فرونشست زخمي عميق بر دل زمين

به گزارش ايرنا، پديده فرونشست زمين نوعي زلزله خاموش و حادثه اي تدريجي تلقي مي شود كه بي توجهي به آن خسارت هاي جبران ناپذيري را در سطوح مختلف به همراه دارد، اما با اين اوصاف، روند اين پديده قابل كنترل و پيشگيري است.
فرونشست در اثر كاهش رطوبت زمين رخ مي دهد و فشرده شدن خاك و از بين رفتن لايه نفوذپذير از پيامدهاي اصلي آن برشمرده مي شود و به گفته كارشناسان پيامد متراكم شدن زمين نفوذ نكردن آب هاي جاري به عمق است.
تغييرات اقليمي و خشكسالي هاي پياپي و بلندمدت، نبود مديريت در مصرف آب در بخش هاي مختلف شهري و صنعت و استفاده از روش هاي سنتي آبياري در بخش كشاورزي، طي سال هاي گذشته موجب شده است تا بخش قابل توجهي از منابع آبي كشور خشك شود و پيامد اين اتفاق ها و افت سطح آب هاي زيرزميني، فرونشست زمين است.
به باور كارشناسان، برداشت بي رويه از منابع آب هاي زيرزميني در سمنان، كاهش بارندگي و افزايش دما منجر به خشكسالي ها در استان شده، كه خطر فرونشست در دشت هاي سمنان را تشديد كرده است.
اصلاح الگوي مصرف در بخش كشاورزي، صنعت و آشاميدني، فرهنگ سازي در استفاده بهينه از منابع آبي، آبياري زمين هاي كشاورزي به روش هاي نوين، كاهش برداشت آب از سفره هاي زيرزميني، پرهيز از بخشي نگري و نگاه سليقه اي و اجراي طرح هاي آبخيزداري از عوامل تاثيرگذار در مقابله و پيشگيري از پديده فرونشست زمين است.
مجهز شدن چاه هاي آب به كنتور هوشمند، اجراي طرح هاي آبخيزداري و اصلاح الگوي كشت و ايجاد كشاورزي گلخانه اي از اقدام هاي موثر انجام شده به منظور مقابله با فرونشست زمين در استان سمنان است.
به گفته كارشناسان، در بيش از 150 كشور جهان پديده فرونشست رخ داده است و اين پديده مختص ايران نيست، طبق تحقيقات، پديده فرونشست زمين 209 دشت از دشت‌هاي كشور از جمله دشت‌هاي كاشمر، تهران، مشهد، كاشان، سمنان، دامغان، گرمسار و رفسنجان را با مشكل مواجه كرده است.
بيشترين نرخ فرونشست زمين 30 سانتيمتر بر سال مربوط به دشت هاي رفسنجان و كاشمر و كمترين نرخ فرونشست زمين چهار و سه دهم سانتي متر بر سال متعلق به دشت‌هاي جمكران قم و كاشان است.
در حالي كه در جهان نشست زمين بيش از چهار ميليمتر در سال بحران ناميده مي شود، به طور ميانگين سالانه 10 تا 12 سانتيمتر در دشت سمنان، در دشت گرمسار هشت سانتي متر و 12 سانتي متر در دشت اِيوانَكِي نشست زمين در دشت هاي استان رخ مي دهد.
با توجه به اهميت موضوع، خبرگزاري جمهوري اسلامي (ايرنا) استان سمنان ميزگردي با عنوان «بررسي فرونشست زمين» با حضور ايرج رئيسيان مديركل مديريت بحران استانداري، علي اصغر ذوالفقاري مدير گروه دانشكده كويرشناسي دانشگاه سمنان، محمدابراهيم ذاكري رئيس گروه تلفيق و بيلان شركت آب منطقه اي استان و فرهاد عبدالشاه معاون اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري استان سمنان برگزار كرد و شركت كنندگان به مقوله فرونشست و راهكارهاي مقابله با آن پرداختند.

