از میان پستو و رف‌های مغازه‌های پر از جعبه، بطری،گونی، كیسه های پلاستیكی، نبات، سفیداب، موسیر، بادنجان ترشی، انواع بوهای تند و ملایم ادویه و داروهای گیاهی به مشام می‌رسد كه در این میان كاغذ‌های فواید روغن خر، عقرب، شترمرغ و تقویت پوست و مو بر در و دیوار عطاری ها نوشته شده است.
این نوشته ها به تبلیغ شربت‌های كاهش فشار، رقیقی خون، امراض قلبی، رشد مو و... اقدام كرده اند.
** داروهای شیمیایی یا گیاهی و افراد بدون تخصص
كارشناسان بهداشتی معتقدند: در سال‌های اخیر عده‌ای با راه‌اندازی عطاری و عرضهٔ داروهای غیرمجاز در حالی كه از هیچ تخصصی در این زمینه ندارند، صدمات جبران ناپذیری به بیماران و حوزهٔ سلامت وارد كرده اند.
برخی عطاری ها، به داروخانه‌هایی پر از رنگ و لعاب بدل شده‌اند كه گاهی داروهای اعتیادآور و گاه غیرمجاز را به بیماران خسته از قرص‌های شیمیایی، با عنوان اینكه این قرص‌ها صددرصد گیاهی است و هیچ خطری ندارد، می‌فروشند.
برخی از آنان نیز داروهای شیمیایی را با داروهای گیاهی مخلوط می كنند و می فروشند و به درستی مشخص نیست این مراكز محل عرضه داروهای شیمیایی اند یا گیاهی.
** داروفروشی در عطاری ها ، قانونی نیست
دانیال فرهیخته، كارشناس معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشكی جهرم در گفت و گو با ایرنا اعلام كرد: برخی عطاری های كشور، داروهای گیاهی برچسب دار از قبیل داروی رقیق سازی خون، تصفیه‌ٔ خون، خواب و... می‌فروشند كه غیرقانونی است.
وی افزود: فروش غیرقانونی این داروها سبب شده تا وزارت بهداشت به فكر ممانعت از فروش این داروها بیفتد و جلو فروش دارو را در عطاری‌ها بگیرد.
به گفته‌ٔ وی در برخی از شهرها، گزارش‌هایی مبنی بر فروش شربت متادون و داروهای ترك اعتیاد در تعدادی از عطاری‌ها نیز داده شده است.
** زیاد شده اند
یكی از عطاران قدیمی جهرم نیز با اشاره به اینكه عطاری حرفه‌ٔ مقدسی است كه در آن عطاران به شیوه و روش تجربی به شناسایی و بررسی خواص گیاهان در مداوای بیماری‌ها می‌پرداختند، گفت: در گذشته تعداد عطاری‌های جهرم به 5 مغازه هم نمی‌رسید، اما در حال حاضر تعداد عطاری‌ها زیاد شده است و برخی سودجویان با تجویز داروهای گیاهی كه گاه حال بیمار را بدتر می‌كند، اعتبار این شغل را زیر سؤال برده‌اند.
وی با انتقاد از رشد قارچ گونه‌ٔ عطاری‌ها افزود: صرف اطلاع از فواید یك داروی گیاهی و با تجویز آن نمی‌توان یك بیماری را درمان كرد. این باعث شده تا فعالیت عطاری‌ها امروزه به معضلی تبدیل شود چرا كه بسیاری از آنها آگاهی لازم را دربارهٔ بیماری‌ها و خواص گیاهان دارویی ندارند و تجویزهای نابجا برای بیماران می‌كنند.
** گیاه دارویی آری، داروی گیاهی خیر
كارشناس دانشگاه علوم پزشكی جهرم گفت: امروزه بحث تقلب در عرصهٔ صنایع غذایی و داروهای شیمیایی مطرح است، بنابراین عموم مردم باید آگاهی داشته باشند كه عطاری‌ها و دیگر مراكز تنها مجاز به فروش «گیاهان دارویی» هستند نه «داروهای گیاهی».
فرهیخته افزود: منظور از داروی گیاهی، ماده‌ای فرآوری شده و بسته بندی شده به شكل پودر، قرص، شربت و... است كه تولید آن باید در شرایط كاملاً بهداشتی(كارخانه‌ای) و تحت ضوابط و با مجوز وزارت بهداشت انجام شود.
این كارشناس بهداشت حرفه‌ای ادامه داد: هیچ شخصی مجاز نیست داروی دست ساز یا حتی غیردست ساز را در عطاری و بدون نظارت پزشك داروساز و خارج از داروخانه ها به مردم بفروشد و بدتر آن كه دارو فاقد مجوز باشد و وضعیت بهداشت تولید آن، اجزا و مواد موثر به كاررفته در آن، اثربخشی، ایمنی، سمیت، دوز و... توسط مراجع ذی صلاح آزمایش نشده و ثبت نشده باشد.
فرهیخته بیان كرد: متأسفانه اغلب این داروها هیچ گونه اسناد علمی به عنوان پشتوانه ندارند و حتی گاهی اوقات فاقد نام یا دارای اسامی خودساخته توسط افراد سودجو هستند.
