در حال حاضر عرضه اوپك يك ميليون بشكه كمتر از تقاضا براي نفت است. ظرفيت مازاد اوپك نيز پس از آغاز افزايش توليد عربستان كاهش يافته و به كمتر از 2 ميليون بشكه در روز رسيده است. در چنين شرايطي تحليلگر بلومبرگ معتقد است اگر نفت ايران از بازار حذف شود، خطر رشد چشمگير قيمتها در فصل زمستان بازار را تهديد مي‌كند.
توليدكنندگان بزرگ نفت دنيا براي مقابله با آثار ناشي از تحريم صنعت نفت ايران، مدتي است افزايش توليد خود را آغاز كرده‌اند. اما با وجود تمام تلاشي كه عربستان و روسيه به‌عنوان دو قطب اصلي افزايش توليد نفت خام به كار بسته‌اند تا بازار طلاي سياه از شوك ناشي از تحريم نفتي ايران با كمبود عرضه مواجه نشود، كارشناسان عقيده دارند زمستان سختي در انتظار بازار جهاني نفت است. بر اساس تحليلي كه بلومبرگ روز گذشته منتشر كرده است، «محدوديت ظرفيت مازاد توليد» مهم‌ترين مانعي است كه مي‌تواند باعث شود توليدكنندگان بزرگ نفت خام نتوانند به راحتي آثار منفي تحريم نفتي ايران را در بازار از بين ببرند. عامل ياد‌شده پيش از اين از سوي آژانس بين‌المللي انرژي نيز مورد تاكيد قرار گرفته بود. در‌‌واقع با توجه به اينكه دو عرضه‌كننده بزرگ نفت خام يعني عربستان و روسيه، بعد از درخواست آمريكا براي افزايش توليد، ظرفيت‌هاي مازاد خود را به كار گرفتند اين نگراني ايجاد شد كه چنانچه اختلال تازه‌اي از سمت عرضه در بازار نفت ايجاد شود، ظرفيت خالي چنداني براي پر كردن خلأهاي تازه در ميان ديگر كشورهاي توليدكننده نفت كه عمدتا توليداتش در سقف قرار دارد، وجود نداشته باشد. اين نگراني در تحليلي كه بلومبرگ به قلم جوليان لي منتشر كرده است نيز به روشني بيان شده است. بر اساس گزارش‌هاي موجود، صادرات نفت خام ايران از زماني‌كه دونالد ترامپ از توافق بين‌المللي برجام خارج شده تا حدود يك سوم كاهش داشته است. ايران در ماه آگوست كمتر از دو ميليون بشكه در روز نفت صادر كرده و در نيمه نخست سپتامبر نيز روندي كاهشي فروش نفت را تجربه كرده است. به گزارش بلومبرگ، افزايش ذخاير شناور نفت خام ايران نشانه‌اي از كاهش صادرات نفت خام ايران است.
ايران به‌عنوان سومين توليدكننده بزرگ نفت در اوپك، تا پيش از خروج ترامپ از توافق بين‌المللي برجام، روزانه حدود 2.7 ميليون بشكه نفت به بازار صادر مي‌كرده است. اين سطح از صادرات حالا هدف فاز دوم تحريم‌هاي يك‌جانبه آمريكا قرار گرفته است و آن‌طور كه ترامپ و دولتمردانش مي‌گويند، قصد دارند تا زمان فرا رسيدن ضرب‌الاجل 4 نوامبر، صادرات نفت خام ايران را به صفر برسانند. از نگاه دولت ترامپ كه توانسته روسيه و عربستان را در زمينه افزايش توليد با خود همراه سازد، همه چيز خوب پيش مي‌رود؛ به‌خصوص اينكه توليد روزانه نفت خام آمريكا به سقف تاريخي 11 ميليون بشكه در روز رسيده است. به اين ترتيب به نظر مي‌رسد آمريكا بابت افزايش عرضه نفت خام و پوشش دادن جاي خالي ايران از بابت خود، روسيه و عربستاني كه حتي قول افزايش توليد تا 12 ميليون بشكه در روز را نيز داده است، هيچ نگراني ندارد. اما آن‌طور كه جوليان لي عقيده دارد، تمام اين سناريوها تنها روي كاغذ بدون نقص به نظر مي‌رسند.