** مقابله با فرونشست زمين با مديريت مصرف آب
مديركل مديريت بحران استانداري سمنان گفت: خشكسالي، تغيير اقليم، برداشت بي رويه آب و كم آبي، علت اصلي بروز مخاطره هاي طبيعي مانند پديده فرونشست است.
رئيسيان ادامه داد: مديريت و برنامه ريزي بلندمدت و كاربردي، تعديل و كاهش مصرف آب و تقويت سفره آب هاي زيرزميني راهكار مقابله با فرونشست است.
وي با اشاره به درگير بودن كشور با تغيير اقليم و خشكسالي اظهار داشت: آب به منزله كالايي است كه جايگزين ندارد و مصرف بهينه آب در درازمدت نقش مهمي در جلوگيري از افزايش فرونشست دارد.
مدير گروه دانشكده كوير شناسي دانشگاه سمنان نيز از فرونشست به عنوان پديده اي تدريجي ياد كرد و كاهش رطوبت خاك به واسطه افت سطح سفره آب هاي زيرزميني به دليل برداشت بي رويه را علت اصلي بروز پديده فرونشست زمين مطرح كرد.
ذوالفقاري با بيان اين كه بيشترين مصرف آب مربوط به حوزه كشاورزي است، افزود: استفاده بهينه و مديريت مصرف آب در اين بخش نقش مهمي در تقويت سفره آب هاي زيرزميني و جلوگيري از بروز فرونشست دارد.

** دشت هاي رُسي سمنان ميزبان فرونشست
رئيس گروه تلفيق و بيلان شركت آب منطقه اي سمنان از فرونشست به عنوان زلزله خاموش ياد كرد و گفت: فرونشست بيشتر در مناطقي كه جنس خاك رسي است اتفاق مي افتد.
ذاكري بيان كرد: كم شدن رطوبت خاك به واسطه استفاده بيش از حد از سفره هاي آب زيرزميني موجب از بين رفتن شناوري خاك و زمينه ساز بروز فرونشست زمين مي شود.
وي ادامه داد: بخش بزرگي از دشت هاي استان سمنان و ديگر دشت هاي كشور از جنس رس است و بروز فرونشست در اين مناطق با توجه به خشكسالي و افت سطح سفره آب هاي زير زميني دور از انتظار نيست و حتي در اين مناطق بروز پديده فرونشست شدت دارد.
وي تصريح كرد: كاهش رطوبت خاك موجب فشرده شدن آن مي شود و پيامد فشرده شدن خاك به دليل كاهش رطوبت و برداشت بي رويه از آب زيرزميني، فرونشست است.
به گفته رئيس گروه تلفيق و بيلان شركت آب منطقه اي سمنان، تنها راهكار مقابله با بروز پديده فرونشست تقويت سفره آب هاي زيرزميني و جلوگيري از افت سطح آن است.
معاون اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري استان سمنان گفت: پديده فرونشست به صورت تدريجي رخ مي دهد و كشور از 40 سال پيش دچار اين مشكل شده است.
عبدالشاه با بيان اين كه يك سوم مساحت كشور درگير بحران پديده فرونشست است، افزود: كاهش سطح آب هاي زيرزميني از علت هاي اصلي بروز اين پديده و كنترل پديده فرونشست در كشور نيازمند برنامه ريزي كوتاه مدت و بلند مدت است.
وي اصلاح الگوي مصرف، اجراي طرح هاي آبخيزداري و حفظ پوشش گياهي را از راهكارهاي مقابله با فرونشست زمين و بهره برداري بي رويه از منابع آب زيرزميني، تخريب اراضي ملي و از بين بردن پوشش گياهي را عامل تشديد فرونشست عنوان كرد.
عبدالشاه ابراز داشت: بيش از 9 ميليون هكتار از وسعت استان سمنان را عرصه هاي منابع طبيعي تشكيل مي دهد و از اين ميزان پنج و نيم ميليون هكتار حوزه آبخيز و 2.5 ميليون هكتار مستعد سيل خيزي است.

** سهم 210 ميليارد ريالي سمنان براي آبخيزداري
معاون اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري استان سمنان خاطرنشان كرد: اجراي طرح هاي آبخيزداري در مناطق سيل خيز و حوزه هاي آبخيز نقش مهمي در تقويت سفره آب هاي زيرزميني دارد.
وي گفت: امسال با توجه به اهميت اجراي طرح هاي آبخيزداري در تقويت سفره آب هاي زيرزميني و جلوگيري از فرونشست زمين از محل صندوق توسعه ملي 200 ميليون دلار براي اجراي اين طرح ها اختصاص يافت.
معاون اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري استان سمنان با بيان اين كه سهم استان از محل صندوق توسعه ملي براي اجراي طرح هاي آبخيزداري 210 ميليارد ريال است، خاطر نشان كرد: طرح هاي آبخيزداري به منظور تقويت سفره آب هاي زيرزميني در 14 حوزه آبخيز استان سمنان اجرايي شده است.

