هارموني موسيقي ايران با تصنيف هاي شورانگيز خالقي

به گزارش گروه اطلاع رساني ايرنا؛ 21 آبان سالروز درگذشت موسيقيدان برجسته ايراني است كه سال هاي عمر خويش را وقف تعالي و توسعه موسيقي ايراني و شكوفا ساختن استعدادها و انديشه‌هاي پويا و خلاق در اين سرزمين كرد و در روزگاري كه بسياري موسيقي ايراني را غيرعلمي و تدريس آن را بيهوده مي انگاشتند و سازها و نواهاي ايراني به طرف سبك هاي غربي و اروپايي متمايل و از موسيقي اصيل دور مي‌شدند، براي حفظ موسيقي سنتي و غناي آن از هيچ كوششي فروگذار نكرد و در اين ميان تاسيس هنرستان موسيقي ملي را مي توان در اين راستا ارزيابي كرد.

روح الله خالقي در 1285 خورشيدي در ماهان كرمان و در خانواده اي اهل هنر متولد شد و همين موضوع سبب، علاقه و اشتياق وي به آموختن موسيقي بود. او از كودكي به فراگيري تار پرداخت و سپس كمانچه آموخت اما آشنايي با «علي نقي وزيري» موسيقي دان و از پيشگامان آهنگسازي، زندگي اين هنرمند را متحول ساخت. روح الله خالقي در «هنرستان موسيقي» ويولن و تئوري موسيقي را از علي نقي وزيري فراگرفت و سپس توانست هارموني و سازشناسي را به وسيله مكاتبه با دانشگاهي در فرانسه بياموزد.

علي نقي وزيري كه به استعدادهاي بي نظير شاگرد خويش واقف بود، در ارتباط با او مي گويد: «خالقي به تمام معني يك انسان واقعي بود. مردي انديشمند و واجد منطقي سالم و درست بود. از نظر اخلاقي هنرمندي نمونه بود. هرگز تحت تاثير حركات نفساني قرار نگرفت. مردي بود صديق، صريح، منصف و وطن پرست، مديريت و حس تشخيص وي در مسايل اداري و سازماني از خصايصي است كه بايد از آن به نيكي ياد كرد. هنرمندي متين و آرام و به ظاهر خونسرد بود اما اين خونسردي ظاهري در برابر ناملايمات، آشفتگي و هيجانات تندي در باطن او ايجاد مي كرد.»

اين هنرمند پس از دريافت حكم تدريس موسيقي به عنوان نوازنده در چهار كنسرت به رهبري علي نقي وزيري، حضور يافت و در1310 خورشيدي و پس از دريافت ديپلم از مدرسه دارالفنون به تحصيل در رشته فلسفه و ادبيات در دارالمعلمين پرداخت و سپس به استخدام وزارت فرهنگ در آمد.

علاقه همزمان روح الله خالقي به ادبيات و موسيقي سبب شد تا وي آثار ارزشمندي را در حوزه موسيقي خلق كند كه كتاب «سرگذشت موسيقي ايران» از جمله مهمترين آنها به شمار مي رود كه با نثري روان و زيبا به رشته تحرير درآمده است، «هماهنگي، نظري به موسيقي غربي، نظري به موسيقي ايراني و مجله چنگ» از ديگر فعاليت هاي او در حوزه نشر موسيقي محسوب مي شود.

ساسان سپنتا استاد دانشگاه پژوهشگر ادبيات و موسيقي در كتاب «چشم انداز موسيقي ايران» درباره روح الله خالقي مي نويسد: «فعاليت اصلي خالقي در موسيقي، آهنگسازي بود. او در آهنگسازي از سبك استادش علي نقي وزيري پيروي مي كرد و آهنگ هاي خود را با هماهنگي براي اركستر مي نوشت. خالقي معتقد بود وزن در موسيقي ايراني باعث تحرك است و از سوي ديگر اگر قطعه موسيقي به صورت چندصدايي نوشته شود، حزن و اندوه و يكنواختي آن كاهش مي يابد. خود او با مطالعه در آثار وزيري (پيشگام چندصدايي در موسيقي ايراني) و تجربيات شخصي، روش هايي را براي هماهنگ كردن موسيقي ايراني يافته بود و به كار مي بست. نخستين كتاب اصول هارموني نيز به كوشش او به زبان فارسي ترجمه و منتشر شد.»

