وزیر اقتصاد دوران دفاع مقدس: بزرگترین سیاست آن سال ها حمایت از تولید بود

به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه ایرنا ، محمد جواد ایروانی شامگاه پنج شنبه در اولیه جلسه از سلسله نشست های اقتصاد ایران در دوران دفاع مقدس در محل موسسه مطالعات دین و اقتصاد در مورد سیاست های اقتصادی دوران مسئولیت خود به عنوان وزیر اقتصاد در آن سال ها گفت : بزرگترین سیاست ما حمایت از تولید و اشتغال بود.
وی ادامه داد : از آن مهم تر باورهای ما در مدیریت اقتصادی كشور، ایمان به نظم و انضباط بود ، تاكید من بر این كلمات از این حیث است كه الان می بینم بر ضد این روش ها عمل می شود.
ایروانی كه هم اكنون عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام است ، با تاكید براین موضوع كه در این نشست قصد پرداختن به سیاست های مالی، ارزی، مالیاتی و تجاری در دوران دفاع مقدس و دوران مسئولیت خودش را دارد، گفت: از نیمه دوم سال 65 مسئولیت وزارت اقتصاد را برعهده گرفتم زمانی این مسئولیت را قبول كردم كه كشور در اوج مشكلات بود و درآمدهای نفتی ما سقوط كرده و هر بشكه نفت به 4.5 دلار رسیده بود.
«از طرف دیگر هم دشمنان ما یك شركت سهامی تشكیل داده بودند تا هر جور شده نظام را زمین بزنند؛ هر نوع تجهیزاتی كه صدام لازم داشت را در اختیار او می گذاشتند ، یادم هست ژاپن موتور قایق به ما نمی فروخت به این بهانه كه این موتورها چون باعث بالا رفتن سرعت قایق ها می شود جز ادوات نظامی محسوب می شود.
وی ادامه داد: در شرایطی می خواستیم كشور را اداره كنیم كه صدام شروع به بمباران تاسیسات زیر بنایی كشور از جمله پالایشگاه ها (مثل پالایشگاه اصفهان و نكا)، نفتكش ها ، كارخانجات ( مثل شركت كاغذ نیشكر هفت تپه و شركت كاغذ پارس كه 35 بار بمباران) كرد ، ما سریعا كارخانه ها را راه اندازی می كردیم و همزمان شهدای زیادی می دادیم. فشار عظیمی روی ایران بود به نحوی كه در غرب كشور كشاورزی تقریبا تعطیل شد»

** نقش امام در گذر از مشكلات
وی با اشاره به نقش امام در گذر از مشكلات جنگ گفت: در این بین این همه مشكل حضرت امام(ره) با هدایت های خودشان خودباوری در مردم را تقویت كردند و این هدایت ها در مسئولان هم اثر گذار بود و باعث شد عزم و اراده مسئولان مستحكم شود اگر رهبری امام نبود عبور از مشكلات دفاع مقدس به راحتی امكان پذیر نمی شد.
وی در مورد سیاست های اقتصادی دوران مسئولیت خود به عنوان وزیر اقتصاد در آن سال ها گفت : بزرگترین سیاست ما حمایت از تولید و اشتغال بود. از آن مهم تر باور های ما در مدیریت اقتصادی كشور، ایمان به نظم و انضباط بود تاكید من بر این كلمات از این حیث است كه متاسفانه الان می بینم دقیقا بر ضد این روش ها عمل می شود.
برخی مطرح می كنند كه ایرانی ها نظارت پذیر نیستند نمی توانند كار گروهی كنند به نظر من این حرف های دشمنان است و ما در جنگ ثابت كردیم این گونه نیست. این حرف ها را مطرح می كنند تا نتیجه بگیرند كه دولت باید همه چیز را رها كند كه امر خطرناكی برای كشور است.

