موانع نقش آفريني زعفران در رونق اقتصادي گناباد

ايران در سطح 105 هزار هكتار سطح زيركشت زعفران 90 درصد توليد اين محصول را در جهان به خود اختصاص داده است. بعد از آن هند با پنج هزار و 700 هكتار و 5،8 درصد در رديف دوم و يونان جايگاه سوم را دارند. با اين وجود اسپانيا كه اسپانيا در رديف پنجم جهان از اين نظر قرار دارد در بازاريابي و برندسازي بسيار موفق بوده بطوري كه زعفران در جهان بيشتر با اسم اين كشور تجارت مي شود.
86 هزار هكتار از مجموع 105 هزار هكتار زمينهاي كشت زعفران ايران مربوط به خراسان رضوي است. در اين ميان گناباد با سه هزار و 500 هكتار مزرعه زعفران سالانه 12 تن محصول توليد مي كند و نيمي از زمينهاي زير كشت اين شهرستان به زعفران اختصاص دارد.
با توجه به اهميت اين موضوع ميزگردي با عنوان بررسي موانع و چالشهاي نقش آفريني زعفران در رونق اقتصادي گناباد در دفتر ايرناي اين شهرستان با حضور روساي اداره صنعت و معدن و تجارت، ايستگاه تحقيقات زعفران و گياهان دارويي، تعاون روستايي، مدير مركز رشد فناوري و كارشناسان باغباني و فني و زيربنايي مديريت جهاد كشاورزي گناباد برگزار شد.

* كمبود منابع آبي و افزايش هزينه توليد
كارشناس اداره باغباني مديريت جهاد كشاورزي گناباد در ميزگرد ايرنا گفت: اين شهرستان از 18 سال قبل با خشكسالي و كمبود منابع آبي دست به گريبان بوده و اين مساله طي سنوات اخير موجب بروز مشكلات بسياري براي توليد محصولات كشاورزي مانند زعفران شده است.
علي موذن گفت: افزايش هزينه هاي ناشي از آبياري ، نگهداري و برداشت مشكلات مهم توليد زعفران در اين شهرستان است به طوري كه 150 هكتار مزرعه زعفران اين شهرستان به واسطه قرار داشتن در مناطق كوهپايه اي و كمبود شديد منابع آبي در سالجاري با بهره گيري از 450 دستگاه تانكر آبرساني شدند.
وي ادامه داد: اين در حالي است كه هيچگونه اعتباري براي آبرساني به مزارع زعفران گناباد اختصاص نيافته و هزينه سنگين آن مشكلات زيادي براي زعفرانكاران بدنبال داشته و بابت حمل هر تانكر براي آبياري 15 ميليون تا الي 18 ميليون ريال پرداخت كردند و همچنين خشكسالي موجب كاهش منابع آبياري زعفران اين شهرستان از بالغ بر 500 به حدود 180 منبع شد.
كارشناس اداره باغباني مديريت جهاد كشاورزي گناباد ثابت ماندن سطح زير كشت زعفران گناباد طي سوات گذشته را دگر تبعات كمبود منابع آبي ذكر كرد و گفت: به همين دليل اين شهرستان كه در سالهاي گذشته رتبه دوم و سوم توليد زعفران استانهاي سه گانه خراسان را داشت ولي هم اكنون در رتبه پانزدهم قرار دارد.
وي گفت: همچنين استمرار معضل خشكسالي موجب كاهش ميانگين توليد زعفران شهرستان گناباد از پنج به سه كيلو در هكتار طي سالهاي گذشته شده و امسال به دليل بارندگي هاي خوب در زمان فصل آبياري ابتداي سال به 3،8 كيلوگرم رسيد.
او ادامه داد: مديريت جهاد كشاورزي براي كاهش اين معضل افزايش كشت زعفران در واحد سطح را مورد توجه قرار داده و با برنامه هاي آموزشي و ترويجي و احداث مزارع الگويي در بخش كاخك و دهستان زيبد و غيره براي تحقيقات بدنبال ارتقاء سطح آگاهي هاي زعفران كاران است.
كارشناس اداره باغباني مديريت جهاد كشاورزي گناباد گفت: آبياري با تانكر براي محصول زعفران به صرفه نيست ولي براي حفظ سطح زير كشت و با توجه به اينكه بيشتر مزارع اين محصول در گناباد به صورت خرده مالكي است، چاره اي جز اين نيست و به ازاي هر تانكر 400 هزار ريال به كشاورزان پرداخت مي شود كه بخش بسيار ناچيزي از مبالغ پرداختي آنان را شامل مي شود.