وی ادامه داد:برای هیچ كدام از این شبه داروهای به اصطلاح گیاهی، مكانیسم اثری بر طبق اصول علم داروشناسی (فارماكولوژی) توسط سازندگان مدعی طبابت شرح داده نمی‌شود.
فرهخته گفت: چندین شركت دارویی معتبر در كشور وجود دارند كه زیر نظر وزارت بهداشت و با روش های علمی نسبت به تولید فراورده های دارویی گیاهی اقدام می‌كنند و مردم می‌توانند محصولات آنها را از داروخانههای مجاز تهیه كنند.
** ضابطه مند كردن گیاهان دارویی
زمان، مكان، نوع بیماری و مزاج بیمار، عواملی است كه به گفته‌ٔ متخصصان گیاهان دارویی در تجویز داروهای سنتی نقش دارد اما متخلفان این حوزه چون دانشی در حوزهٔ طب سنتی ندارند، برای كسب سود، برای هر بیمار، نسخه‌ٔ واحدی را می‌پیچند بی‌آنكه از وضعیت خاص هر بیمار، آگاهی داشته باشند.
از این رو برای ساماندهی به این وضعیت در جهرم، سال گذشته جلسهٔ آموزشی «آشنایی با قوانین و ضوابط عطاری» با حضور رؤسای اداره‌ها‌ی اصناف و اماكن، كارشناسان و متصدیان عطاری شهرستان جهرم، توسط ادارهٔ نظارت بر فراورده های طبیعی، سنتی و مكمل دانشگاه علوم پزشكی جهرم برگزار شد.
این اداره كه از سال 1395 به مجموعهٔ دانشگاه علوم پزشكی شهرستان جهرم افزوده شده است، نخستین جلسهٔ آموزشی را با عنوان آشنایی با ضوابط و قوانین عطاری‌ها در شهریور ماه سال 1396 با حضور كارشناسان معاونت غذا و دارو، كارشناسان بهداشتی معاونت بهداشتی، رئیس ادارهٔ اصناف و اماكن با حضور 90 درصد متصدیان عطاری در محل معاونت غذا و دارو برگزار كرد.
دكتر ابوالفضل نیكوسیر، معاون غذا و دارو دانشگاه علوم پزشكی جهرم با اعلام اینكه هدف از برگزاری این جلسات آموزشی، آشنایی متصدیان عطاری شهرستان جهرم با ضوابط و قوانین بهداشتی این حرفه است، گفت: در این جلسات، رئیس ادارهٔ نظارت بر فراورده‌های طبیعی، سنتی و مكمل دانشگاه علوم پزشكی جهرم، لیست اقلام مجاز به عرضه در عطاری‌ها به متصدیان عطاری ارائه می‌دهد و در خصوص عدم فروش هرگونه دارو حتی گیاهی و خودداری از هرگونه تبلیغات غیرقانونی كه دخالت در امر درمان محسوب می‌شود، تذكرات و آموزش‌های لازم داده شده است.
وی در مصاحبه با ایرنا افزود: همچنین نكات لازم دربارهٔ چك لیست‌های بهداشتی از قبیل رعایت بهداشت فردی، ساختمانی، لوازم و تجهیزات مورد نیاز و امور مربوط به كارت‌های بهداشتی توسط كارشناس بهداشت، به عطاری‌ها آموزش داده شده است.
افروز جعفرنیا، رئیس ادارهٔ نظارت بر فرآورده‌های طبیعی، سنتی و مكمل دانشگاه علوم پزشكی جهرم نیز گفت: سازمان غذا و دارو تمام داروهای گیاهی عرضه شده در مراكز معتبر را نظارت می‌كند، كار میدانی انجام می‌دهد و این فرآورده‌ها را آزمایش می‌كند، اما موضوع این است كه داروهای گیاهی دست‌ساز از سوی برخی افراد غیركارشناس و سودجو در عطاری‌های غیرمجاز عرضه می‌شود.
وی بیان كرد: فرآورده‌هایی دست ساز گیاهی متأسفانه در برخی مراكز مانند عطاری‌های غیرمجاز وجود دارد و ممكن است در این فرآورده‌ها، مشتقات آمفتامین(مادهٔ مُحرّك) نیز وجود داشته باشد.البته در همه بازدیدهای صورت گرفته از عطاری‌ها آموزش‌های لازم را بازرسان در محل می دهند.
** مصداق های تخلف
در شهرستان جهرم، تخلفات مشاهده شده در بسیاری از عطاری‌ها شامل عرضه كالاهای قاچاق و غیرمجاز، تهیه داروهای تركیبی، دست ساز، درمان غیر اصولی بیماری‌ها، عدم رعایت اصول بهداشتی در انبارهای نگهداری گیاهان دارویی و... است.
همچنین عرضهٔ داروهای شیمیایی، داروهای گیاهی كه تنها محل مجاز به عرضه آن داروخانه‌ها هستند، تبلیغات غیرقانونی دربارهٔ درمان چاقی، لاغری، ناباروری، ترك اعتیاد، درمان بیماری های مختلف و ... نیز از جمله‌ٔ دیگر تخلفات هستند.