** كاهش درآمدهای نفتی و سیاست های انقباضی
وی تصریح كرد: با توجه به كاهش درآمدهای نفتی ناچار به اتخاذ سیاست های انقباضی شدیم ، نكته مهم این بود كه با همین سیاست های انقباضی ، نظام هدایت نقدینگی كشور را متحول كرده و نقدینگی را به سمت تولید هدایت كردیم.
وی با ارائه آماری در مورد موفقیت هدایت تسهیلات به سمت تولید در آن سال ها افزود: متوسط تسهیلات پرداختی به بخش های تولیدی در سال های 59 تا 64 12.5 درصد بود ولی از 64 تا 67 این عدد دو برابر شده است.
وزیر اقتصاد دوران دفاع مقدس افزود: در بخش های غیر تولیدی رشد تسهیلات در دوره 59 تا 64 ، 15 درصد بود اما در دوره سه سال آخر جنگ به زیر یك درصد رسید.
«بخش غیر تولیدی مثل بازرگانی بیش از 50 درصد تسهیلات به خود اختصاص می داد ولی در دوران مسئولیت ما ، رشد این تسهیلات صفر شد. یعنی سیستم بانكی را تشویق می كردند تسهیلات خود را به بخش های مولد و تولیدی پرداخت كند.
وی در مورد حمایت از تعاونی ها نیز توضیح داد: در سیستم بانكی علی رغم تاكید قانون اساسی به مسئله تعاونی ها اصلا ما نظام آمری بر ارزیابی این بخش نداریم والان هم وجود ندارد. توجه ویژه به بخش تعاون داشتیم و از ما انتقاد هم می شد كه چرا از تعاونی ها حمایت می كنیم كه ما محكم حمایت می كردیم و كوتاه نمی آمدیم چون در تولید و اشتغال اثر گذار بودند. به سیستم بانكی گفتیم می توانید رشد پرداخت تسهیلات به بازرگانی را كاهش دهید و در مقابل به بخش تولید بدهید.
« ما معتقد بودیم در توسعه بانك ها می توانند نقش موثری داشته باشند چرا كه منابع مالی در اختیار دارند و هدایت منابع بسیار مهم بود در هدایت منابع بانك ها تا حدود زیادی موفق عمل كردیم.»
وی با بیان اینكه با تخلف از ضوابط با شدت برخورد می شد ، افزود: در بانك ملی رشد تسهیلات اعتباری بازرگانی بالاتر از رشد تسهیلات تولید بود كه در نامه ای محرمانه به مسئولان مربوطه اعتراض كردم و نوشتم نه تنها عزلت می كنم بلكه در دادگاه عمومی هم علیه تو شكایت خواهم كرد.ساعت 11.30 شب به دفترم مراجعه كرد با قاطعیت با او برخورد كردم و گفتم انضباط ورعایت ضوابط مهم ترین وظیفه یك مدیر است وهر طور شده قوانین باید اجرا بشود. آن موقع ما با متخلف هیچ مماشاتی نمی كردیم. اما متاسفانه بعد از جنگ سیستم اقتصادی كشور رها شد و بانك ها تسهیلات خود را به سمت بازرگانی بردند و شاهد بودم بانكی بیش از 90 درصد تسهیلاتش را به بخش بازرگانی اختصاص داده بود اما كسی برخورد نكرد.

** دوران جنگ مانع ربا در سیستم بانكی شدیم
ایروانی با بیان اینكه با اجرای قانون جلوی ربا در سیستم بانكی را گرفته بودیم ادامه داد: اگر همین الان هم قانون را اجرا كنیم، اجازه نمی دهد در سیستم بانكی ربا شكل بگیرد.
باید سیستم بانكی ما ناظر بر عقود اسلامی عمل كنند و تسهیلات به اقداماتی داده شود كه برمحور یك فعل اقتصادی انجام می شوند. قانون بانكداری بدون ربا این مسائل را مطرح كرده است اما كسی اجرا نمی كند. اگر این قوانین را اجرا كنیم تسهیلات بانكی به جای سوق یافتن به بخش دلالی به سمت تولید خواهد رفت و تولید تقویت خواهد شد ، دقیقا همان اتفاقی كه در دوران دفاع مقدس افتاد.

** نقش بانك ها در اجرای طرح های بزرگ
ایروانی در مورد نقش بانك ها در اجرایی طرح های بزرگ در دوران دفاع مقدس گفت: در آن موقع ادبیاتی وحود داشت كه بانك ها فقط باید سرمایه در گردش بدهند و كاری به پروژه های عمرانی و انتفاعی نداشته باشند. ولی توجه نمی كردند كه در كشوری كه اقتصادش بانك پایه است آیا می شود بانك را از طرح های عمرانی كنار گذاشت یا خیر؟ آیا در كشورهای دیگر اجازه می دهند بانك ها به هر كجا كه بخواهند وام بدهند؟
در حالی این انتقادات به ما می شد در آن زمان بسیاری از پروژه های عمرانی مهم با مشاركت بانك ها به بهره برداری رسید. پتروشیمی اراك را بانك ملی راه انداخت، آزاد راه قزوین- زنجان را هم بانك ها انجام دادند، كارخانجات سیمان و دارویی ، متروی تهران هم با مشاركت بانك ها آغاز شد هر چند در افتتاح آن سایر بخش ها هم بودند . به خاطر می آورم وقتی بانك ها می خواستند در مترو مشاركت كنند برخی مسئولان انتقاد می كردند كه می خواهند تهران را سوراخ سوراخ كنند ولی ما قاطعانه از طرح حمایت می كردیم و به لطف الهی به ثمر رسید.