وي فقدان توجه به روشهاي نوين آبياري را ديگر مشكلات اين بخش ذكر كرد و گفت: كشت زعفران در گلخانه كيفيت زعفراني كه به روش سنتي و در مزارع كشت مي شوند، را ندارد و بايد با حمايت از توليد كنندگان روشهاي سنتي را بيشتر ترويج كرد.
علي اصغر بيگي كارشناس فني و زيربنايي مديريت جهاد كشاورزي گناباد هم در اد امه ميزگرد ايرنا گفت: دولت طي سنوات گذشته با پرداخت تسهيلات مكانيزاسيون پنج ساله و با سود كم در بخش برداشت و ايجاد استخرهاي ذخيره آب و لايروبي و بهسازي اين بخش از كشاورزان حمايت مي كند و از ابتداي امسال بيش از 50 مورد براي اخذ اين تسهيلات معرفي شدند.
مسوول ايستگاه تحقيقات زعفران و گياهان دارويي گناباد نيز گفت: با توجه به خشكسالي و كمبود منابع آبي ناشي از تغيير اقليم سالهاي گذشته در گناباد و افزايش هزينه هاي توليد با علم و دانش نوين و روشهاي آبياري قطره اي و باراني مي توان تا 70 درصد در مصرف آب صرفه جويي كرد.
يدالله قيصري توسعه كشتهاي گلخانه اي را ديگر اقدامات مهم در اين بخش دانست و گفت: در گناباد از اين روش استقبال نشده است و بايد روش كارآيي فني و اقتصادي آب و يا Wue براي زعفران مورد توجه قرار گيرد و و در اين راستا ميزان اب مصرف شده براي آبياري يك محصول كشاورزي و هزينه و كارآيي مورد انتظار آن سنجيده مي شود.
وي گفت: زعفران كاران گنابادي با وجود كمبود منابع آبي ناشي از خشكسالي سنوات گذشته تمايل چنداني به روشهاي نوين در كشت و آبياري اين محصول ندارند و به همان روشهاي سنتي متكي هستند در حالي كه روشهاي سنتي به صرفه نيست.
رئيس اداره صنعت و معدن و تجارت گناباد نيز در ادامه ميزگرد ايرنا گفت: خرده مالكي بودن بخش اعظم اراضي زعفران گناباد در شرايط كمبود منابع آبي افزايش هزينه ها در اين بخش را به دنبال داشته است.
هادي ايزدي گفت: كشت بي رويه و سرمايه گذاري هاي بدون برنامه ريزي و توجه ناكافي به بازار مصرف و صادرات اين محصول در نقاط مختلف كشور در آينده مشكلاتي براي كشاورزان به وجود مي آورد.
رئيس اداره تعاون روستايي گناباد هم مي گويد: 12 طرح لايروبي قنوات با هدف كاهش معضل كمبود منابع آبي كشت محصولات كشاورزي با اولويت زعفران توسط شركتهاي تعاون روستايي اين شهرستان در دست انجام است كه در تامين آب مورد نياز زعفران كاران بسيار موثر است.
مهدي رضازاده ادامه داد: تعاون روستايي گناباد مواد اوليه كشت و ريز مغذي ها و سموم مورد نياز كشت زعفران را تامين و در اختيار زعفران كاران قرار مي دهد و به ميزان كافي از اين موارد در انبارها موجود و دغدغه اي از اين نظر وجود ندارد.
مدير مركز رشد فناوري گناباد نيز در ميزگرد ايرنا گفت: با هدف حمايت از توسعه كيفي محصول زعفران چند شركت دانش بنيان در زمينه توليد كودهاي بيولژيك و ارگانيك و بهينه سازي مصرف آب در اين مركز فعالند.
حسين تقوي ادامه داد: طرحهاي علمي شاخص در زمينه زعفران تحت پوشش حمايت مركز رشد فناوري گناباد قرار مي گيرند.

* ضرورت تشكيل زنجيره توليد تا مصرف و كاهش نقش دلالان
رئيس ايستگاه تحقيقات و گياهان دارويي گناباد در خصوص نقش واسطه ها و دلالان متعدد در افزايش قيمت زعفران گفت: وجود واسطه ها يكي از اركان مهم زنجيره توليد تا مصرف محصولات كشاورزي به شمار مي روند ولي بدليل فقدان نظارت كافي بر قيمتها اين افراد بيشتر از حد متعارف بدنبال كسب سود هستنند.
