حاشیه نشینی مولود نامبارك توسعه نامتعارف خدمات و ضعف در مدیریت مناطق پیرامونی شهرها است و به گفته كارشناسان شكل گیری چنین كانون های جمعیتی در حاشیه شهرها افزون بر مخاطرات ایمنی سازه و لنگش در شاخص های رفاهی، از نگاه جامعه شناسی نیز مشكل آفرین است.
سكونتگاه های غیررسمی حاشیه شهرها به طور معمول با بافت نامتجانس فرهنگی مستعد پذیرش و اشاعه رفتارهای پرخطر و آسیب های اجتماعی است و دامنه مسایل آنان تمامی حوزه شهری را متاثر می كند.
حاشیه نشینان اغلب از دهك های پایین جامعه هستند كه با محدودیت های اقتصادی مواجه بوده و این مساله تمركز بافت جمعیتی حوزه های سكونتگاهی را با آسیب زایی مواجه می كند كه این مهم لزوم برنامه های هدفمند در ساماندهی، رفتارشناسی و نظارت مستمر بر مناسبات اجتماعی و فرهنگی این مناطق را دوچندان كرده و باید در اولویت كار تصمیم سازان و دستگاه های متولی قرار گیرد.
به باور جامعه شناسان، در شرایط امروزی پیوندی تنگاتنگ بین آسیب ها و مشكلات اجتماعی با حاشیه نشینی و مهاجرت وجود دارد و از این منظر سامان مناطق حاشیه ای به عنوان یكی از موضوع های اولویت دار در پیشگیری از آسیب ها و بهبود مناسبات مدیریت شهری مطرح است.
مناطق حاشیه نشین با وجود داشتن ویژگی های منحصر به فرد در برخی معضلات از جمله فقر، شكنندگی ساختار رفتاری و پیوست های اجتماعی وضعیت مشابهی دارند اما نمی توان برای تمامی آن ها نسخه واحدی پیچید و می طلبد كه مختصات فرهنگی و بضاعت مدیریتی هر منطقه در ساماندهی آن لحاظ شود.
حاشیه نشینی در ایران بعد از اصلاحات اراضی مطرح شد و با برنامه ریزی های مبتنی بر الگوی سرمایه داری حاصل از ذهن برنامه ریزان غربی شدت یافت و اكنون به كانون های بحران شهرها مبدل شده؛ مجموعه ای از معضلات كه ریشه بخش عمده مخاطرات اخلاقی و اجتماعی شهرها از آن نشات می گیرد.
استان مركزی با یك میلیون و 414 هزار نفر جمعیت بیش از 230 هزار نفر حاشیه نشین دارد كه در سكونتگاه های غیررسمی اراك و ساوه متمركز هستند و این مسئله یكی از دغدغه های جدی تصمیم سازان استانی است.
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری كل استان مركزی گفت: چهار منطقه در كلانشهر اراك مستعد تبدیل شدن به سكونتگاه های غیررسمی است كه باید به موقع اقدامات پیشگیرانه برای آن اعمال شود.
«حجت الله درودگر» افزود: 12 منطقه دیگر نیز در این كلانشهر شرایط تبدیل شدن به سكونتگاه های غیررسمی را دارند كه در برنامه های كلان مدیریتی باید توجه خاص به آن ها شود.
وی اظهار داشت: توانمند سازی روستاییان و توسعه رفاه زیستی در این مناطق مانع از مهاجرت است و الزام دستگاه های اجرایی در صیانت از املاك، راهكار جلوگیری از گسترش حاشیه نشینی است.
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری كل استان مركزی گفت: اراك، ساوه و دلیجان در استان مركزی با پدیده حاشیه نشینی مواجه هستند كه با راهكارهای مناسب آن را مهار كرد.
وی اظهار داشت: حاشیه نشینی از موانع اصلی توسعه پایدار شهری است كه مقابله با این آسیب اجتماعی باید به صورت جدی در دستور كار دستگاه های مسئول قرار گیرد.
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری كل استان مركزی گفت: حاشیه نشینی در واقع محصول مشكلات اقتصادی و ساختاری و اجتماعی است كه انباشته شده و مسئولان به موقع برای آن نسخه شفابخش نداشته اند و باید با شناسایی و ارایه راهكارهای موثر آن را درمان كرد.
درودگر بیان كرد: اغلب حاشینه نشینان قربانیان فقر هستند و یا از روستا به امید زیست بهتر راهی شهرها شده اند اما در نوار حاشیه ای شهرها زندگی به مراتب سخت تر از زادگاه خود را تجربه كرده و دیگران را نیز به آسیب و خطر می اندازند.
