حاشيه نشيني مولود نامبارك توسعه نامتعارف خدمات و ضعف در مديريت مناطق پيراموني شهرها است و به گفته كارشناسان شكل گيري چنين كانون هاي جمعيتي در حاشيه شهرها علاوه بر مخاطرات ايمني سازه و لنگش در شاخص هاي رفاهي، از نگاه جامعه شناسي نيز مشكل آفرين است.
سكونتگاه هاي غيررسمي حاشيه شهرها به طور معمول با بافت نامتجانس فرهنگي مستعد پذيرش و اشاعه رفتارهاي پرخطر و آسيب هاي اجتماعي هستند و دامنه مسايل آنان تمامي حوزه شهري را متاثر مي كند.
حاشيه نشينان اغلب از دهك هاي پايين جامعه هستند كه با محدوديت هاي اقتصادي مواجه بوده و اين مسئله تمركز بافت جمعيتي حوزه هاي سكونتگاهي را با آسيب زايي مواجه مي كند كه اين مهم لزوم برنامه هاي هدفمند در ساماندهي، رفتارشناسي و نظارت مستمر بر مناسبات اجتماعي و فرهنگي اين مناطق را دوچندان كرده و بايد در اولويت كار تصميم سازان و دستگاه هاي متولي قرار گيرد.
به باور جامعه شناسان، در شرايط امروزي پيوندي تنگاتنگ بين آسيب ها و مشكلات اجتماعي با حاشيه نشيني و مهاجرت وجود دارد و از اين منظر سامان مناطق حاشيه اي به عنوان يكي از موضوعات اولويت دار در پيشگيري از آسيب ها و بهبود مناسبات مديريت شهري مطرح است.
مناطق حاشيه نشين با وجود داشتن ويژگي هاي منحصر به فرد در برخي معضلات از جمله فقر، شكنندگي ساختار رفتاري و پيوست هاي اجتماعي وضعيت مشابهي دارند اما نمي توان براي تمامي آن ها نسخه واحدي پيچيد و مي طلبد كه مختصات فرهنگي و بضاعت مديريتي هر منطقه در ساماندهي آن لحاظ شود.
حاشيه نشيني در ايران بعد از اصلاحات اراضي مطرح شد و با برنامه ريزي هاي مبتني بر الگوي سرمايه داري حاصل از ذهن برنامه ريزان غربي شدت يافت و اكنون به كانون هاي بحران شهرها مبدل شده؛ مجموعه اي از معضلات كه ريشه بخش عمده مخاطرات اخلاقي و اجتماعي شهرها از آن نشات مي گيرد.
استان مركزي با يك ميليون و 414 هزار نفر جمعيت بيش از 230 هزار نفر حاشيه نشين دارد كه در سكونتگاه هاي غيررسمي اراك و ساوه متمركز هستند و اين مسئله يكي از دغدغه هاي جدي تصميم سازان استاني است.
معاون اجتماعي و پيشگيري از وقوع جرم دادگستري كل استان مركزي گفت: چهار منطقه در كلانشهر اراك مستعد تبديل شدن به سكونتگاه هاي غيررسمي است كه بايد به موقع اقدامات پيشگيرانه براي آن اعمال شود.
«حجت الله درودگر» افزود: 12 منطقه ديگر نيز در اين كلانشهر شرايط تبديل شدن به سكونتگاه هاي غيررسمي را دارند كه در برنامه هاي كلان مديريتي بايد توجه خاص به آن ها شود.
وي اظهار داشت: توانمند سازي روستاييان و توسعه رفاه زيستي در اين مناطق مانع از مهاجرت است و الزام دستگاه هاي اجرايي در صيانت از املاك، راهكار جلوگيري از گسترش حاشيه نشيني است.
معاون اجتماعي و پيشگيري از وقوع جرم دادگستري كل استان مركزي گفت: اراك، ساوه و دليجان در استان مركزي با پديده حاشيه نشيني مواجه هستند كه با راهكارهاي مناسب آن را مهار كرد.