قيصري گفت: واسطه ها و دلالان زعفران را با قيمت پايين از زعفران كاران خريداري كرده و به قيمتهاي بالا در بازار به فروش مي رسانند و هر چه تعداد اين افراد از مرحله توليد تا مصرف بيشتر باشند، قيمت تمام شده اين محصول در بازار مصرف افزايش بيشتري مي يابد.
وي تاكيد كرد: دولت بايد با افزايش نظارت و خريدهاي تضميني مقطعي و نرخ گذاري هاي معقول از افزايش و چند نرخي شدن قيمتها در اين بخش جلوگيري كند.
رئيس اداره صنعت و معدن و تجارت گناباد در ادامه ميزگرد ايرنا گفت: اصل مهم در اقتصاد عرضه و تقاضا است و هر چه عرضه بيشتر و تقاضا كم باشد، قيمتها كاهش مي يابد و در اين شرايط نقش واسطه ها و دلالان پر رنگ تر مي شود و ميزان توليد زعفران در اين شهرستان به نسبت توليد آن بسيار بيشتر است.
هادي ايزدي گفت: زعفران در قالب كالاهاي طرح تنظيم بازار قرار ندارد و نمي توان با متخلفان و گران فروشان اين بخش برخورد تعزيراتي كرد و دولت براي جلوگيري از افزايش و ايجاد ثبات بيشتر قيمتها در بازار مصرف ، زعفران را به تازگي در بورس كاال عرضه كرده است.
وي تصريح كرد: قيمت زعفران متكي به عرضه و تقاضا است زماني كه گل زعفران در بازار زياد است قيمت آن كاهش مي يابد و زماني كه گل كم باشد شاهد بالا رفتن قيمت آن هستيم
كارشناس اداره باغباني مديريت جهاد كشاورزي گناباد نيز گفت: تشكيل صندوق حمايت از توليد كنندگان زعفران ضرورت مهم براي حمايت از فعالان اين بخش است و هم اكنون اين صندوق در استان خراسان رضوي و برخي شهرستانهاي همجوار مانند بجستان تشكيل و 70 درصد اقدامات تشكيل آن در گناباد هم انجام شده و در آينده نزديك شاهد تحقق آن خواهيم بود.
موذن با اشاره به اينكه حاصل دسترنج و صرفه اقتصادي زعفران كاران متناسب با زحمات زياد آنها نيست، ابراز اميدواري كرد: با تشكيل صندوق حمايت از توليد كنندگان زعفران قيمتها ثبات بيشتري داشته و معضل واسطه ها و دلالان متعدد در اين بخش كاهش يابد.
كارشناس فني و زيربنايي مديريت جهاد كشاورزي گناباد هم گفت: بخش عمده زعفرتن كاران اين شهرستان كه به صورت خرده مالكي در اين بخش فعالند قدرت بازاريابي و فروش ندارند و مجبورند زعفران توليدي خود را با قيمت بسيار پايين به واسطه ها و دلالان عرضه كنند.
بيگي گفت: دلالان هم با قيمت بسيار ناچيز اين محصول را خريداري و آن را با قيمت بالا در بازار مصرف عرضه مي كنند و در شرايطي كه اقتصاد كشور ما از ثبات لازم برخوردار نيست و نظارتها ناكافي است، بيشترين سود نصيب اين افراد مي شود.
رئيس اداره تعاون روستايي گناباد بر اين باور است: نبايد واسطه ها و دلالها را كاهش دهيم بلكه بايد فضاي رقابتي سالم در اين بخش حكم فرما شود.
رضازاده گفت: مهمترين مشكل تعدد قيمتها در بازار زعفران مبهم بودن و فقدان شفافيت قيمتها است و نبايد تعدادي خاص تعيين كننده قيمت زعفران باشند و بايد با افزايش شفافيت و نظارت ها در جهت ثبات بيشتر آن گام برداشت.
وي تصريح كرد: نوع و كيفيت گل زعفران در قيمت آن موثر است و در زمان برداشت ابتداي آبان ماه لغايت نيمه آذرماه جاري هر كيلو از اين گل در بازار مصرف گناباد از 700 هزار ريال الي يك ميليون و 200 هزار در نوسان بود و هم اكنون اين محصول مثقالي 330 الي 430 هزار ريال عرضه مي شود كه نسبت به سال گذشته 200 هزار ريال افزايش يافته است.