رئیس شورای اسلامی كلانشهر اراك گفت: كوی امام علی (ع) از جمله مناطق حاشیه نشین كلانشهر اراك است كه به دلیل درگیرشدن در چالش های اجتماعی و فرهنگی، نیازمند توجه جدی هستند.
«كاوه فلك افلاكی» افزود: ساكنان این منطقه با مشكلات متعددی از جمله خدمات تاسیسات زیربنایی، رفاهی، بهداشتی و درمانی مواجه هستند و نبود سند مالكیت در برخی از نقاط آن باعث شده تا تامین زیرساخت های برای ساكنان مشكل ساز باشد.
رئیس شورای اسلامی كلانشهر اراك گفت: افراد ساكن در حاشیه شهر به این دلیل كه احساس می كنند توسط مردم و مسئولان شهری نادیده گرفته شده اند ، ناراضی هستند و با این احساس به معضلات اجتماعی دامن می زنند.
وی تصریح كرد: ارایه خدمات توسط شهرداری در این مناطق می تواند به كاهش آسیب های اجتماعی منجر شود.
فلك افلاكی افزود: در مناطق حاشیه نشین جرم و انحرافات زیادی رخ می دهد و كنترل و نظارت در این مناطق سخت است، حتی پلیس برای ماموریت های خود در این مناطق معضلاتی دارد.
وی اظهار داشت: به علت فقدان خدمات شهری و درمانگاه، بیماری ها و عفونت هایی در این مناطق به وجود می آید كه حتی ممكن است مناطق دیگر شهر را مبتلا كنند.
رئیس شورای اسلامی كلانشهر اراك گفت: غفلت از مناطق حاشیه نشین آن ها را به كانون های بحران تبدیل می كند و دامنه ای از مشكلات جبران ناپذیری را برای جامعه به همراه دارد.
فلك افلاكی افزود: ساماندهی حاشیه نشینی راه حل فوری ندارد و باید كاری كرد كه مردم ساكن در حاشیه ها خود به این نتیجه برسند كه به شرایط اسفبارشان پایان داده و با مسئولان همراهی كنند.
معاون دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری مركزی گفت: براساس شاخص های ستاد ملی بازآفرینی، سكونتگاه های غیر رسمی در این استان در شهرستان های اراك و ساوه وجود دارد.
«معصومه دانشمند» افزود: 23 درصد از جمعیت شهر اراك و هفت درصد از مساحت این شهر در مناطق حاشیه نشین و 19 درصد از جمعیت شهرستان ساوه با 12 و نیم درصد از وسعت این شهرستان در مناطق حاشیه و سكونتگاه های غیررسمی قرار گرفته است.
وی ابراز كرد: این مناطق كانون های بحرانی جرم زا نیستند اما، ظرفیت بروز جرایم در این مناطق بیشتر از سایر مناطق مسكونی شهرها است.
دانشمند گفت: ظرفیت حاشیه نشینی در برخی از محله های شهرستان های خمین و محلات و برخی از روستاهای همجوار شهرستان اراك نیز وجود دارد.
وی اظهار داشت: افرادی كه در این مناطق زندگی می كنند حداقل های فضای زیستی با كیفیت نازل و فقر امكانات خدماتی را دارند و این مهم عاملی برای بروز بسیاری از مشكلات بهداشتی و اشاعه آسیب های اجتماعی است.
نماینده ولی فقیه در استان مركزی گفت: حاشیه نشینی ناشی از وجود نابرابری در روابط اجتماعی مسلط بر جامعه و نبود عدالت اجتماعی است.
آیت الله «قربانعلی دری نجف آبادی» افزود: اختلاف طبقاتی است كه رویه زیستی گروه های جمعیتی را رقم می زند و عده ای را ساكن سكونتگاه های مطلوب و برخی دیگر را روانه مناطق حاشیه ای با شرایط زندگی نامساعد می كند.
نماینده ولی فقیه در استان مركزی گفت: حاشیه نشینی معضل فراگیر روز كلانشهرهای كشور از جمله اراك است كه تهدیدها و آسیب های آن نیازمند بررسی و برنامه ریزی اصولی است.
آیت الله دری نجف آبادی افزود: مناطق حاشیه نشین به لحاظ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی از تعادل كافی برخوردار نیست و ساماندهی این مناطق باید محور برنامه های بنیاد مسكن انقلاب اسلامی و مدیریت شهری قرار گیرد.
وی ادامه داد: برنامه ریزی برای این مناطق باید منسجم و عقلایی و با توجه به بضاعت مالی و مدیریتی صورت گیرد و بنیاد مسكن انقلاب اسلامی با همكاری سایر دستگاه های مربوطه می تواند با اعمال سیاست های تشویقی از قبیل پرداخت تسهیلات و تراكم طبقات نسبت به جذب سرمایه گذاران و ساماندهی مناطق اقدام كند.