كاهش ظرفيت مازاد توليد اوپك
آن‌طور كه لي در تازه‌ترين تحليل خود عنوان كرده است: روي كاغذ، اعضاي اوپك و روسيه ظرفيت مازاد توليد كافي براي جبران كاهش عرضه نفت خام ايران به بازار دارند؛ اما آنچه روي كاغذ آمده است با آنچه لزوما مي‌تواند در توليدات ماه آينده آنها مشخص شود يكسان نخواهد بود. لي عقيده دارد افزايش مصرف فصلي نفت خام و پتانسيل‌هايي كه براي كاهش توليد بيشتر در نقاط مختلف دنيا وجود دارد، مي‌تواند تنها در طول چند هفته عرضه را از تقاضا عقب بيندازد و اين اتفاق كافي است تا قيمت نفت برخلاف آنچه آمريكا به دنبال آن است، با افزايش چشمگير همراه شود.
اين انتظارها در حالي ممكن است با خروج نفت خام ايران از بازار محقق شود كه بر اساس آمارهاي موجود، ظرفيت مازاد توليد اوپك با وجود افزايش توليدهاي اخير، رفته‌رفته كاهش پيدا كرده است. به گزارش بلومبرگ، ظرفيت مازاد توليد اعضاي اوپك، پيش از اين به كمتر از 2 ميليون بشكه در روز كاهش پيدا كرده بود. اين اتفاق در پي تصميم به افزايش سطح توليدات كه در نشست ماه ژوئن كشورهاي عضو و غيرعضو اوپك اتخاذ شد، رقم خورد.
** توان واقعي عربستان براي افزايش توليد
معضل «محدوديت ظرفيت مازاد توليد» در حالي اين روزها بسيار مورد توجه قرار گرفته است كه عربستان سعودي در تئوري مي‌تواند بلافاصله سطح توليدات خود را به 11.5 ميليون بشكه در روز افزايش دهد. اين رقمي است كه شاهزاده محمد بن‌سلمان در آوريل 2016 به بلومبرگ اعلام كرده بود. اما از آنجا كه عربستان سعودي تا‌كنون به اين سطح از توليد نياز نداشته، بنابراين توانايي‌اش براي انجام اين كار نيز محك نخورده است. در اين زمينه احتمالاتي مطرح است مبني بر اينكه شايد عربستان بتواند پس از گذشت چند ماه و افزايش فعاليت‌هاي حفاري به سطح ياد‌شده دست يابد. اين احتمال در حالي وجود دارد كه نگاهي به روند فعاليت‌هاي حفاري عربستان‌سعودي نشان مي‌دهد اگرچه حفاري‌ها در اين كشور افزايش داشته، اما همچنان بسيار پايين‌تر از اوج خود در سال 2015 قرار دارد.
به گزارش بلومبرگ، تعداد چاه‌هاي حفاري شده نفت خام در عربستان از آوريل به اين سو با افزايش همراه بوده است؛ اما اين ميزان افزايش به معناي بازگشت سطح حفاري‌هاي عربستان به بهار سال 2017 است و نه بيشتر. در آن زمان تمركز پادشاهي عربستان بر طرح كاهش توليد بود تا به واسطه اين طرح سطح مازاد ذخاير جهاني نفت خام به متوسط پنج‌ساله برسد و قيمتها با رشد همراه شوند. حالا اما تحت تاثير همراهي با سياست‌هاي آمريكا، اهداف عربستان در بازار نفت با تغييراتي همراه شده و بر رشد توليد و پيشگيري از افزايش قيمت در صورت نبود نفت خام ايران در بازار تاكيد دارد.