** نرخ 27 درصدی تورم در دوران دفاع مقدس
ایروانی سپس به وضعیت تورم در دوران دفاع مقدس پرداخت: علیرغم محدویت هایی كه در حوزه های گوناگون و درآمدهای دولت در آن دوران وجود داشت بالاترین نرخ تورم كشور نزدیك به 27 درصد بود كه در سال 67 رقم خورد در حالی كه در دوره های بعد با وجود درآمدهای سرشار نفتی و نبود هیچ گونه بحران در كشور تورم تاریخی 49.8 درصد را تجربه كردیم كه در تاریخ اقتصاد بعد از انقلاب كم سابقه است.

** نفرین طبیعت از نگاه ایروانی
وی با انتقاد از كسانی كه در مقایسه دوران دفاع مقدس با سال های بعد دقت لازم را انجام نمی دهند، گفت: عده ای بدون توجه به درآمدهای نفتی و ارزی ، آمار سال های دفاع مقدس را با سال های بعد مقایسه می كنند و بعد در مورد تورم به نتیجه گیری های نادرستی می رسند. در حالی كه هر كسی كه الفبای اقتصاد را بداند متوجه است كه تورم در ایران تابعی از درآمدهای نفتی و ارزی است.
در سال 65 درآمد ارزی ما 5.7 میلیار دلار بود كه رقم خیلی كمی شد و در سال های پایانی جنگ درآمد های نفتی كمی را تجربه كردیم در واقع در چهار سال آخر جنگ كل درآمد نفتی ما 36 میلیار تومان بیشتر نبود ، در این بازه زمانی عراق 120 میلیار تومان درآمد ارزی داشت . حالا شما تورم و وضعیت اداره كشور را با دوره های بعد مقایسه كنید مثلا در سال 90 درآمد ما از نفت به 118 میلیارد تومان رسید و تورمی كه همه آن را مشاهده كردند. باید با توجه به درآمد های نفتی تورم را در بین سال های مختلف مقایسه كرد.
این نكته را هم عرض كنم كه هرموقع ما درآمد های نفتی بالایی داشتیم شاهد فروپاشی انضباط مالی بوده ایم كه در ادبیات عملی از آن به عنوان نفرین طبیعت نام می برند.

** كسری بودجه در سال 67
ایروانی در مورد كسری بودجه در سال1367 هم گفت: مطرح می كنند كه در سال 1367 نصف بودجه كسری بوده است اما نمی گویند این كسری به چه خاطر بوده است؟ آیا ما در مدیریت هزینه ها موفق نبوده ایم یا اینكه درآمدهای نفتی ما كاهش پیدا كرد.
در آن سال ها ما هیچ افزایش هزینه ای نداشتیم بلكه با كاهش قیمت نفت آن كسری در بودجه رقم خورد كه در واقع نصف بودجه كسری بود. وقتی درآمدهای نفتی كاهش پیدا می كند شما اگر برای آن جایگزین پیدا نكنید مثلا وام خارجی نگیرید در بودجه به كسری خواهید خورد. ما در این سال ها با وجود مشكل درآمدهای نفتی یك دلار وام خارجی نگرفته ایم و تمام بدهی های رژیم گذشته را هم پرداخت كردیم و یك قسط ما عقب نیفتاد به نحوی كه معروف شده بود امضای ایرانی پای ال سی ها شمس طلاست.

** با وام خارجی مخالف بودم
عده ای می خواستند وام خارجی بگیرند كه بشدت مخالفت كردم گفتم گرفتن وام خارجی به نفع من است چرا كه منابع مالی در اختیار خواهم داشت اما به نفع منافع ملی كشور نیست چون صدای این وام خارجی 10 سال بعد و زمان سررسید اقساطش در خواهد آمد.