** مقابله با فرونشست در سايه مشاركت مردمي
مديركل مديريت بحران استانداري سمنان گفت: پديده فرونشست زمين يك شبه اتفاق نمي افتد و فقدان نظارت و مديريت برداشت آب در گذشته عامل بروز فرونشست در زمان حال است.
رئيسيان حفظ پوشش گياهي، فرهنگ سازي، تقويت مشاركت مردمي و پرهيز از نگاه سليقه اي را از راهكارهاي مقابله با پديده فرونشست زمين مطرح كرد.
وي تداخل و موازي كاري در مديريت و تغيير رويكرد و برنامه ريزي را از چالش هاي اصلي در تحقق اهداف عنوان كرد و افزود: ارائه نظر كارشناسي و منطقي، بازنگري در قانون و ايجاد انسجام و همدلي بين دستگاه هاي اجرايي مربوطه را راهكار مقابله با فاجعه فرونشست است.

** بررسي فرونشست اولويت پژوهش ها شود
مديرگروه دانشكده كويرشناسي دانشگاه سمنان گفت: براي مقابله با پديده فرونشست زمين بايد انجام كارهاي تحقيقاتي در اولويت كارهاي پژوهشي قرار بگيرد.
ذوالفقاري افزود: تغيير الگوي كشت در كشاورزي راهكار مديريت مصرف آب و مقابله با فرونشست زمين است و بايد اين مهم با نگاه كارشناسانه مدنظر مسوولان قرار بگيرد.
وي ادامه داد: براي دستيابي به بهره وري مطلوب بر مبناي كاهش مصرف آب به منظور جلوگيري از افت سطح سفره آب هاي زيرزميني و فرونشست زمين ضرورت دارد از ظرفيت شركت هاي دانش بنيان براي طراحي كشاورزي گلخانه اي به منظور افزايش بهره وري و كمترين ميزان مصرف آب بيش از بيش مورد توجه قرار بگيرد.
ذوالفقاري، تجهيز چاه هاي آب به كنتور هوشمند را اقدامي موثر براي تقويت سفره آب هاي زيرزميني ارزيابي كرد و افزود: مديريت منابع آبي در سايه استفاده از دانش و انجام كارهاي پژوهشي و اجرايي محقق مي شود.

** سمنان درگير چالش اضافه برداشت از آب ها
مديرگروه تلفيق و بيلان شركت آب منطقه اي سمنان گفت: در استان چاه هاي غيرمجاز وجود ندارد و 90 درصد چاه هاي اين استان مجهز به كنتور است.
ذاكري اضافه برداشت از چاه هاي آب را چالش اصلي استان سمنان در مديريت منابع آبي عنوان كرد و افزود: تغيير اقليم و خشكسالي عامل اصلي اضافه برداشت از چاه هاي آب اين استان است.
وي خاطر نشان كرد: به منظور بررسي سطح سفره آب هاي زيرزميني 400 حلقه چاه در استان سمنان حفر شده و بر اساس نوسان آب در اين چاه ها، سطح سفره آب هاي زيرزميني بررسي و رفتارسنجي مي شود.
وي ابراز داشت: براي مقابله با فرونشست زمين بايد تا جاي ممكن برداشت و استفاده از آب هاي زيرزميني به حداقل برسد.
به گفته ذاكري، كاهش ميزان برداشت از آب هاي زيرزميني نيازمند فرهنگ سازي، زمينه سازي قانوني و فني است.
معاون اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري استان سمنان گفت: هرچه از آب هاي زيرزميني كمتر برداشت شود، پديده فرونشست كمتر رخ مي دهد.
عبدالشاه با بيان اين كه اين اداره كل به منظور تقويت سفره هاي آب زيرزميني 240 هزار مترمكعب پشت بند مخزني ساخته است، افزود: به طور ميانگين اين پشت بندها 2 تا سه بار در سال در اثر بارش باران آبگيري مي شود كه بر اساس برآوردها در حدود 720 هزار متر مكعب سيلاب در اين سازه ها جمع آوري مي شود.
وي ادامه داد: تاخير در جاري شدن اين حجم از سيلاب در پشت بندها كمك زيادي به تقويت سفره آب هاي زير زميني مي شود.

