مستند سازي و لزوم دسترسي به اطلاعات و اسناد تاريخي

به گزارش گروه تحليل، تفسير و پژوهش هاي خبري ايرنا، مساله نبودن پايگاهي اطلاعاتي و آرشيوي متمركز در ايران و نقش پراهميتي كه مي تواند در بازسازي خاطره تاريخي عمومي ايفا كند يكي از مهم‌ترين نقاط ضعفي است كه نبايد اهميت حياتي آن را از نظر دور داشت.
پراكندگي اسناد آرشيوي و تكه تكه بودن آن به دليل در اختيار داشتن انحصاري نهادها و سازمان هاي ملي و دولتي، مساله اي حياتي و قابل تامل است كه كارگردان مستند ساز با آن مواجه هستند. البته پيشگام دغدغه مند جمع كردن اين اسناد، كتابخانه ملي ايران بوده و اميد است تا همراهي عمومي همه نهادهاي موثر و سازمان هاي دولتي ايران را در جهت تجهيز و تقويت آن به دنبال داشته باشد.
الهام معروفي كارگردان جوان سينماي مستند ايران كه مستند' 330 سي سي خاطره' را ساخته از جمله مستندسازاني است كه در جريان ساخت اثرش با مشكل نبود يك آرشيو غني و متمركز مواجه بوده است.
مستند330 سي سي خاطره كه جايزه بهترين فيلمنامه‌نويسي از پنجاه و دومين جشنواره منطقه‌اي اروند (آبادان)، پنجمين جشنواره فيلم كوتاه مستقل خورشيد و پنجمين جشنواره ملي فيلم كوتاه حسنات در بخش مستند را در كارنامه دارد؛ روايتي متفاوت از سينماي دفاع مقدس است كه در ظاهر داستاني تاريخي از سير ورود شيشه نوشابه از سال 1910 به ايران تا به امروز، به بيان تجربه زيسته مردم جنوب ايران با محوريت شهر آبادان (شهر محل تولد كارگردان) مي پردازد.
اين فيلم بيان ترس ها، اضطراب ها و خاطره تاريخي اين مردم و همه مردم ايران است كه شايد به يك اندازه در اين تجربه ها سهيم نبوده اند. ساخت اين فيلم سه سال به طول انجاميده كه دو سال از آن صرف پژوهش و جمع آوري اسناد و عكس هاي آرشيوي در دوره جنگ هشت ساله گرديده است.
اين اثر با سوژه قرار دادن شي اي تحت عنوان شيشه نوشابه به كاركردهاي آن در طي زمان و در زندگي اجتماعي و تاريخي مردم ايران مي پردازد؛ كاركردهايي چون ابزاري جنگي و وسيله ايي براي جابه جايي و پيدا كردن بنزين براي خروج از شهر در دوره جنگ هشت ساله و كوكتل مولوتف در زمان انقلاب، كاركردهايي است كه كارگردان در فيلم آن ها مورد هدف قرار داده است. بمباران آبادان در طي جنگ عراق و تلاش و تقلاي مردم براي فرار از شهر و در همان زمان ناياب شدن بنزين و تلاش هاي مردم براي به دست آوردن آن در شيشه هاي نوشابه وجهه اي از قاب تاريخي مردم اين شهر است كه كارگردان تلاش در نشان دادن آن دارد. كوشش براي خارج ساختن سوژه ي جنگ در قالبي جديد براي خروج از كليشه فيلم هاي مستند و داستاني با محوريت دفاع مقدس و همچنين روايتي ساده به منظور اثرگذاري و برقراري ارتباط با عامه مردم از جمله تلاش هاي اين فيلم و كارگردان است.
بازنمايي عشق، شيشه نوشابه ، پيكان و خود شهر آبادان در دوران هشت ساله دفاع مقدس، از اين اثر روايتي نوستالژيك مي سازد كه مخاطب را به ديدن اثر ترغيب مي سازد.