**سیاست های تخصیص ارز
ایروانی سپس به سیاست های تخصیص ارز در دوران مسئولیت خود پرداخت و گفت: در زمینه ارزی ما سازوكار مشخص داشتیم. در دوران جنگ كمیته تخصیص ارز را به راه انداختیم و الان هم معتقد هستم باید این روش را در پی بگیریم چون منابع نامحدود ارزی در اختیار نداریم كه هرطور بخواهیم آن را تخصیص داده و آن را واگذار كنیم به یك سامانه ای كه تحولات مداومش باعث تنزل و بی نظمی در بازار ارز می شود.
ما دركمیته تخصیص ارز اولین اولیتمان كالاهای اساسی بود. بدون چانه زنی و به موقع ارز این كالاها را تخصیص می دادیم. هیچ كسی نگرانی بخاطر كالاهای اساسی نداشت. این گونه هم نبود كه مردم را در واهمه نگه داریم كه آیا فردا كالاهای مورد نظر خود را پیدا خواهند كرد یا نه؟ هیچ نگرانی بابت كوپن خود نداشتند ، ماه ها زمان گذاشته بودیم كه مردم می توانستند برای دریافت كالاهای خود مراجعه كنند.
وی ادامه داد: در كمیته تخصیص ارز اولویت دوم ما اختصاص ارز به دارو بود و در زمینه دارو هم تلاش های بسیار خوبی انجام دادیم كه باعث شد كشور هیچ وقت با بحران دارویی مواجه نشود.
در رده بعدی كالاهای حساس را قرار داده بودیم كه عمدتا شامل كالاهای بهداشتی می شد و در این زمینه هم همیشه وفور بود مثلا كالاهای بهداشتی. نه تنها وفور بود بلكه ما آن برندی هم كه مردم می خواستند را تامین می كردیم. به عنوان مثال پودر «شوما» خیلی طرفدار داشت. ما در خیابان ها كامیون می گذاشتیم كه این نوع پودر را عرضه می كرد و هر تعداد كه هر فردی می خواست به او داده می شد. نه تنها كمبود نداشتیم بلكه نمایش ضد آن را هم اجرا می كردیم تا مردم احساس نكنند ممكن است كالای كمیاب بشود. نمی شود و نمی توانیم و.. نداشتیم به دنبال مدیریت كشور در اوج مشكلات بودیم و بهانه نمی آوردیم الان متاسفانه این كلمات رایج شده است و مشكل مدیریتی خودشان را به هزار بهانه توجیه می كنند.

** تخصیص ارز حوزه دفاعی بعد از كالای اساسی
ایروانی با بیان اینكه ما در كمیته تخصیص ارز بعد از كالاهای حساس بخش دفاع را قرار داده بودیم ، ادامه داد : برخی مواقع بین ما و بخش دفاع بر سر رقم گله گذاری ها بود ما یك رقمی اعلام می كردیم آن ها یك رقم دیگر می خواستند. ما ابتكاری كه در بخش دفاع انجام دادیم این نبود كه همه منابع را در اختیار بخش دفاع قرار بدهیم یعنی اینكه اگر بخش دفاع به پوتین نیاز داشت ملزم می می كردیم حتما از تولید داخل و مثلا كفش ملی بخرد تا پول به سمت تولید داخل برود و تولید كشور بتواند در آن شرایط نفسی بكشد.
ایروانی ادامه داد : بخش دیگری از تخصیص ارز به طرح های مهم دهه اول انقلاب اختصاص می یافت، این طرح ها كه ردیف بودجه و مخاطب خاص داشت را رئیس دولت پیگیری می كرد ، زیر نظر وزارتخانه ها نمی رفت تا به بن بست بخورد.
بخش دیگر تخصیص ارز به صنوف تولیدی كه از آن زمان شكل گرفتند و الان هم فعالیت می كنند اختصاص می یافت ، صنوف از اعتبار بالایی هم برخوردارند. آنها دارای كارت هایی شناسایی بودند و كالاهای مورد نیاز مردم را تولید می كردند و از طرف دیگر هم باعث اشتغالزایی می شدند.
ایروانی در مورد نحوه تخصیص ارز به نیازهای پزشكی هم توضیح داد: دراین حوزه هیات امنای پزشكی داشتیم كه ارز مورد نیاز درمان، بیمارانی كه امكان معالجه آنها در كشور فراهم بود را دریافت می كردند آنها امكانات لازم را به كشور وارد می كرند . ما با نگاه به درون بخش پزشكی را حمایت كردیم و آن ها هم توانستند رشد كنند.