امام جمعه اراك با بیان اینكه، حاشیه نشینان به پایین ترین طبقه متوسط جامعه تعلق دارند، اظهار داشت: حاشیه نشینی در واقع انتخاب عقلانی مردمی است كه از روستا به شهر مهاجرت می كنند.
وی اظهارداشت: این افراد به دلیل پایین بودن توانایی مالی جایی را غیر از این سكونتگاه های غیررسمی نمی توانند انتخاب كنند و این امر نیز به دلیل ناكارآمدی سیاست های مسكن است كه نتوانسته شرایط مطلوب برای دهك های پایین جامعه مهیا كند.
رئیس بنیاد مسكن انقلاب اسلامی اراك نیز گفت: نداشتن سند مالكیت عمده مشكل ساكنان كوی امام علی (ع) اراك است كه باید راهكار رفع این مشكل فراهم شود.
«علی بیات» افزود: مردم انتظار دارند موانع اخذ سند مالكیت این محله برطرف شود تا امكان احیا بافت های فرسوده فراهم شود.
وی اظهار داشت: مهردشت ( گاوخانه) در نزدیكی اراك از جمله مناطق حاشیه نشین این كلانشهر است كه نیازمند ساماندهی است و می طلبد با همكاری پلیس ساختمان، از ساخت و سازهای غیرمجاز در این منطقه جلوگیری شود.
وی بیان كرد: طرح هایی همچون تخریب كردن مناطق حاشیه نشینی راهكاری ضربتی است كه ممكن است در كوتاه مدت جواب دهد اما به دلیل اینكه افراد ساكن در حاشیه شهر در آن مناطق ریشه دوانده اند در بازه زمانی نه چندان طولانی به شكل دیگری خود را نشان می دهد.
رئیس بنیاد مسكن انقلاب اسلامی اراك، راهكارهای ساماندهی حاشیه نشینی را بهسازی فضاهای حاشیه نشین، نوسازی این فضاها و در صورت امكان جابه جایی و اسكان جمعیت ساكن در مكان جدید عنوان كرد.
بیات با بیان اینكه برخی از افراد حاشیه نشین از انزوای اجتماعی و بیگانگی با گروه های جمعیتی رنج می برند، افزود: ساكنان در این مناطق فرزندان خود را در محیطی آسیب زده بزرگ می كنند و توان تامین امكانات اولیه زندگی را نداشته و همواره ناراضی هستند.
فرمانده انتظامی استان مركزی گفت: آمار حاشیه نشینی در اراك بیشتر از میانگین كشوری است كه برنامه ریزی برای جلوگیری از افزایش آن ضروری است.
سردار«كیومرث عزیزی» افزود: 11 درصد از جمعیت كشور در منطقه های حاشیه ای زندگی می كنند در صورتی كه این آمار در كلانشهر اراك 25 درصد معادل حدود 150 هزار نفر است.
وی بیان كرد: افرادی كه در منطقه های حاشیه نشین زندگی می كنند از محرومیت های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی رنج می برند و باید به منزلت اجتماعی جمعیت ساكن در این منطقه ها توجه جدی شود.
فرمانده انتظامی استان مركزی، نبود تناسب امكانات را از دغدغه های مهم مناطق حاشیه نشینی ذكر كرد و افزود: فقر از مولفه های موثر در آسیب های اجتماعی از جمله اعتیاد، طلاق، سرقت و مفاسد اخلاقی است.
وی گفت: طرح های خوبی برای رفع مشكلات سكونتگاه های غیررسمی اجرا شده اما، حل مشكلات این مناطق نیازمند اجرای طرح جامع راهبری به صورت كوتاه، میان و بلند مدت است.
سردار عزیزی گفت: همه افرادی كه در مناطق حاشیه نشین سكونت دارند آسیب دیده یا آسیب پذیر نیستند اما، این نواحی به دلیل نبود تناسب امكانات، ظرفیت ایجاد ناامنی اجتماعی و بروز آسیب های اجتماعی را دارند.
وی اظهار داشت: آسیب‌هایی كه در این مناطق اتفاق می افتد فقط در حوزه اجتماعی نیست و بیشتر خدمات شهرداری در این مناطق غیرقانونی است و برخی از ساكنان این مناطق به علت فقر زیاد حتی برای تامین آب و برق خانه دست به خلاف می زنند.
