آبخیزداری، تنها راه نجات سد به گل نشسته شیرین دره

به گزارش ایرنا، انباشت گل و لای در سد شیرین دره، همچون تیغی، گلوی شهروندان بجنورد و ساكنان 15 روستای مسیر خط انتقال آب این سد را می فشارد و این تلخكامی ها هر از چند گاه، چهره ای جدید را برای مردم خراسان شمالی رخ می نماید.

*رهاسازی آب، مرهمی برای سد
شركت آب منطقه ای خراسان شمالی، اواسط اسفندماه سال 95، نسبت به رهاسازی آب سد شیرین دره اقدام كرد و علت آن را پیشگیری از سرریز آب سد و پیامدهای ناخواسته آن اعلام كرد كه البته این اقدام بی ارتباط با خارج كردن گل و لای از مخزن سد نبود.
در این اقدام، بخشی از آب سد شیرین دره، پانزدهم تا هجدهم اسفند به صورت مدیریت شده انجام و دریچه تحتانی سد با ظرفیت 20 مترمكعب در ثانیه، آب سد را خارج كرد.
14 سال از بهره برداری سد شیرین دره گذشته است اما زنگ خطر كاهش عمر مفید این سد از سال ها قبل به صدا درآمده و كارشناسان نسبت به آن ابراز نگرانی كرده اند البته بر اساس اعلام صاحب نظران، بالا بودن میزان رسوب گذاری در مخزن این سد در همان آغاز اجرا هم مطرح شده اما در این مدت میزان گل و لای وارد شده به مخزن، بیش از میزان پیش بینی شده بوده است.
افزایش رسوب و انباشت گل و لای در مخزن سد شیرین دره، عمر مفید این سد را تهدید می كند، میزان گل و لای در برخی سیلاب ها بحدی است كه آب سد برای آشامیدن قابل مصرف نیست و شركت آب و فاضلاب استان به ناچار آن را از مدار مصرف خارج می كند.
همین مهرماه امسال بود كه جاری شدن سیلاب و ورود گل و لای به مخزن سد شیرین دره، شركت آب و فاضلاب خراسان شمالی را ناگزیر به خارج كردن آب این سد از مدار آشامیدنی شهر بجنورد كرد.
مدیرعامل شركت آب و فاضلاب خراسان شمالی در این باره گفت: گل و لای موجود در آب سد، چند برابر وضعیت نرمال بود و به همین علت از مدار خارج و سبب قطع آب بخشی از شهر شد.
غلامحسین ساقی اظهار داشت: 400 تا 450 لیتر بر ثانیه از آب آشامیدنی مورد نیاز شهروندان بجنورد از سد شیرین دره تامین می شود.
وی افزود: آب آشامیدنی مورد نیاز شهروندان بجنورد روزانه 600 لیتر بر ثانیه است كه این رقم در روزهای پرمصرف تابستان به بیش از یكهزار لیتر بر ثانیه می رسد.
بر اساس این گزارش، تغییر مزه آب آشامیدنی در شبكه بجنورد پاییز امسال و سال 95 هم رخ داد كه سبب گلایه شهروندان بجنوردی شد كه مدیرعامل شركت آب و فاضلاب خراسان شمالی، افزایش رسوب و گل و لای را از عوامل دخیل در تغییر كیفیت عنوان كرد و گفت: علت تغییر كیفیت آب، افزایش رسوب منتقل شده به سد از بالادست و بالا آمدن سطح كف دریاچه و نزدیك شدن لایه بی هوازی به دریچه آبگیری از سد است.