برخی از اقلام غیرمجاز كه از عطاری‌ها جمع آوری شده است شامل انواع حنای هندی، روغن‌های ریلاكس، شربت‌ها و قرص‌های ترك اعتیاد، پمادها و معجون‌های ضد درد، پودرهای تركیبی افزایش یا كاهش وزن، پودرهای دست ساز با عنوان درمان دیابت، كبد چرب، كم خونی و... و گروهی از محصولات كه طبق نامه‌های سازمان غذا و دارو غیرمجاز اعلام شده است.
برخی از این محصولات شامل محصولاتی تحت عناوین دكتر روازاده و استاد تبریزیان هستند.
براساس آمار اعلام شده در بازرسی‌های گشت ویژهٔ معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشكی جهرم از 20 واحد عطاری و مكان‌های عرضهٔ مكمل‌های غذایی و ورزشی، طی روزهای 15اسفند ماه 1396 تا 15فروردین ماه 1397، مقادیری اقلام غیرمجاز شامل پودرهای دست ساز چاقی و لاغری، مكمل‌های پروتئینی غیرمجاز، داروهای تاریخ‌گذشته، ژل‌های لاغری غیرمجاز، كشف و جمع‌آوری شد.
ارزش اقلام كشف شده‌ٔ غیرمجاز 6میلیون و 500هزار ریال بوده است.
** لزوم آموزش و برخورد با عطاری‌های متخلف
ادارهٔ نظارت بر فرآورده‌های طبیعی، سنتی، مكمل وابسته به معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشكی جهرم درباره عطاری‌های شهرستان جهرم در گزارشی در سال 1396 تعداد كل عطاری‌ها را 54 واحد صنفی اعلام كرد كه از این تعداد، سهم جهرم 42 مورد، بخش خفر 8، بخش سیمكان 1 و بخش كردیان 3 عطاری بوده است.
از این تعداد 23 عطاری دارای مجوز و 25 عطاری فاقد مجوزند كه 6 واحد از آنها برای اخذ مجوز اقدام كردند.
این اداره افزود: همكاری عطاری‌ها نسبتاً خوب بوده است و طی بازرسی‌ها و آموزش‌های انجام شده در سال 96 بالغ بر 85 درصد عطاری‌ها همكاری لازم را با ادارهٔ نظارت بر فرآورده‌های طبیعی، سنتی و مكمل، دانشگاه علوم پزشكی جهرم داشته‌اند.
با توجه به شروع به كار ادارهٔ نظارت بر فرآورده‌های طبیعی، سنتی و مكمل جهرم از نیمهٔ دوم سال 95 در معاونت غذا ودارو و عدم آشنایی صنف عطاران با ضوابط و مقررات این اداره، بنابراین بالغ بر 90 درصد عطاری‌ها در بازدیدهای اولیه مشمول تذكرات شفاهی در قالب آموزش شدند و با انجام بازرسی‌های متعدد با برخی از واحدهای مذكور با اخطار كتبی و ارجاع به سایر مراجع، از جمله معاونت درمان، تعزیرات، ادارهٔ اماكن و... برخورد شد.
با توجه به بازرسی‌های انجام شده، برخی عطاری‌ها كه تحت عنوان «سلامتكده» در حیطهٔ درمان بیماری‌ها و فروش داروهای دست ساز دخالت داشتند با همكاری معاونت درمان و اداره اماكن و اصناف تعطیل شدند.
** راهكار وزارت بهداشت
علاوه بر نظارت بر كار عطاری‌ها، آموزش و تذكر به متخلفان، وزارت بهداشت، آیین نامهٔ تأسیس داروخانههای گیاهی را ابلاغ كرد و داروخانههای طب سنتی، فعالیت رسمی خود را از سال 1395 آغاز كردند.
این داروخانه‌ها طبق آیین نامه ابلاغی، فقط توسط داروسازان قابل تأسیس است و فقط این افراد باید داروخانههای گیاهی را اداره كنند. این آیین‌نامه مصوبهٔ ستاد توسعهٔ طب سنتی وزارت بهداشت را نیز دارد.
وزارت بهداشت اعلام كرد: امیدوار است كه با توسعهٔ این داروخانههای سنتی، بساط فعالیت عطاری‌های غیرمجاز هم برچیده و ارائهٔ خدمات طب سنتی در ایران، صرفاً به دست متخصصانش سپرده شود.
امیركبیر، بیش از صدسال پیش به حال مردمی گریست كه به جای تزریق واكسن آبله، به رمال پناه برده بودند.
در قرن بیست و یكم، نباید ادعاهای بدون مستند علمی برخی سودجویان را در لباس جدید باور كنیم.
گزارش از: فاطمه تسلیم جهرمی
9910 /1876
شیراز- ایرنا - گاهی كالاهایی را می بینید و نام هایی می شنوید كه در قوطی برخی عطاری هاست و از روغن بوقلمون تا دندان كوسه و مدفوع خرماده را شامل می شود كه قرار است شفا بخش و دارو باشند.