وي اظهار داشت: حاشيه نشيني از موانع اصلي توسعه پايدار شهري است كه مقابله با اين آسيب اجتماعي بايد به صورت جدي در دستور كار دستگاه هاي مسئول قرار گيرد.
معاون اجتماعي و پيشگيري از وقوع جرم دادگستري كل استان مركزي گفت: حاشيه نشيني در واقع محصول مشكلات اقتصادي و ساختاري و اجتماعي است كه انباشته شده و مسئولان به موقع براي آن نسخه شفابخش نداشته اند و بايد با شناسايي و ارايه راهكارهاي موثر آن را درمان كرد.
درودگر بيان كرد: اغلب حاشينه نشينان قربانيان فقر هستند و يا از روستا به اميد زيست بهتر راهي شهرها شده اند اما در نوار حاشيه اي شهرها زندگي به مراتب سخت تر از زادگاه خود را تجربه كرده و ديگران را نيز به آسيب و خطر مي اندازند.
رئيس شوراي اسلامي كلانشهر اراك گفت: كوي امام علي (ع) از جمله مناطق حاشيه نشين كلانشهر اراك است كه به دليل درگيرشدن در چالش هاي اجتماعي و فرهنگي، نيازمند توجه جدي هستند.
«كاوه فلك افلاكي» افزود: ساكنان اين منطقه با مشكلات متعددي از جمله خدمات تاسيسات زيربنايي، رفاهي، بهداشتي و درماني مواجه هستند و نبود سند مالكيت در برخي از نقاط آن باعث شده تا تامين زيرساخت هاي براي ساكنان مشكل ساز باشد.
رئيس شوراي اسلامي كلانشهر اراك گفت: افراد ساكن در حاشيه شهر به اين دليل كه احساس مي كنند توسط مردم و مسئولان شهري ناديده گرفته شده اند ، ناراضي هستند و با اين احساس به معضلات اجتماعي دامن مي زنند.
وي تصريح كرد: ارايه خدمات توسط شهرداري در اين مناطق مي تواند به كاهش آسيب هاي اجتماعي منجر شود.
فلك افلاكي افزود: در مناطق حاشيه نشين جرم و انحرافات زيادي رخ مي دهد و كنترل و نظارت در اين مناطق سخت است، حتي پليس براي ماموريت هاي خود در اين مناطق معضلاتي دارد.
وي اظهار داشت: به علت فقدان خدمات شهري و درمانگاه، بيماري ها و عفونت هايي در اين مناطق به وجود مي آيد كه حتي ممكن است مناطق ديگر شهر را مبتلا كنند.
رئيس شوراي اسلامي كلانشهر اراك گفت: غفلت از مناطق حاشيه نشين آن ها را به كانون هاي بحران تبديل مي كند و دامنه اي از مشكلات جبران ناپذيري را براي جامعه به همراه دارد.
فلك افلاكي افزود: ساماندهي حاشيه نشيني راه حل فوري ندارد و بايد كاري كرد كه مردم ساكن در حاشيه ها خود به اين نتيجه برسند كه به شرايط اسفبارشان پايان داده و با مسئولان همراهي كنند.
معاون دفتر امور اجتماعي و فرهنگي استانداري مركزي گفت: براساس شاخص هاي ستاد ملي بازآفريني، سكونتگاه هاي غير رسمي در اين استان در شهرستان هاي اراك و ساوه وجود دارد.
«معصومه دانشمند» افزود: 23 درصد از جمعيت شهر اراك و هفت درصد از مساحت اين شهر در مناطق حاشيه نشين و 19 درصد از جمعيت شهرستان ساوه با 12 و نيم درصد از وسعت اين شهرستان در مناطق حاشيه و سكونتگاه هاي غيررسمي قرار گرفته است.