**درباره كارگردان
الهام معروفي (متولد 1356) يكي از فارغ التحصيلان سينماي جوان است كه پيش از ورود به دنياي مستند سازي و دنبال كردن دغدغه هايش در اين عرصه، به حرفه فيلمنامه نويسي اشتغال داشته است.
آنچه در ادامه مي آيد گفت وگوي اين كارگردان و مستندساز جوان با ايرنا است:
فيلم من اسمش 330 سي سي خاطره است و با فرم شيشه نوشابه، يك تاريخ اجتماعي-سياسي و ترس هاي ناخودآگاه جمعي تاريخ ايران را بيان مي كند كه در دل اين تاريخ، تاريخچه اي از خانواده خودم ارائه كرده ام. دليل من براي كار روي اين موضوع اين بود كه من متولد آبادان هستم و زماني كه 3 ساله بودم جنگ شد و از آنجا بيرون آمديم. آخرين خاطره اي كه داشتم از آنجا بود و آدم هايي كه با شيشه ي نوشابه به دست، در كنار جاده ايستاده و دنبال بنزين بودند. بعدها كه بزرگتر شدم فهميدم كه خيلي از اين آدم ها به دليل اين كه بنزين نبود و نمي توانستند از آنجا بيرون بيايند در آن شهر جا ماندند؛ و در آن شهر و خرمشهر محاصره شدند. و اين شروعي بر اين شد كه من اين فيلم مستند را بسازم و چون شيشه نوشابه در دست آن آدم ها بود آن روند تاريخي شيشه نوشابه از زماني كه وارد ايران مي شود را تا امروز بررسي كنم و در عين حال ترس هايي كه از جنگ براي خود من، نسل من و يا ايرانيان باقي مانده بود در كنارش روايت شود.

**مستندسازي بدون تامين اعتبار كيفيت ندارد
اين مستند ساز ادامه داد: من حدود هفت سال است كه وارد حيطه مستند سازي شده ام و قبل از آن كارم فيلمنامه نويسي بوده است. مشكل عمده و اصلي كه امروز از نظر من مستندسازان با آن درگيرند بحث تامين اعتبار و بودجه براي ساخت فيلم است. ما در ايران دو يا سه ارگان حمايت كننده بيشتر نداريم و اين ها محدود هستند يعني با يك سري آدم هاي خاص كار مي كنند. الان باز روندشان كمي تغيير كرده است كه شما بايد كار را ببري و ارائه بدهي و از كارت دفاع كني و اگر تاييد شد مي تواني بروي و آن فيلم را بسازي.
وي افزود: مساله اي كه وجود دارد اين است كه بودجه اي كه به تو مي دهند تا بروي و فيلم را بسازي به نسبت همه دنيا بودجه ي بسيار پاييني است. و اين بودجه پايين باعث پايين آمدن دستمزد كارگردان براي آن فيلم و نتيجه اين مي شود كه كارگردان مجبور است كه در طي يك سال و براي تامين هزينه هاي مالي و زندگي، چندين كار را باهم انجام دهد. خواه ناخواه اين مساله بر كيفيت كار اثر مي گذارد؛ اين كجا كه شما در طي يك سال دستمزد خوبي بگيريد و زندگي تان را بگذرانيد و بتوانيد يك سال تمركز داشته باشيد روي فيلم؛ و فيلمي كه يك الي دو سال براي آن وقت و تمركز گذاشته شود مسلماً خروجي بهتري خواهد داشت؛ تا اين كه بخواهيد در طي يك سال روي سه تا چهار پروژه ي مختلف كار كنيد.