مدیر بازآفرینی شهری اداره كل راه و شهرسازی استان مركزی گفت: طرح بازآفرینی شهری از سیاست های توسعه مسكن در دولت دوازدهم است كه براساس سندملی راهبردی و با هدف اقدامات جامع در بافت فرسوده و تاریخی به همراه سكونتگاه های غیررسمی در دستور كار قرار گرفته است.
«مجید موزونی» افزود: سند ملی راهبردی احیا، بهسازی و نوسازی شهری مصوب سال 93 تحت عنوان طرح ملی بازآفرینی شهری همه بافت های تاریخی، فرسوده و سكونتگاه های غیررسمی را در خود جای داده است.
وی اظهار داشت: براساس مواد 59، 60 و 61 برنامه ششم توسعه همه دیدگاه ها در خصوص بافت های فرسوده و ناكارآمد به محله محوری تبدیل شده و هر یك از مناطق نیز بر اساس ویژگی و ظرفیت و از طریق شهرداری و ستاد تسهیل بازآفرینی كه متشكل از 24 دستگاه ذیربط است، اقدامات مشترك انجام می دهند.
این مسئول اضافه كرد: با توجه به تفاوت ویژگی های هر محله با محله دیگر، مجموع اقدامات صورت گرفته در نهایت منجر به طرح ملی بازآفرینی در سطح شهرها خواهد شد.
مدیر بازآفرینی شهری اداره كل راه و شهرسازی استان مركزی گفت: در سال های گذشته با تعیین حدود بافت های فرسوده، مسایل مقاوم سازی و بهسازی واحدها عملیاتی شده كه این مسئله تنها به حوزه كالبدی بناها پرداخت اما نسبت به مقوله فرهنگی و اجتماعی محله ها كم توجهی شد.
موزونی افزود: هر سال باید 270 محله در كشور در ابعاد فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی توسعه یابند و به تاب آوری و هویت شهری آن ها افزوده شود كه در استان مركزی 15 محله هدف این طرح تعریف شده است.
وی اظهار داشت: تاكنون در 11 محله استان از نظر شاخص های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی اقدامات لازم عملیاتی شده كه از برنامه پیش بینی جلوتر است.
مدیر بازآفرینی شهری اداره كل راه و شهرسازی استان مركزی گفت: جدول گذاری، اصلاح شبكه و پله گذاری از جمله اقداماتی بوده است كه این اداره كل در راستای تامین زیرساخت های شهری در برخی سكونتگاه های غیررسمی استان انجام داده است.
مدیر شعب بانك مسكن استان مركزی گفت: دولت تدبیر و امید تسهیلاتی در قالب بافت فرسوده با هدف كنترل و محدود كردن پدیده حاشیه نشینی در نظر گرفته است.
«مجید امیری» افزود: متقاضیانی كه در بافت فرسوده اقدام به نوسازی كنند می توانند از تسهیلات 400 میلیون ریالی بهره مند شوند.
وی اظهار داشت: 326 واحد در اراك با دریافت این میزان تسهیلات موفق به بهره مندی از مزایای این طرح عمرانی شده اند و 320 واحد دیگر نیز با 80 درصد پیشرفت فیزیكی از تسهیلات بافت فرسوده استفاده كرده اند.
مدیر شعب بانك مسكن استان مركزی گفت: متقاضیان دریافت تسهیلات بافت فرسوده می توانند با تجمیع و معرفی مسكن و شهرسازی از تسهیلات ویژه ساخت بهره بگیرند.
شاید بتوان به سكونتگاه های غیررسمی لقب حیاط خلوت خاكستری شهری را داد، مناطقی كه نفس تصمیم سازان را می گیرد و برای اهالیش نیز جز میوه های تلخ آسیب دستاورد دیگری ندارد.
زمان آن رسیده كه در سایه تدبیر متولیان اجرایی و فرهنگی و در قالب فعالیت های ستاد بازآفرینی شهری یك بار برای همیشه تومار آسیب از حاشیه اراك و ساوه برچیده شود و سایه رفتارهای های پرخطر از مدیریت این شهرها كوتاه شود.
استان مركزی بر اساس شاخص های ستاد ملی بازآفرینی دارای 18 منطقه حاشیه نشین و سكونتگاه غیررسمی در شهرستان ساوه و 11 منطقه در شهرستان اراك است.
6991/6013/
اراك - ایرنا - توسعه و مدیریت كارآمد از موضوع های مهم در پیشرفت امور شهری است كه بر اساس ضوابط و قوانین خاصی شكل می گیرد اما در این راستا چالش هایی از جمله حاشیه نشینی وجود دارد كه آهنگ توسعه را كند كرده و در ارایه خدمات اخلال ایجاد می كند.