وي ابراز كرد: اين مناطق كانون هاي بحراني جرم زا نيستند اما، ظرفيت بروز جرايم در اين مناطق بيشتر از ساير مناطق مسكوني شهرها است.
دانشمند گفت: ظرفيت حاشيه نشيني در برخي از محله هاي شهرستان هاي خمين و محلات و برخي از روستاهاي همجوار شهرستان اراك نيز وجود دارد.
وي اظهار داشت: افرادي كه در اين مناطق زندگي مي كنند حداقل هاي فضاي زيستي با كيفيت نازل و فقر امكانات خدماتي را دارند و اين مهم عاملي براي بروز بسياري از مشكلات بهداشتي و اشاعه آسيب هاي اجتماعي است.
نماينده ولي فقيه در استان مركزي گفت: حاشيه نشيني ناشي از وجود نابرابري در روابط اجتماعي مسلط بر جامعه و نبود عدالت اجتماعي است.
آيت الله «قربانعلي دري نجف آبادي» افزود: اختلاف طبقاتي است كه رويه زيستي گروه هاي جمعيتي را رقم مي زند و عده اي را ساكن سكونتگاه هاي مطلوب و برخي ديگر را روانه مناطق حاشيه اي با شرايط زندگي نامساعد مي كند.
نماينده ولي فقيه در استان مركزي گفت: حاشيه نشيني معضل فراگير روز كلانشهرهاي كشور از جمله اراك است كه تهديدها و آسيب هاي آن نيازمند بررسي و برنامه ريزي اصولي است.
آيت الله دري نجف آبادي افزود: مناطق حاشيه نشين به لحاظ اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي از تعادل كافي برخوردار نيست و ساماندهي اين مناطق بايد محور برنامه هاي بنياد مسكن انقلاب اسلامي و مديريت شهري قرار گيرد.
وي ادامه داد: برنامه ريزي براي اين مناطق بايد منسجم و عقلايي و با توجه به بضاعت مالي و مديريتي صورت گيرد و بنياد مسكن انقلاب اسلامي با همكاري ساير دستگاه هاي مربوطه مي تواند با اعمال سياست هاي تشويقي از قبيل پرداخت تسهيلات و تراكم طبقات نسبت به جذب سرمايه گذاران و ساماندهي مناطق اقدام كند.
امام جمعه اراك با بيان اينكه، حاشيه نشينان به پايين ترين طبقه متوسط جامعه تعلق دارند، اظهار داشت: حاشيه نشيني در واقع انتخاب عقلاني مردمي است كه از روستا به شهر مهاجرت مي كنند.
وي اظهارداشت: اين افراد به دليل پايين بودن توانايي مالي جايي را غير از اين سكونتگاه هاي غيررسمي نمي توانند انتخاب كنند و اين امر نيز به دليل ناكارآمدي سياست هاي مسكن است كه نتوانسته شرايط مطلوب براي دهك هاي پايين جامعه مهيا كند.
رئيس بنياد مسكن انقلاب اسلامي اراك نيز گفت: نداشتن سند مالكيت عمده مشكل ساكنان كوي امام علي (ع) اراك است كه بايد راهكار رفع اين مشكل فراهم شود.
«علي بيات» افزود: مردم انتظار دارند موانع اخذ سند مالكيت اين محله برطرف شود تا امكان احيا بافت هاي فرسوده فراهم شود.
وي اظهار داشت: مهردشت ( گاوخانه) در نزديكي اراك از جمله مناطق حاشيه نشين اين كلانشهر است كه نيازمند ساماندهي است و مي طلبد با همكاري پليس ساختمان، از ساخت و سازهاي غيرمجاز در اين منطقه جلوگيري شود.