** مدیریت هزینه ها در دوران جنگ
ایروانی در مورد نحوه مدیریت هزینه ها در دوران جنگ هم گفت: با همین ارقام كم درآمدهای ارزی نیازهای كشور را بر طرف كردیم ، اگر مثلا 57 میلیارد داشتیم درخواست ها حول 60 میلیار بود كه مدیریت بهینه می كردیم .

** رساندن سهم 47 درصدی مالیات در بودجه
ایروانی در بخش دیگری از سخنان خود در این نشست گفت : سیاست مالی هم خیلی مهم بود، در این حوزه تلاش كردیم مالیات را نهادینه كنیم. مالیات یكی از مسائل اساسی بود چون مشكلاتی وجود داشت وعده ای می گفتند نباید مالیات بدهیم. نهادهای صنفی را به كار گرفتیم و كمیسیون های مالیاتی را در نهادهای صنفی مستقر كرده و اجازه دادیم اسناد خود را قطعی كنند. ابتدای انقلاب فقط 19 درصد بودجه كشور را مالیات تشكیل می داد اما ما این درصد را به 47 رساندیم.
وزیر اقتصاد دارایی دوران جنگ ادامه داد : قانون مالیات های مستقیم را از مجلس گرفتیم و یك مركز مطالعات مالیاتی تشكیل دادیم كه موضوع مالیات بر ارزش افزوده را در 48 كشور بررسی كرد ، از این رو لایحه مالیات بر ارزش افزوده را در 1366 به تصویب دولت رسانده و به مجلس ارائه كردیم اما متاسفانه پس از جنگ همه این لوایح را كنار گذاشتند و با 22 سال تاخیر و زمانی كه آن 48 كشور به 148 كشور تبدیل شده بودند قانون مالیات بر ارزش افزوده را اجرا كردند. با ماده 22 قانون دائمی برنامه های توسعه همه چیز را رها كرده اند.

** دفاع مقدس و نظام اداری كشور
ایروانی سپس به تشریح اقدامات دولت در حوزه نظام اداری كشور در دوران دفاع مقدس پرداخت: در دولت زمان جنگ حجم دولت 48 درصد بود ما مراقبت می كردیم كه بیهوده حجم دولت زیاد نشود اما بعد از جنگ به 67 درصد رسید.در سال های بعد از جنگ شاهد استحدام 4 هزار و 500 نفر فقط با یك مصوبه بودیم كه باعث شد دولت متورم بشود. اگر عملكرد ها را مقایسه كنید خواهید دید چگونه به قانون پایبند بودیم.
وی با بیان اینكه به نهاد سازی اعتقاد داشتیم و معتقد بودیم با نهاد ها می توان مشكلات كشور را حل كرد ، به تشریح مثالی در این زمینه پرداخت و گفت: در لبنیات وارد كننده بودیم تصمیم گرفتیم این نیاز كشور را رفع كنیم. شورای لبنیات كشور را در جهاد سازندگی تاسیس كردیم كه زنجیره تولید لبنیات همگی در آن عضو بودند نتیجه این اقدامات كه با نظارت های سفت و سخت به دست آمد این شد كه الان ما در لبنیات صادركننده شدیم و باید به دنبال بازار فروش باشیم.
وی با بیان اینكه دولت همزمان با جنگ بازسازی مناطق آسیب دیده را شروع كردیم ، گفت: زمانی كه دولت را تحویل دادیم دولت زمان جنگ یك ریال بدهی نداشت و بازسازی ها هم شروع شده بود. وقتی این تجربه موفقیت آمیز دوران دفاع مقدس را داریم لازم است با مرور این تجربیات از مشكلات فعلی هم عبور كنیم و نباید از آن تجربیات فاصله گرفت . ما این حرف هایی كه می زنیم را قبلا عمل كردیم و می توان با اقدامات درست مشكلات را به نحو تاثیر گذاری كاهش داد. زمانی كه با كمترین درآمدها توانستیم كشور را در اوج جنگ بدون بحران اداره كنیم پس در زمان حال هم قادریم كشور را بدون بحران اداره كنیم.
ج.ب **1601**