مدير مركز رشد فناوري گناباد بر اين باور است: تعدد دلالها در فرآيند توليد تا مصرف زعفران موجب افزايش بي رويه قيمت و به زيان كشاورزان و مصرف كنندگان است و بايد كاهش يابند و اين افراد در قالب زنجيره توليد در كنار فعالان اين بخش قرار گيرند.
تقوي گفت: يكي از شركتهاي دانش بنيان فعال در زمينه زعفران در حال طي ثبت مقدماتي است علاوه بر آنكه داراي يك برند مي باشد به صورت واسطه اي مستقيم بين كشاورزان و مصرف كننده خارجي و بازار مصرف است و فرآيند واسطه ها و دلالان در فعاليت آن وجود ندارد.

* خام فروشي، كمبود صنايع فرآوري و مشكلات بسته بندي
رئيس ايستگاه تحقيقات زعفران و گياهان دارويي گناباد در ادامه ميزگرد ايرنا گفت: به دليل نبود برند و كمبود صنايع بسته بندي و فرآوري زعفران اين شهرستان به صورت خام به ديگر نقاط كشور و حتي كشورهاي ديگر صادر مي شود و اين مساله موجب شده كه برخي كشورهاي عربي و اسپانيا زعفران كشورمان را با نام خود در بازارهاي جهاني عرضه كنند.
قيصري افزود: صادر كنندگان به دليل شرايط تحريم نمي توانند اعتبار اسنادي (ال سي) براي صادرات زعفران باز كند و در اين شرايط مجبورند از طريق تاجران كشورهاي ديگر مانند افغانستان وارد عمل شوند و تاجران افغااني هم در برخي موارد آنها به نام خود صادر مي كند و دولت بايد با افزايش رايزني هاي بين المللي بستر مناسبي براي فعاليت تاجران كشورمان فراهم كند.
رئيس اداره صنعت و معدن و تجارت گناباد هم گفت: سه واحد فرآوري و بسته بندي زعفران در اين شهرستان فعال است كه جوابگوي نياز نيست و بيش از 70 درصد زعفران توليدي گناباد صورت خام به ديگر نقاط فرستاده مي شود.
ايزدي گفت: دولت علاوه بر سرعت بخشي صدور پروانه تاسيس و مجوز زمين براي واحدهاي فرآوري و بسته بندي زعفران با مشوقهاي صادراتي از صادر كنندگان اين بخش در نمايشگاهها و جشنواره ها حمايت مي كند.
كارشناس اداره باغباني مديريت جهاد كشاورزي گناباد در اد امه ميزگرد ايرنا فرآوري و بسته بندي و برند سازي را حلقه مفقوده نقش آفريني زعفران در رونق اقتصادي اين شهرستان برشمرد و گفت: گناباديها بيشتر به صورت سنتي در توليد زعفران فعالند و تمايلي به سرمايه گذاري در ايجاد واحدهاي فرآوري و بسته بندي اين محصول را ندارند.
وي افزود: تنها يكي از واحدهاي فرآوري زعفران در حوزه تجزيه و مشتقات اين محصول فعاليت مي كند.
موذن گفت: برند سازي و توجه بيشتر به فرآوري و بسته بندي و توليد مشتقات زعفران موجب افزايش ارزش افروده اين محصول مي شود و مديريت جهاد كشاورزي اقدامات زيربنايي مهمي در اين زمينه در دست انجام دارد.
كارشناس فني و زيربنايي مديريت جهاد كشاورزي گناباد گفت: 15 موافقت اصولي راه اندازي واحدهاي بسته بندي در سنوات گذشته در اين شهرستان صادر شده كه تعدادي از آنها فعاليت ندارند و سه واحد فعاليت شاخص تري در اين بخش دارند.
بيگي گفت: بايد در كنار برند سازي منطقه اي با حمايت بيشتر دولت زعفران كشورمان با برند جهاني به ساير كشورها صادر شوند تا بهتر در سطح بين المللي شناخته شوند.
وي افزود: شوراي ملي زعفران چندي پيش تشكيل شد و هم اكنون فعاليت در خور توجهي ندارد و بايد دوباره احياء و در استانها و شهرستانها فعاليت داشته باشند و حمايت دولت از زعفران كافي نيست و اين محصول مهم كشاورزي براي نقش آفريني بيشتر در عرصه اقتصادي نيازمند حمايت بيشتر دولتمردان است.
رئيس اداره تعاون روستايي گناباد هم در ميزگرد ايرنا گفت: بايد در كنار حمايت از متقاضيان ايجاد واحدهاي فرآوري و بسته بندي بدنبال ايجاد برند منطقه اي براي زعفران در اين شهرستان باشيم.