وي بيان كرد: طرح هايي همچون تخريب كردن مناطق حاشيه نشيني راهكاري ضربتي است كه ممكن است در كوتاه مدت جواب دهد اما به دليل اينكه افراد ساكن در حاشيه شهر در آن مناطق ريشه دوانده اند در بازه زماني نه چندان طولاني به شكل ديگري خود را نشان مي دهد.
رئيس بنياد مسكن انقلاب اسلامي اراك، راهكارهاي ساماندهي حاشيه نشيني را بهسازي فضاهاي حاشيه نشين، نوسازي اين فضاها و در صورت امكان جابه جايي و اسكان جمعيت ساكن در مكان جديد عنوان كرد.
بيات با بيان اينكه برخي از افراد حاشيه نشين از انزواي اجتماعي و بيگانگي با گروه هاي جمعيتي رنج مي برند، افزود: ساكنان در اين مناطق فرزندان خود را در محيطي آسيب زده بزرگ مي كنند و توان تامين امكانات اوليه زندگي را نداشته و همواره ناراضي هستند.
فرمانده انتظامي استان مركزي گفت: آمار حاشيه نشيني در اراك بيشتر از ميانگين كشوري است كه برنامه ريزي براي جلوگيري از افزايش آن ضروري است.
سردار«كيومرث عزيزي» افزود: 11 درصد از جمعيت كشور در منطقه هاي حاشيه اي زندگي مي كنند در صورتي كه اين آمار در كلانشهر اراك 25 درصد معادل حدود 150 هزار نفر است.
وي بيان كرد: افرادي كه در منطقه هاي حاشيه نشين زندگي مي كنند از محروميت هاي فرهنگي، اجتماعي، سياسي و اقتصادي رنج مي برند و بايد به منزلت اجتماعي جمعيت ساكن در اين منطقه ها توجه جدي شود.
فرمانده انتظامي استان مركزي، نبود تناسب امكانات را از دغدغه هاي مهم مناطق حاشيه نشيني ذكر كرد و افزود: فقر از مولفه هاي موثر در آسيب هاي اجتماعي از جمله اعتياد، طلاق، سرقت و مفاسد اخلاقي است.
وي گفت: طرح هاي خوبي براي رفع مشكلات سكونتگاه هاي غيررسمي اجرا شده اما، حل مشكلات اين مناطق نيازمند اجراي طرح جامع راهبري به صورت كوتاه، ميان و بلند مدت است.
سردار عزيزي گفت: همه افرادي كه در مناطق حاشيه نشين سكونت دارند آسيب ديده يا آسيب پذير نيستند اما، اين نواحي به دليل نبود تناسب امكانات، ظرفيت ايجاد ناامني اجتماعي و بروز آسيب هاي اجتماعي را دارند.
وي اظهار داشت: آسيب‌هايي كه در اين مناطق اتفاق مي افتد فقط در حوزه اجتماعي نيست و بيشتر خدمات شهرداري در اين مناطق غيرقانوني است و برخي از ساكنان اين مناطق به علت فقر زياد حتي براي تامين آب و برق خانه دست به خلاف مي زنند.
مدير بازآفريني شهري اداره كل راه و شهرسازي استان مركزي گفت: طرح بازآفريني شهري از سياست هاي توسعه مسكن در دولت دوازدهم است كه براساس سندملي راهبردي و با هدف اقدامات جامع در بافت فرسوده و تاريخي به همراه سكونتگاه هاي غيررسمي در دستور كار قرار گرفته است.
«مجيد موزوني» افزود: سند ملي راهبردي احيا، بهسازي و نوسازي شهري مصوب سال 93 تحت عنوان طرح ملي بازآفريني شهري همه بافت هاي تاريخي، فرسوده و سكونتگاه هاي غيررسمي را در خود جاي داده است.
وي اظهار داشت: براساس مواد 59، 60 و 61 برنامه ششم توسعه همه ديدگاه ها در خصوص بافت هاي فرسوده و ناكارآمد به محله محوري تبديل شده و هر يك از مناطق نيز بر اساس ويژگي و ظرفيت و از طريق شهرداري و ستاد تسهيل بازآفريني كه متشكل از 24 دستگاه ذيربط است، اقدامات مشترك انجام مي دهند.
