روسري كلاقه اي سوغات پرنقش و نگار آذربايجان شرقي

به گزارش ايرنا، هنر چاپ باتيك جلوه اي از رنگ ها، نقش ها، طرح هاي متنوع و زيبائي هايي است كه با ذوق و هنر هنرمندان اين رشته آميخته شده و با نقش بستن روي انواع پارچه، روسري و شال چشم زيبادوستان را نوازش مي كند.
شهرستان اسكو در 250 كيلومتري جنوب تبريز از زمان هاي دور تا به امروز از مراكز اصلي چاپ باتيك يا كلاقه اي در ايران محسوب مي شود و قدمت اين صنعت دستي در اينجا به بيش از 500 سال مي رسد.
هنر چاپ باتيك يا چاپ كلاقه اي جزء شاخص ترين هنرها و رشته هاي صنايع دستي اسكو و استان بوده و بيش از 100 نفر در 19 كارگاه باتيك فعاليت مي كنند.
به عبارت ديگر اسكو، مركز اصلي تجمع كارگاه هاي چاپ باتيك در آذربايجان شرقي و قطب اصلي اين هنر-صنعت در كشور محسوب مي شود و محصولات توليدي 100 كارگاه اين شهرستان در تركيه و كشورهاي آسياي ميانه مشتريان پر و پاقرصي دارد.
چاپ 'كلاقه‌اي' يا 'باتيك' از هنرهاي سنتي آذربايجان شرقي است كه بيشتر در اسكو رواج داشته و هنرمندان فعال در اين رشته از صنايع دستي با استفاده از رنگ هاي طبيعي برگرفته از ميوه ها و گياهان، نقش ها و اشكال متنوعي را روي پارچه، روسري و شال مي آفرينند.
در عمليات رنگرزي روي پارچه در اين روش، بيشتر از رنگ هاي گياهي مانند روناس، اسپرك، پوست انار و زردچوبه استفاده مي شود.
در دوران قديم هنرمندان فعال در اين رشته از تركيب برگ درخت مو، سود سوزآور و خاك رس ماده اي مقاوم و چسبناك بدست مي آوردند و قسمت هايي از پارچه را بوسيله قلم مو با اين ماده مي پوشانده و تمامي پارچه را رنگرزي مي كردند.
پس از شستشوي پارچه قسمت هاي آغشته به چسب به رنگ اصلي پارچه مي ماند و قسمت هاي ديگر رنگين مي شد.
در ايران به جاي برگ مو از پيه گوسفند، موم خالص عسل و سقز خام ماده چاپ باتيك را مي ساختند كه نام بين المللي آن 'واكس باتيك ' و در آذربايجان به 'روغن كلاقه اي' موسوم است.
ابزار كار چاپ باتيك 'تيان' نام دارد كه وسيله‌اي فلزي شبيه به قيف نازك بوده و از ظروف پلاستيكي متناسب با اندازه پارچه، ظرف مسي كوچك براي جوشاندن زاج، اتو و ميز اتو، ميز كار، منبع حرارتي، ريسمان، گيره لباس، سوزن، قيچي، قاب چوبي (چارچوب) براي كشيدن پارچه، چكش، ميخ و انواع مهرهاي چوبي و قالب، قلم مو، ظروف رنگرزي، ظرف مسي براي گرم كردن ماده مقاوم و ظروف مخصوص شستشوي پارچه با بنزين در اين صنعت استفاده مي‌شود.
روش‌هاي چاپ باتيك شامل چاپ مقاوم، چاپ برداشت، چاپ با شابلون، نقاشي باتيك روي پارچه ابريشمي، تار عنكبوتي، قلم‌مويي، بدون رنگرزي و باندا (پيچشي) است.
چاپ مقاوم از روش هاي اين صنعت بوده كه در آن نقوش يا زمينه مورد نظر را با موادي مقاوم كه در مقابل رنگ نفوذ ناپذير است، مي پوشانند تا به هنگام رنگرزي از جذب رنگ در آن قسمت ها جلوگيري شود.
در اين روش كه چاپ كلاقه اي از جمله آن به شمار مي رود ابتدا پارچه را به مدت لازم در آب ولرم مي خيسانند تا آهار آن در آب حل شده و جدا شود سپس پارچه را درون محلول ضعيف زاج سفيد مي گذارند تا عمل دندانه انجام و پارچه قدرت رنگ پذيري بيشتري يابد؛ سپس پارچه را خشك و اتو مي كنند و براي جلوگيري از جمع شدن پارچه به هنگام چاپ، پارچه ابريشمي را به پارچه توري هم اندازه آن پيش از چاپ كوك مي زنند.
بعد از اين مرحله ابتدا طرح كاغذي را تفكيك رنگي كرده و هر كدام را روي تخته سه لايي مي چسبانند و اطراف خطوط آن را بريده تا نقش مشبك آماده شود.
سپس آن را روي تخته سه لايي ديگري كه به شكل كلي نقش است، مي چسبانند و دسته اي به آن متصل مي كنند.
در مرحله چاپ، ماده مقاوم را مذاب كرده و تا پايان كار روي منبع حرارتي گرم نگاه مي دارند و پارچه دندانه شده را روي پارچه اي ضخيم كه روي ميز كار كشيده شده است پهن كرده و اتو مي كنند.
حدود نقش ها را روي پارچه با مداد مشخص مي كنند سپس مهر را درون مواد مذاب زده و مهر زني را آغاز مي كنند.
ابتدا نقوشي كه بايد در پارچه به رنگ روشن حفظ شود با ماده مقاوم و مهر نقش اندازي مي شود و پارچه مهر زده را براي تثبيت رنگ درون محلول زاج سفيد قرار مي دهند پس از خشك شدن، پارچه را دورن رنگ تيره دلخواه مي گذارند.
دوباره پارچه را درون محلول زاج سفيد قرار داده و خشك مي كنند و رو و زير سطح پارچه كاغذ مي گذارند و آن را با اتو حرارت مي دهند تا ماده ي مقاوم ذوب شود.
براي از بين بردن مواد چربي باقي مانده، پارچه را در بنزين قرار مي دهند و در پايان پارچه را با آب و صابون مي شويند و آن را در مجاورت هواي آزاد و سايه خشك مي كنند.
اين هنر به عنوان مهم ترين صنايع دستي اسكو در سال 89 در زمره ميراث معنوي كشور به ثبت ملي رسيد و در سال 1394 چهار اثر چاپ باتيك موفق به دريافت نشان ملي مرغوبيت شد.
در حال حاضر توليدات باتيك به كشور هاي آلمان، آمريكا، آذربايجان، تركيه و تركمنستان صادر مي شود.
6120/3071