**نبود آرشيو درد مستندسازي ايران
معروفي خاطر نشان كرد: مساله بعدي به مستندهاي آرشيوي بر مي گردد كه خود من چون در اين زمينه كار كرده ام مي دانم كه آرشيو متمركزي در ايران وجود ندارد. فيلم خانه ملي كار خوبي انجام داده است و سعي كرده تا آرشيو را جمع كند ولي باز هم اين آرشيو پراكنده است؛ يعني خيلي از سازمان ها هستند كه خيلي از آرشيوها را در اختيار دارند؛ مثلا صدا و سيما، وزارت نفت، نيروي دريايي، ارتش و.. هركدام آرشيوهاي متفاوتي دارند كه جدا هستند و در اختيار همه قرار نمي دهند؛ در مواجه با تلاش براي استفاده از اين آرشيوها بستگي دارد كه تو از طرف كجا معرفي شده باشي و اگر بخواهي شخصي كار كني يا تهيه كننده خودت باشي اين آرشيوها به سختي در اختيار شما قرار داده مي شود.
' مهم متمركز بودن است و اين كه ما بايد خيلي دوندگي كنيم تا بتوانيم يك آرشيو را پيدا كنيم. اگر اتفاقي در فيلم خانه ملي در راستاي متمركز شدن اين آرشيوها مي افتاد و در اختيار آنها قرار مي گرفت كار راحت تر مي شد. يعني شما حداقل به يك مركز مراجعه مي كرديد.'
وي افزود: الان در اروپا اين تمركز هست و يك سايتي هست كه خيلي از آرشيوها را دارد. حتي آرشيوهاي ساير كشورها را دارد و شما مي رويد و سرچ مي كنيد و راحت آن موادي كه مي خواهيد را به دست مي آوريد؛ حتي آدم هايي دارند كه به شما در اين پيدا كردن ها كمك مي كنند. ولي در ايران اين روند وجود ندارد و خيلي از اين اسناد را در اينترنت قرار نمي دهند و يك جاهايي اصلا اين مساله را امنيتي مي كنند.

**پيش‌داوري مانعي بر سر راه انتخاب سوژه
كارگردان 330 سي سي خاطره ادامه مي دهد: مساله ديگر اين است كه چون مستند به نوعي بازتاب فرهنگ و شرايط اجتماعي آن جامعه است (شايد فيلم داستاني هم با موضوعات اجتماعي ساخته بشود) آن قدر كه روي مستند اجتماعي حساسيت وجود دارد، روي سينما و فيلم داستاني حساسيت وجود ندارد؛ چرا كه مستند اجتماعي واقعيت است و همه اين را مي دانند. مواقعي براي خود من پيش آمده است كه دوست دارم راجع به خيلي از سوژه ها كار كنم ولي هيچ حمايتي وجود ندارد و خواه ناخواه در همان مرحله اول يك سانسوري اتفاق مي افتد كه شما اين كار را انجام ندهيد.
معروفي در جواب اين سوال كه روند انتخاب سوژه ها انتخابي است يا اختياري، به پژوهشگر ايرنا گفت: سوژه را خود ما انتخاب مي كنيم و ارائه مي دهيم؛ اما هستند دوستاني كه دو يا سه سال است كار نكرده اند و فيلمي نساخته اند به اين دليل كه خيلي امكان اين برايشان وجود نداشته كه سوژه هايي كه دغدغه شان است و دوست دارند بسازند را بسازند و ساير سوژه ها نيز در راستاي تفكراتشان نبوده است.
وي بيان كرد: يك جايي مثل تلويزيون سياستش مشخص است كه فلان سوژه ها را مي خواهد و فلان چهارچوب ها را دارد و شما ارائه مي دهيد و يا قبول مي كنند و يا قبول نمي كنند و يا متناسب با ساختار آنها سوژه ارائه مي دهيد. همين باعث مي شود كه برخي از دوستان فيلم ها را شخصي بسازند و شخصي هزينه كنند و كار را انجام بدهند به اين خاطر كه هيچ ارگان و سازماني (شايد به دليل پاره اي از ملاحظات يا محافظه كاري هاي خودشان) فيلم آنان را نسازند؛ در صورتي كه شايد توليد اين فيلم هم هيچ گونه محدوديت و اتفاقي را به همراه نداشته باشد ولي پيشاپيش مي ترسند و قضاوت مي كنند و اين باعث مي شود تا آن فيلم توليد نشود. با تمام اين تفاسير دوستاني را ديده ام كه مستندها و فيلم هايي مستقل با هزينه هاي شخصي خودشان و براساس دغدغه مندي هايشان را توليد مي كنند.
معروفي در انتها و با اشاره به روياهايش در مستند سازي گفت: اين فيلمي كه ساخته ام را خيلي دوست داشتم و خيلي هم براي آن در طي دو سال دوندگي كردم اما خيلي دوست دارم كه يك روز بدون هيچ دغدغه مالي و بدون هيچ ترسي از بابت تامين اعتبار و نگراني بابت مسائل مالي، فيلمي كه دوست دارم و در راستاي تفكرات من هست را بسازم.
پژوهشم**س.ب**1552