اين مسئول اضافه كرد: با توجه به تفاوت ويژگي هاي هر محله با محله ديگر، مجموع اقدامات صورت گرفته در نهايت منجر به طرح ملي بازآفريني در سطح شهرها خواهد شد.
مدير بازآفريني شهري اداره كل راه و شهرسازي استان مركزي گفت: در سال هاي گذشته با تعيين حدود بافت هاي فرسوده، مسايل مقاوم سازي و بهسازي واحدها عملياتي شده كه اين مسئله تنها به حوزه كالبدي بناها پرداخت اما نسبت به مقوله فرهنگي و اجتماعي محله ها كم توجهي شد.
موزوني افزود: هر سال بايد 270 محله در كشور در ابعاد فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي توسعه يابند و به تاب آوري و هويت شهري آن ها افزوده شود كه در استان مركزي 15 محله هدف اين طرح تعريف شده است.
وي اظهار داشت: تاكنون در 11 محله استان از نظر شاخص هاي فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي اقدامات لازم عملياتي شده كه از برنامه پيش بيني جلوتر است.
مدير بازآفريني شهري اداره كل راه و شهرسازي استان مركزي گفت: جدول گذاري، اصلاح شبكه و پله گذاري از جمله اقداماتي بوده است كه اين اداره كل در راستاي تامين زيرساخت هاي شهري در برخي سكونتگاه هاي غيررسمي استان انجام داده است.
مدير شعب بانك مسكن استان مركزي گفت: دولت تدبير و اميد تسهيلاتي در قالب بافت فرسوده با هدف كنترل و محدود كردن پديده حاشيه نشيني در نظر گرفته است.
«مجيد اميري» افزود: متقاضياني كه در بافت فرسوده اقدام به نوسازي كنند مي توانند از تسهيلات 400 ميليون ريالي بهره مند شوند.
وي اظهار داشت: 326 واحد در اراك با دريافت اين ميزان تسهيلات موفق به بهره مندي از مزاياي اين طرح عمراني شده اند و 320 واحد ديگر نيز با 80 درصد پيشرفت فيزيكي از تسهيلات بافت فرسوده استفاده كرده اند.
مدير شعب بانك مسكن استان مركزي گفت: متقاضيان دريافت تسهيلات بافت فرسوده مي توانند با تجميع و معرفي مسكن و شهرسازي از تسهيلات ويژه ساخت بهره بگيرند.
شايد بتوان به سكونتگاه هاي غيررسمي لقب حياط خلوت خاكستري شهري را داد، مناطقي كه نفس تصميم سازان را مي گيرد و براي اهاليش نيز جز ميوه هاي تلخ آسيب دستاورد ديگري ندارد.
زمان آن رسيده كه در سايه تدبير متوليان اجرايي و فرهنگي و در قالب فعاليت هاي ستاد بازآفريني شهري يك بار براي هميشه تومار آسيب از حاشيه اراك و ساوه برچيده شود و سايه رفتارهاي هاي پرخطر از مديريت اين شهرها كوتاه شود.
استان مركزي بر اساس شاخص هاي ستاد ملي بازآفريني داراي 18 منطقه حاشيه نشين و سكونتگاه غيررسمي در شهرستان ساوه و 11 منطقه در شهرستان اراك است.
6991/6013/
اراك - ايرنا - توسعه و مديريت كارآمد از موضوعات مهم در پيشرفت امورشهري است كه بر اساس ضوابط و قوانين خاصي شكل مي گيرد اما در اين راستا چالش هايي از جمله حاشيه نشيني وجود دارد كه آهنگ اقدامات را كند كرده و در ارايه خدمات اخلال ايجاد مي كند.