يكي از نشانه‌هايي كه تلاش بيشتر عربستان در زمينه افزايش توليد را نشان مي‌دهد، آغاز طرح توسعه ميدان نفتي «خريص» است. اما آن‌طور كه كارشناسان اخيرا اعلام كرده‌اند، اگرچه اين ميدان ظرفيت توليد 300 هزار بشكه‌اي در روز را دارد، اما رسيدن به اين سطح تنها با گذشت زمان و به آرامي امكان‌پذير است. ديگر تلاش عربستان براي افزايش بيشتر توليدات، به بازنگري در توليد نفت از «منطقه خنثي» كه ميان اين كشور و كويت مشترك است، باز مي‌گردد. با اين حال مشاهدات نشان‌دهنده فعاليت‌هايي محدود در ميدان‌هاي نفتي اين منطقه مشترك است. بنابراين در كوتاه‌ترين زمان ممكن، نمي‌توان تا پيش از سه ماه نخست سال آينده ميلادي انتظار هيچ توليدي از ميدان‌هاي نفتي اين منطقه داشت.
** اما و اگرهاي رشد توليد نفت در روسيه
روسيه به‌عنوان كشوري كه در طرح كاهش توليد همكاري سازنده‌اي با عربستان و اوپك داشت، در بحث افزايش توليد نيز سعودي‌ها را همراهي مي‌كند تا هم از افزايش درآمدهاي نفتي منتفع شود و هم با برآورده كردن انتظارهاي نفتي آمريكا، امتيازهاي مدنظرش را از ايالات متحده دريافت كند. از همين رو، روسيه از ماه مه تا‌كنون توليدات روزانه نفتش را حدود 250 هزار بشكه افزايش داده است. اما آن‌طور كه الكساندر نواك، وزير نفت روسيه هفته گذشته به بلومبرگ گفته است، اين كشور توان افزايش توليد 300 هزار بشكه بيشتر در روز را نيز دارد. اما بعيد است روسيه تا زمان برگزار شدن نشست بعدي اوپك كه در پايان اين ماه در الجزاير رقم خواهد خورد، دست به افزايش توليد بيشتر بزند؛ زيرا در اين نشست مشخص خواهد شد كه آيا دنيا به توليد بيشتر نفت نياز دارد يا خير. در حال حاضر، توليد روزانه نفت خام روسيه نزديك به ركورد بالاترين سطح توليد پس از فروپاشي رژيم شوروي قرار دارد و مي‌تواند تا پايان سال با رشد بيشتري نيز همراه شود؛ اما 300 هزار بشكه رشد توليد بيشتر محل تامل كارشناسان نفتي است.
با تمام اين تفاسير، ممكن است فصل چهارم امسال زماني باشد كه عرضه و تقاضا در نزديك‌ترين سطح ممكن به يكديگر قرار داشته باشند. موسسه Energy Aspects انتظار دارد تقاضاي روزانه براي نفت خام توليد اوپك تا پايان امسال، روزانه 33.5 ميليون بشكه باشد كه با پيش‌بيني خود اين سازمان همتراز است. اين ميزان تقاضا براي نفت خام توليد اوپك در حالي است كه مجموع توليد اين سازمان بر روي 32.7 ميليون بشكه در روز قرار دارد و توليدات كشورهاي عراق، نيجريه و ليبي نيز نزديك به سقف چند ساله خود رسيده‌اند. به اين ترتيب چنانچه در هر يك از كشورهاي آفريقايي توليدكننده نفت (به خصوص نيجريه و ليبي كه با مشكلات داخلي مواجهند) اختلالات عرضه رخ دهد يا ناآرامي‌ها در بصره عراق كه يكي از قطب‌هاي توليد نفت اين كشور است، افزايش يابد، كاهش عرضه مي‌تواند به راحتي به بيش از يك ميليون بشكه در روز افزايش يابد. اين در حالي است كه افت مداوم توليد در ونزوئلا نيز تصوير بدتري از آينده عرضه در بازار نفت ترسيم مي‌كند.
*منبع: روزنامه دنياي اقتصاد؛ 1397،6،26
**گروه اطلاع رساني**1699**9131
با به سقف رسيدن ظرفيت توليد بسياري از كشورهاي توليدكننده نفت از جمله عربستان و روسيه، محاسبات آمريكا براي پر كردن جاي خالي نفت خام ايران اشتباه از آب درآمد.