رضازاده گفت: سازمان مركزي روستايي در سالجاري با هدف حمايت از برند سازي كشاورزي در سطح كشور براي هر استان يك محصول كشاورزي را با برند تروكا (تعاوني روستايي كشاورزي ايران) در نظر گرفته و 9 استان مشمول اين طرح قرار گرفتند و برند استان خراسان رضوي محصول زعفران است.
وي تصريح كرد: محصولات كشاورزي با برندهاي فوق در سطح فروشگاههاي تعاوني روستايي كشور عرضه مي شوند.
رضازاده گفت: تعاون روستايي گناباد با هدف افزايش كيفيت و استانداردسازي در توليد زعفران سالجاري تنها زعفران نگين خريداري كرد و و زعفرانهايي كه به صورت پوشال و دسته بودند، خريداري نشد.
تقوي مدير مركز رشد فناوري گناباد گفت: اين مركز از ايده هاي خلاقانه و جديد در حوزه هاي بسته بندي ، فرآوري زعفران استقبال و شركتهاي فعال در اين بخش را مشمول حمايتهاي خود قرار مي دهد.

* زعفران تقلبي
رئيس ايستگاه زعفران و گياهان دارويي گناباد در ادامه ميزگرد ايرنا گفت: هر چيز با ارزش مانند اسكناس و طلا مشابه تقلبي اش در بازار وجود دارد ولي با دستگاههايي خاص مي توان نوع تقلبي از اصلي آن را تشخيص داد.
قيصري گفت: برخي اشخاص به دليل ارزش محصول زعفران در برخي موارد مبادرت با برخي افزودني ها مانند رنگ و اسانس محصولات تقلبي در بازار مي كنند ولي هيچ دستگاهي براي تشخيص محصول زعفران اصلي از تقلبي وجود ندارد.
رئيس اداره صنعت و معدن وتجارت گناباد نيز گفت: براي پرهيز از عرضه زعفران تقلبي بايد زعفران در قالب بسته بندي شركتهاي معتبر كه با نظارت كارشناسان ذيربط بسته بندي شده اند، خريداري كرد.
ايزدي گفت: اين اداره در صورت اثبات فروش زعفران تقلبي با متخلفان برخورد مي كند.
كارشناس اداره باغباني مديريت جهاد كشاورزي گناباد وجود خلاء هاي قانوني و مجازاتهايغير بازدارنده را در عرضه زعفران تقلبي در بازار مصرف موثر دانست و گفت: بايد با قوانين بازدارنده با عرضه كنندگان اين محصولات تقلبي قاطع برخورد شود.
موذن گفت: نبود آزمايشگاههاي كنترل كيفي محصول زعفران را ديگر مشكلات اين بخش به شمار مي رود.
رئيس اداره تعاون روستايي گناباد گفت: عرضه زعفران تقلبي به دليل بافت فرهنگي و مذهبي در اين شهرستان به نسبت ساير مناطق بسيار كمتر است و استاندارد سازي و توجه بيشتر به نظارت و كنترل كيفي در فرآيند برداشت تا عرضه در بازار موجب كاهش اين معضل مي شود.
رضازاده گفت: عرضه زعفران در بورس اقدامات مهم تعاون روستايي براي حمايت از اين محصول است و بر اين اساس تنها زعفرانهايي كه داراي استاندارد كافي باشند قابلبيت عرضه در بورس را دارند اين درحالي است كه در سالهاي گذشته اين محصول به صورت انباشت در كيسه ها خريداري مي شد.
وي بيان كرد: مساله مهم در بازار يابي زعفران تحريك رقبا است و با افزايش بيش از حد قيمت زعفران و به طبع آن توجيه اقتصادي بالا موجب افزايش دلالها و حتي از ديگر كشورها مانند چين براي خريد پياز زعفران از كشورمان شده است.
34 هزار بهره بردار بخش كشاورزي گناباد با 20 هزار هكتار كشتزار آبي، 1700 هكتار ديمزار و 500 هزار راس دام سالانه 87 هزار تن محصولات زراعي، باغي و دامي توليد و روانه بازار مصرف مي كنند.
از مجموع توليد ساليانه حدود 19 هزار و 300 تن محصولات باغباني در گناباد 12 تن را زعفران تشكيل مي دهد و بيش از 50 درصد اراضي زير كشت اين شهرستان زير كشت زعفران رفته است.
گناباد در فاصله 287 كيلومتري جنوب مشهد واقع است.
2095/1858