به گزارش ایرنا، آیین چهل منبری یا پامنبری یكی از آداب بیان ارادت گرگانی ها به امام حسین (ع) است كه شامگاه تاسوعا و در شب عاشورا در خانه های وقفی برگزار و طبق سنتی قدیمی كسانی كه نذری دارند در این شب به 40 خانه سر زده و بدون گفت و گو با صاحب آن، بر روی منبرها شمع روشن می كنند.
شامگاه تاسوعا در ورودی و یا داخل راهروهای حیاط این خانه ها منبرهای (میز) كوچك چوبی قرار گرفته كه شمع ها را روی آن روشن می كنند، در این منازل همچنین از سوگواران حسینی پذیرایی می شود.
آیین چهل منبری اگرچه یادگاری از دوران گذشته این كهن شهر است، اما هنوز در ایام محرم مردم گرگان بویژه در محلات قدیمی و بافت تاریخی شهر آن را اجرا و برای احیا و نگهداری این سنت تلاش می كنند.
بیشتر آیین های سنتی مردم گرگان مركز استان گلستان به مناسبت ایام سوگواری محرم در محلات و بافت قدیم این شهر كه بزرگ ترین بافت تاریخی شمال ایران است، اجرا می شود.
از جمله محلات قدیمی گرگان میخچه گران، سرپیر، دربنو، میدان عباسعلی، دوشنبه ای، چهارشنبه ای، سبزه مشهد و نعلبندان بوده كه در وسط هر محله، فضای باز وجود داشته و نام پاتوقی دارد.
در پاتوقی ها چندین تكیه عزاداری وجود دارد كه در این ایام بطور كلی سیاه پوش شده و در روزهای خاصی از دهه اول ماه محرم، مراسم توق (طوق) بندان در آن برگزار و هیات ها دسته های سوگواری به راه می اندازند.
دسته های سوگوار زنجیرزنی و سینه زنی در شب های پنجم، ششم و هفتم محرم در گرگان به مساجد و محلات مختلف سر زده و بیشتر آنها از سه محله نعلبندان، سبزه مشهد و میدان عباسعلی هستند.
حركت دسته های عزادار از محلات اصلی به فرعی و با الگوی خاصی شامل چرخش در بین تكایای محله ها و مسیرهای مخصوص آن انجام می شود.
طبق این آیین سنتی حركت هیات ها در شب پنجم محرم به محله نعلبندان و محلات فرعی پاسرو، میخچه گران و مسجد جامع گرگان اختصاص دارد، در شب ششم عزاداران محله سبزه مشهد و محلات فرعی سرپیر، سرچشمه و دباغان سوگواری كرده كه معروف به چهار محله بوده و حركت آنان از تكیه سرچشمه آغاز و پس از طی سبزه مشهد، دباغان، سرپیر، میخچه گران، پاسرو، نعلبندان و دربنو به تكیه میدان می رسند.
شب هفتم ماه محرم به تكیه میدان عباسعلی اختصاص دارد، كه دسته های عزاداری از این محل حركت خود را آغاز و در سوگواری محلات دربنو، دوشنبه ای، سرچشمه، سبزه مشهد، سرپیر، میخچه گران، پاسرو و نعلبندان شركت می كنند.
آیین توق (طوق) بندان هر محله نیز روز بعد از حركت دسته های سوگوار انجام می شود و آداب خاصی دارد، ابتدا توق ها (نوعی علم) در همان منزل و یا مكانی كه در طول سال نگهداری می شد، توسط بانوان با گلاب شسته و پارچه ها و روسری هایی كه سال قبل نذر مردم بوده و بر توق بسته شده است در مجمع های مسی (سینی) گذشته می شود.
در ادامه سوگواران علم ها (توق یا طوق) را با عزاداری و نوحه خوانی به مساجد و تكیه ها حمل كرده تا اجزای آن به هم متصل شود.
اجزای توق تكیه نعلبندان و محلات فرعی آن در مسجد جامع بسته می شود، توق محله سبزه مشهد در مسجد امام حسن عسگری (ع) و سوگواران میدان عباسعلی توق ها را در تكیه شازده قاسم سرهم می كنند.
در این روز به افرادی كه به همراه دسته های حمل توق حركت می كنند، پاتوقی می دهند كه بیشتر پولی است كه به كودكان و نوجوانان اهدا می شود.
این توق ها تا پایان ماه صفر در تكیه محله باقی می ماند و روز 28 این ماه همزمان با سالروز رحلت رسول مكرم اسلام حضرت محمد (ص) توق ها جمع آوری و برای سال بعد نگهداری می شود.
از دیگر آیین های گرگانی ها «دسته چوبی» است كه بعد از عاشورا اجرا می شود.
در اجرای این سنت، مردم با در دست گرفتن چوب هایی كه سر برخی از آنها شعله دارد از محله میخچه گران گرگان به سوی دیگر محلات به حركت درمی آیند.
این مراسم به نشانه قیام مردم برای خونخواهی از دشمنان امام حسین (ع) بوده و درقالب آن سوگواران با مشعل های فروزان و با قدم های تند حركت كرده، نوحه خوانده و فریاد 'حیدر حیدر' سر می دهند.
علم گردانی یا «علم گردش» با بیش از یك قرن سابقه از دیگر آیین های ویژه محرم مردم این شهرستان است كه همزمان با هفتمین روز این ماه اجرا می شود.
علم گردش به یاد علمدار كربلا حضرت ابوالفضل (س) در روستای كفشگیری گرگان و با حضور سوگواران واعضای هیات های مذهبی انجام می شود.
به گزارش ایرنا، برخی از آیین های سنتی سوگواری مردم گرگان به عنوان میراث معنوی كشور به ثبت ملی رسیده، به عنوان مثال 'طوق بندان' (توق بندان) با شماره 431 در این سیاهه ثبت است.
چهل منبر گرگان نیز به عنوان میراث معنوی و به شماره 550 در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده است.
بافت قدیم گرگان با مساحتی بین 150 تا 200 هكتار، سومین بافت تاریخی ثبت شده ایران بعد از اصفهان و یزد است كه به شماره 41 در فهرست آثار ملی قرار دارد.
بام های سفالی و قرمز رنگ، دیوارها و جرزهای آجری و رج به رج كنار هم چیده شده شمایلی از شهری كهن به نام گرگان بوده كه هنوز هم پا برجا است.
بافت تاریخی گرگان با بناهای شاخصی همچون خانه های شیرنگی، تقوی، شعرباف، خراسانی، مفیدیان، كبیر، سرای باقری ها و امامزاده نور در محلات سرچشمه، دوشنبه ای، دربنو و دیگر محله ها به مركز استان گلستان هویتی عمیق بخشیده است.
آنچه اكنون آن را بافت تاریخی گرگان می نامند، بازمانده مجموعه ای از شهر استرآباد و فضاهای شهری همچون مساجد، آب انبارها، قنات ها، معابر و واحدهای مسكونی یك یا چند طبقه است.
3014/1648
گرگان - ایرنا - با فرارسیدن محرم و شهادت امام حسین(ع)، دیگر از مد و مدرنیته كمتر نشانی است و مردم با آداب خاص و به سبك سنتی و محلی سوگواری می كنند در این میان گرگانی ها با آیین هایی مانند چهل منبری، طوق بندان و دسته چوبی ارادت خود را نشان می دهند.