* فقر مراتع و فرسایش خاك
یك كارشناس ارشد زمین شناسی هم با اشاره به فرسایش پذیر بودن خاك حوزه آبریز سد شیرین دره گفت: این حوزه آبریز نسبت به فرسایش بسیار حساس است و بخش زیادی از گستره این حوزه از واحدهای زمین شناسی حساس به فرسایش مانند سازندهای شیلی و مارنی و لسی تشكیل شده كه شرایط برای تشدید فرسایش فراهم كرده است.
بهمن هوشمند، از بین رفتن مراتع در بالا دست سد شیرین دره را از دیگر عوامل برای افزایش میزان آورده رودها به سد عنوان كرد و افزود: در این منطقه، شغل بیشتر مردم دامداری است كه البته بصورت سنتی و رمه ای انجام می شود.
این كارشناس رسمی دادگستری در مهندسی آب، اظهار داشت: حضور بیش از حد دام در مراتع و از بین رفتن پوشش گیاهی سبب شده تا خاك منطقه به هنگام بارندگی ها بویژه بارندگی های سیل آسا فرسایش یابد.
وی خاطرنشان كرد: در این زمینه طرح مدیریت جامع منابع طبیعی در بالادست این سد در حال اجرا است و تلاش داریم در این طرح، وابستگی مردم به مراتع و طبیعت كاسته شود.
وی گفت: یك مشكل مهم، سنتی بودن دامداری و وابستگی زیاد دام مرتع است و باید با استفاده از تسهیلات بانكی، كمك دولت، ایجاد مشاغل جدید همچون صنایع دستی، زنبور داری و یا ترویج پرورش دام سنگین، از چرای دام در مراتع كاسته شود.
وی افزود: در سال 87، مطالعات مرحله توجیهی آبخیزداری در این حوزه پایان یافته و در ادامه امور مطالعاتی، تاكنون 70 درصد از كل مساحت حوزه مزبور مطالعات تفصیلی - اجرایی آبخیزداری به انجام رسیده است.
این كارشناس ارشد زمین شناسی گفت: به علت كمبود اعتبار تاكنون در بخش های كمی از حوزه آبخیز این سد عملیات اجرایی آبخیزداری انجام شده است.

*میزان رسوب بیش از حد پیش بینی شده است
مدیرعامل شركت آب منطقه ای خراسان شمالی هم با تایید وجود مشكل افزایش میزان رسوب گذاری در سد شیرین دره گفت: میزان رسوب گذاری در هر سد، به هنگام طراحی برآورد می شود اما میزان رسوبی كه وارد مخزن سد شیرین دره شده بیش از میزان پیش بینی است.
سیدابراهیم علوی اظهار داشت: برای كنترل اثرات سیلاب و به منظور كاهش میزان رسوب گذاری در مخزن سد، اجرای طرح های آبخیزداری در بالا دست سد سرعت داده شود البته در این زمینه طرح هایی در دست پیگیری است.

* اجرای طرح های آبخیزداری سد شیرین دره در اولویت قرار گرفت
سرپرست سازمان مدیریت و برنامه ریزی خراسان شمالی گفت: اختصاص اعتبار برای اجرای طرح های آبخیزداری در حوزه آبریز سد شیرین دره، در اولویت قرار گرفت.
احسانعلی عالی اظهار داشت: در راستای اجرای سند سازگاری با كم آبی، 210 میلیارد ریال اعتبار برای طرح های آبخیزداری بالا دست سد شیرین دره و راز و جرگلان پیشنهاد شده است.
وی افزود: 50 میلیارد ریال از این اعتبار از منابع استانی و 160 میلیارد ریال از منابع ملی برای طرح های مزبور تامین می شود.
سرپرست سازمان مدیریت و برنامه ریزی خراسان شمالی گفت: حوزه آبریز سد شیرین دره به عنوان حوزه فرسایش پذیر در استان، در اولویت اجرای طرح های آبخیزداری است.

* افزایش رسوبگذاری در سد شیرین دره نگران كننده است
معاون حفاظت و بهره برداری شركت آب منطقه ای خراسان شمالی با ابراز نگرانی از افزایش میزان رسوبگذاری در سد شیرین دره شهرستان مانه و سملقان گفت: تداوم این روند تهدیدی برای كاهش عمر مفید مخزن سد است.
وحید واسطه اظهار داشت: سد شیرین دره، سد جوان استان است اما انباشت رسوب و گل و لای در آن، سبب كاهش عمر مفید آن و نگرانی مسئولان و مردم شده است.
وی افزود: فرسایش خاك در بالا دست سد شیرین دره افزایش یافته است و به همین علت، در بارش های سیل آسا، رسوب و گل و لای زیادی وارد مخزن سد می شود.
واسطه خاطرنشان كرد: در سیل مهرماه امسال، میزان رسوب وارد شده به سد بیش از سیلاب های گذشته بود و این افزایش میزان آورده رودها، نشان از افزایش میزان فرسایش خاك دارد.
وی گفت: سرعت و دبی سیلاب زیاد بود و به همین علت، بخشی از رسوب ته نشین و انباشته شده در مخزن هم دچار آشفتگی شد و همین امر سبب گل آلود و غیرقابل مصرف شدن آب برای آشامیدن شد.
واسطه اظهار داشت: دریچه های تحتانی سد شیرین دره سه مرتبه باز و آب رها سازی و در این بازگشایی ها، رسوب و گل و لای بیشتری از سد خارج شده است.
واسطه با بیان اینكه برای كاهش رسوبگذاری در مخزن سد، اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری استان باید به اجرای طرح های آبخیزداری در بالادست سد شیرین دره سرعت دهد اظهار داشت: سرعت اجرای طرح های آبخیزداری در بالادست سد شیرین دره كند است.