** سرانه مصرف آب اصلاح شود
مديركل مديريت بحران استانداري سمنان گفت: سرانه مصرف آب كشور 155 ليتر در شبانه روز است، ولي در استان سمنان با توجه به كم آبي، سرانه مصرف بيشتر از شاخص كشوري و در حدود 163 ليتر در شبانه روز است و تلاش مي شود كه مصرف سرانه به شاخص كشوري نزديك شود.
رئيسيان افزود: استان سمنان با كمبود آب مواجه است و بايد براي كاهش سرانه مصرف و استفاده درست و بهينه از منابع آبي در اين استان فرهنگ سازي شود.
وي با بيان اين كه حدود 85 درصد منابع آبي استان سمنان در بخش كشاورزي صرف مي شود، بيان كرد: كشاورزي در اين استان بايد به سمت علمي شدن پيش برود و مديريت ها كارشناسي باشد.
رئيسيان تصريح كرد: در نظر گرفتن اعتبار، هماهنگي بين دستگاه هاي اجرايي لازمه مديريت منابع آبي و مقابله با فرونشست زمين است.
وي، كارها و برنامه ريزي هاي انجام شده براي مقابله با فرونشست زمين را مطلوب ارزيابي كرد و افزود: شاخص شتاب در اجرا و برنامه ريزي براي مقابله با فرونشست زمين و مديريت منابع آبي بايد مدنظر مسوولان قرار بگيرد و اكنون شتاب در اجرا كم است.

**جاي خالي مطالعات در مقابله با فرونشست زمين
مدير گروه دانشكده كوير شناسي دانشگاه سمنان گفت: آبياري قطره اي نمونه اي از مديريت منابع آبي براي جلوگيري از فرونشست زمين است، اما همچنان به دليل آبياري بيش از حد نياز گياهان، هدررفت آب وجود دارد.
ذوالفقاري تصريح كرد: مقابله با پديده فرونشست نيازمند انجام كاري هاي مطالعاتي و پژوهشي است، اما در اين بخش در كشور ضعف وجود دارد و تحقيقات كاربردي نيست.
رئيس گروه تلفيق و بيلان شركت آب منطقه اي استان سمنان گفت: كاهش برداشت از سفره آب هاي زيرزميني تنها راه مقابله با فرونشست زمين است و براي تحقق اين راهبرد بايد مديريت مصرف انجام شود.
ذاكري افزود: تعريف الگوي كشت اقدامي عملي در مديريت مصرف است اما الگوي كشت زماني موثر است كه منجر به كاهش برداشت از سفره آب هاي زيرزميني شود.
به گفته وي، اكنون در كشور آب بهره وري نمي شود بلكه استخراج مي شود و همين مساله موجب تشديد فرونشست زمين مي شود.
وي خاطرنشان كرد: به دليل برداشت بي رويه از سفره هاي آب زيرزميني سطح آب افت كرده و لايه هاي رسوبي فشرده شده و راه براي نفوذ آب به زمين مسدود شده است .
ذاكري با بيان اين كه فقدان نفوذپذيري خاك پس از فرونشست از مهمترين عواقب اين پديده محسوب مي شود، اضافه كرد: بزرگترين خطر فرونشست از بين رفتن توان سفره آب هاي زيرزميني در جذب آب هاي سطحي است.
وي گفت: از بين رفتن توان جذب سفره آب هاي زيرزميني مانند كويري است كه آبرفت ندارد، سطح زمين مخزني است كه آب باران بدون كمترين نفوذي در خاك جمع و تبخير شود.

** مديريت مزرعه راهكار حفظ آبخوان ها
رئيس تلفيق و بيلان آب منطقه اي سمنان گفت: اجراي سياست مديريت مزرعه نقش مهمي در تقويت و حفظ آبخوان ها دارد.
معاون اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري استان سمنان گفت: ضعف مطالعاتي و كمبود اعتبار چالش اصلي در مقابله با فرونشست زمين است.
عاليشاه افزود: از سال 92 تا 96 براي اجراي عمليات آبخيزداري براي تقويت سفره آب هاي زيرزميني در استان سمنان 180 ميليارد ريال اعتبار صرف شده است.
وي ادامه داد: در برخي حوزه هاي آبخيز استان سمنان به دليل كمبود اعتبار كارهاي مطالعاتي به مرحله اجرا نرسيده و يا در برخي حوزه ها اصلا كار مطالعاتي انجام نشده است.
عاليشاه خاطرنشان كرد: براي تكميل طرح هاي ناتمام حوزه آبخيزداري در استان سمنان ‌سه هزار ميليارد ريال اعتبار نياز است.
7342/6103/7408