روح الله خالقي را بايد نخستين آهنگساز ايراني دانست كه به شكل تخصصي به آهنگ سازي پرداخت و در موسيقي ايراني، نوازندگي را از آهنگسازي جدا ساخت. به باور اين هنرمند، موسيقي و شعر همواره با يكديگر همراه و مانوس هستند و هر چقدر بتوان در فن موسيقي به پيشرفت رسيد، نياز به شعر كمتر خواهد شد تا جايي كه هنرمندان قادر خواهند بود تا بدون استفاده از شعر منظور خويش را بيان كنند.

وي در راديو نيز فعاليت هاي گسترده اي انجام داد؛ رهبري اركستر گل ها، تهيه و اجراي 2 برنامه «يادي از هنرمندان» و «ساز و سخن»، تنظيم آثار عارف قزويني و علي اكبر شيدا براي اركستر از جمله فعاليت هاي خالقي در راديو تهران بود.

تصنيف «اي ايران» را مي توان تجلي و نشانگر روح لطيف و ميهن‌دوستانه‌ روح الله خالقي دانست كه حس وطن پرستي و افتخار به ميهن را در بطن و وجود هر ايراني برمي انگيزاند. سازمان ميراث‌فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري در ارديبهشت 1396 خورشيدي «اي ايران، اي مرز پرگهر» را در فهرست ملي ميراث فرهنگي ناملموس ثبت كرد، هرچند، اين نغمه پرشور و ماندگار براي هميشه در اذهان و خاطره ايرانيان جاودان شده است.

از ديگر تصنيف هاي اين آهنگ ساز مي توان «يار رميده، هستي عاشقان، پيمان‌شكن، وعده وصال، لاله خونين، نغمه نوروزي، بهار عاشق، آتشين لاله، خاموش، اميد زندگي، شب جواني و شب هجران» اشاره كرد.

خالقي به جز آهنگسازي به تنظيم و اجراي بسياري از تصنيف‌هاي قديمي شيدا و عارف قزويني براي اركستر نيز پرداخته ‌است. وي تعدادي از آهنگ‌هاي علي نقي وزيري مانند «شكايت، ني، خريدار تو، دلتنگ و كاروان» را با اركستر اجرا و رهبري كرد.

اين موسيقيدان برجسته ايراني در كتاب «هماهنگي موسيقي» مي نويسد: «فن هماهنگي در موسيقي ما سابقه نداشته و اين علم را اروپاييان پس از تجربيات بسيار از روي موازين علمي از طبيعت استخراج كرده و بر لطف و ملاحت موسيقي بسي افزوده اند، به طوري كه تجربه شده است با توجه به ويژگي هاي موسيقي ما كه اهل فن از آن بهره دارند كاملا براي موسيقي ايران هم مناسب و مفيد است. كار ما به مراتب مشكل تر از افرادي است كه در كشورهاي ديگر اين فن را اعمال مي كنند زيرا موسيقي هماهنگ در مغرب زمين، صدها سال سابقه دارد اما در كشور ما دوران آن بسيار كوتاه است و هنوز توده ملت كه سهل است اشخاص تحصيلكرده نيز متوجه لطف اين نكات نيستند. ما بايد به تدريج از آنچه مطلوب تر و مطبوع تر است شروع كنيم و در بادي امر خود را تابع موسيقي دانان كلاسيك پيروي كنيم و در اثر گذشت زمان ذوق ها را راهنمايي و مردم را متوجه درك لذت نغمه هاي هماهنگ كنيم.»

سرانجام اين استاد موسيقي و آهنگساز ايراني در 21 آبان 1344 خورشيدي و در شصت و هشتمين خزان عمرش با نواختن آخرين قطعه و نغمه زندگي به ديدار حق شتافت و پيكر او در آرامستان ظهيرالدوله تهران آرام گرفت.

پژوهشم**2059**2002**9131