* كاهش حجم مفید سد شیرین دره
معاون حفاظت و بهره برداری شركت آب منطقه ای خراسان شمالی گفت: انباشت رسوب و گل و لای در مخزن سد شیرین دره، حجم مفید این دریاچه را 14 میلیون مترمكعب كاهش داده است.
واسطه اظهار داشت: 14 سال از آغاز بهره برداری از سد شیرین دره سپری شده و در این مدت سالانه یك میلیون مترمكعب گل و لای و رسوب وارد مخزن این سد شده است.
وی گفت: بر اساس مطالعه مشاور، سالانه 600 هزار مترمكعب رسوب گذاری در مخزن سد شیرین دره پیش بینی شده بود اما در این سال ها سالانه 400 هزار مترمكعب، بیشتر از پیش بینی ها گل و لای وارد مخزن سد شده است.
به گفته معاون حفاظت و بهره برداری شركت آب منطقه ای خراسان شمالی، اكنون ظرفیت مفید سد شیرین دره با 14 میلیون مترمكعب كاهش به 62 میلیون مترمكعب رسیده است.

* 34 میلیارد ریال اعتبار برای حوزه های آبریز سدها
معاون آبخیزداری اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی هم با تاكید بر اینكه فرسایش خاك یك تهدید جدی برای سدها است گفت: اجرای طرح های آبخیزداری در بالا دست سدها از اولویت های این اداره كل است.
محمد فرامرز با بیان اینكه سطح آبریز در بالا دست سدهای استان 496 هزار و 450 هكتار است گفت: اكنون طرح های آبخیزداری در 72 درصد از حوزه آبریز سد بیدواز، 51 درصد از بالا دست سد بارزو، هفت درصد از حوزه آبریز سد شیرین دره انجام شده است.
وی خاطرنشان كرد: امسال برای اجرای طرح های آبخیزداری در بالا دست سدهای استان 34 میلیارد ریال از منابع ملی و استانی اعتبار اختصاص داده شده است.
معاون آبخیزداری اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی گفت: سد شیرین دره در شهرستان مانه و سملقان یكی از سدهای جوان استان است كه 14 سال پیش به بهره برداری رسیده است اما بالا بودن میزان رسوب گذاری در مخزن آن سبب نگرانی است.
فرامرز اظهار داشت: عمر مفید سد شیرین دره در این سال ها به علت بالا بودن میزان آورده رودها و افزایش رسوب گذاری در مخزن، دچار تهدید شده است.
وی با بیان اینكه حوزه آبریز سد شیرین دره از حوزه های فرسایش پذیر استان است گفت: قرار بوده تا متناسب با اجرای سد شیرین دره، طرح های آبخیزداری در بالا دست، انجام شود اما در این سال ها همواره با كمبود اعتبار رو به رو بوده ایم و این طرح ها مطابق برنامه پیش نرفته است.
وی تصریح كرد: كمبود اعتبار سبب شده تا اجرای طرح های آبخیزداری در بالا دست سد شیرین دره بسیار كند باشد.
معاون آبخیزداری اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی گفت: حوزه آبریز سد شیرین دره 160 هزار هكتار وسعت دارد كه 110 هزار هكتار از این سطح مطالعه شده است و طرح های آبخیزداری تنها در 7 درصد از سطح مطالعه شده اجرایی شده است.
سد شیرین دره در 65 كیلومتری شمال غربی شهر بجنورد در محدوده شهرستان مانه و سملقان قرار دارد و یكی از بزرگ‌ترین سدهای خراسان شمالی است كه بر روی رودخانه شیرین دره، یكی از سرشاخه‌های رود اترك ساخته شده است.
این سد با هدف كنترل و مهار سیلاب‌ها، تامین آب آشامیدنی مورد نیاز برای شهر بجنورد و روستاهای مسیر خط انتقال، آب مورد نیاز صنایع و تامین آب لازم برای بهبود و توسعه كشاورزی زمین‌های پایین دست ساخته شده است.
عملیات ساخت این سد در مهرماه سال 75 آغاز شد و در فروردین ماه سال 84 به بهره برداری رسید.
7185/6042