با پول ملی طرفین، با هدف حذف دلار و كلاً توسعه روابط تجاری و اقتصادی» مورد بحث قرار گرفت.
اما نكته قابل تامل اینكه موضوع معاوضه ارزی و تجارت ایران بر مبنای ارزهای ملی با تركیه اجرایی شده است و بانك ملی ایران و «زراعت كار» تركیه مجری آن هستند و از این رو به گفته همتی قرار است «در اولین فرصت، دیدار با رییس بانك مركزی روسیه در مسكو» شبیه چنین توافقی با روسیه نیز پیگیری شود.

** یوآن، گزینه مسكو برای جایگزینی دلار
یافتن پاسخ اینكه چرا سه كشور به دنبال تجارت با ارزهای ملی كشورها به جای استفاده از ارزهای جهانروایی همچون دلار هستند، ساده است؛ هر سه در سال های اخیر از تحریم ها و تهدیدهای آمریكا آسیب دیده اند.
نگاهی به اقتصاد روسیه به عنوان یكی از قدرت های سیاسی و اقتصادی جهان نشان می دهد كه تحریم های آمریكا كه به دلیل اختلات دو كشور روی داد، سبب شده تا ارزش هر دلار آمریكا به 69 روبل و 15 كوپك برسد كه در 2.5 سال گذشته بی سابقه است.
بانك مركزی روسیه اوایل شهریورماه امسال برای جلوگیری از سقوط بیش از پیش ارزش روبل در برابر دلار آمریكا، اعلام كرده بود كه برای مدتی معین (تا اوایل ماه سپتامبر) خرید ارزهای خارجی را متوقف خواهد كرد؛ این مساله باعث شده بود كه روند افزایش قیمت روبل به صورت موقت، متوقف شود.
البته بانك مركزی روسیه درصدد است سهم ارز یوآن چین و شمش طلا را در ذخایر خود بیشتر كند تا هم دارایی های خارجی خود را متنوع كند و هم اتكای آن به دلار آمریكا كمتر شود؛ امضای توافقنامه سوآپ ارزی «یوآن - روبل» نیز با همین هدف انجام شد تا دلار از مبادلات تجاری این دو حذف شود.

** ضربه پذیری اقتصاد تركیه از دلار
اقتصاد تركیه در دهه های اخیر در سایه همپیمانی با آمریكا و عضویت در ناتو روند رو به رشدی داشت تا اینكه در هفته های گذشته و درگیری لفظی میان رهبران دو كشور بر سر موضوع دستگیری كشیش مسیحی در ازمیر تركیه، شرایط متفاوتی تجربه كرد به طوری كه در یكسال اخیر لیر تركیه برابر دلار آمریكا بیش از 93 درصد ارزش خود را از دست داد.
نرخ دلار در بازار تركیه 6.58 لیر نرخ گذاری می شود در حالی كه در مدت مشابه پارسال 3.41 لیر بود؛ البته ارزش لیر در برابر دیگر ارزهای جهانروا همچون یورو نیز تضعیف شده است.
تركیه حجم ذخائر ارزی خود را در یك ماه با 2.4 درصد افزایش به 100.7 میلیارد دلار رسانده است تا از افت بیشتر ارز ملی خود جلوگیری كند و در كنار آن محدود شدن عملیات سواپ ارزی بین بانك‌های تركیه و سایر كشورها، امضای توافق سواپ ارزی با قطر برای استفاده از ارزهای ملی در مبادلات دو كشور را انجام داده است.

** داستان ایران و دلار
اقتصاد ایران داستان مفصل تری با دلار دارد و از زمانی كه ایران به دلیل تحریم های غیرهسته ای از سیستم چرخه دلاری (یوترن) كنار گذاشته شد، به فكر متنوع كردن سبد ارزی خود، جایگزینی دلار با ارزهای دیگر و پیمان «خای پولیدو*» جانبه افتاد.
* در پیمان های پولی، تجارت با استفاده از پول‌های ملی كشورها انجام می‌شود. یعنی به جای استفاده از یك پول واسط مانند دلار و یورو، از پول كشورهای مبدأ و مقصد تجارت استفاده می‌شود و دیگر دلار واسط تجاری نیست.
در سال های اخیر به واسطه وجود تحریم‌های دلاری، ارز «دلار» دو كاركرد خود را در اقتصاد ایران از دست داده است؛ این ارز اكنون نه قابلیت انتقال و استفاده در مبادلات بین المللی شبكه بانكی كشور را دارد و نه جایگاه ویژه‌ای را در سبد ذخایر ارزی بانك مركزی به خود اختصاص داده است.
به گفته مهدی كسرایی پور مدیركل سیاست ها و مقررات ارزی بانك مركزی، در 10 سال گذشته سهم دلار در ذخایر ارزی كشور به شدت كاهش یافته و به طور متوسط بیش از هشت درصد كل ذخایر را هم شامل نمی‌شود.
با این حال، موضوع خروج آمریكا از برجام و بازگشت تحریم ها در اوایل امسال، بازار ارز را تحت تاثیر قرار داد و نرخ دلار مبادله ای را از حدود 60 هزار ریال بازار آزاد در فروردین ماه به 130 هزار ریال در سامانه نظارت ارز (سنا) رساند.

** پیش نیاز پیمان های پولی
هرچند ایران توسعه روابط تجاری بر پایه پیمان های پولی دو و چندجانبه را در دستور كار خود قرار داده است اما اجرایی شدن آن نیازمند زیرساخت هایی است كه از جمله می توان به سطح برابر و یا نزدیك به یكدیگر روابط تجاری دو كشور اشاره كرد؛ یعنی دو كشور روابط تجاری قابل اعتنایی داشته باشند كه بتوان سوآپ ارزی را مورد استفاده قرار داد.
حسین سلاح ورزی نایب رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و كشاورزی ایران در این باره به ایرنا گفت: تجارت بر پایه پیمان های پولی دوجانبه و چندجانبه نیازمند تراز تجاری متعادل است زیرا در چنین پیمان هایی، مبادلات براساس پول ملی انجام و در نهایت این حساب ها به نوعی با هم بالانس می شود.
دیگر پیش نیاز این كار، پایداری در اقتصاد كشورهاست یعنی اینكه دچار نوسان شدید نشده و ارز ملی آنها آسیب نبیند؛ «رضا تركاشوند» دبیر كل كانون صرافان ایران در این باره به ایرنا اظهار داشت: با اینكه سوآپ ارزی با تركیه به امضا رسیده بود، به دلیل نوسان های ارزی در ایران، تجار تركیه راغب به استفاده از این شیوه برای تسویه حساب با طرف ایرانی نبودند اما اكنون كه اقتصاد تركیه نیز دستخوش تغییر شده و لیر بخشی از ارزش خود را از دست داده است، می توان به استفاده مجدد از این پیمان اندیشید.
اقتصام*2025 ** 2023