استان مركزي از ديرباز در مسير جاده ابريشم قرار داشته و در بخش هايي از ان آثار تمدن هفت هزار ساله مشاهده شده و در خود ابنيه و اشياي فرهنگي و باستاني ارزشمندي دارد كه گواه از جلوه هاي تمدن سازي است و آشنايي با آن ها اطلاعات مفيدي را از اجزاي زندگي فردي و اجتماعي گذشتگان و جلوه هاي رفتاري پيشينيان در اختيار علاقه مندان قرار مي دهد.
حضور مسافران نوروزي در استان مركزي فرصتي است تا با رفتن به موزه ها و آشنايي با گنجينه هاي تاريخي علاوه بر ترسيم بن مايه هاي فرهنگي، اجتماعي و سياسي، خاطرات خوشي را نيز براي خود رقم بزنند.
موزه يك واحد تحقيقاتي، فرهنگي، هنري و آموزشي است كه ميراث هاي كشور در آن به شيوه علمي و فني نگهداري، مطالعه و معرفي مي شود و از مهمترين كارهاي موزه ها به نمايش گذاشتن انسان گذشته در برابر چشمان انسان معاصر است.
استان مركزي در مركز و قلب ايران زمين خاستگاه مشاهير و پرورنده تحولات تاريخي متعدد از دوره هاي پيش از اسلام تا معاصر است و با بهره مندي از 13 موزه دفاع مقدس، سلطان آباد، چهار فصل، تنوع زيستي و مفاخر در اراك و چهار سوق ساوه، موزه هاي مردم شناسي در شهرستان هاي خمين، محلات، فراهان، تفرش، نراق، آشتيان و كميجان حرف هاي زيادي را از سبقه تاريخي ايران زمين و آرايه هاي فرهنگي و معنوي اين ديار در خود دارد.
***موزه چهار فصل اراك
اين موزه در بناي حمام قديمي با معماري و كاشيكاري چشم نواز و اصيل ايجاد شده است و كه قدمت سازه آن به دوران قاجاريه مي رسد.
كاشيكاري هاي زيبا از چهار فصل سال و تزئينات گچبري و برجسته كاري در بناي اين حمام قديمي با رنگ آميزي چشم نواز محيط شاد و جذاب ايجاد كرده و يكي از جلوه هاي هنر اصيل ايراني را نشان مي دهد.
ساختمان اين حمام به وسعت يكهزار و 600 متر مربع در زمان حكومت «احمد شاه قاجار» توسط شخصي به نام حاج «محمد ابراهيم خوانساري» ساخته شده و از چهار بخش مجزاي مردانه، زنانه، حمام ويژه اقليت هاي ديني و حمام خصوصي تشكيل شده كه درحال حاضربه عنوان موزه ميزبان اشياي متعددي از دوران هاي پيش از اسلام تا معاصر است.
تنگ هاي سفالي، كاسه، خمره، قدح، پيمانه، انواع مجسمه، آفتابه و لگن، سكه هاي قديمي، سنگ نوشته و ابزار آلات كشاورزي و دفاعي در اين موزه نگهداري مي شود و در بخش حمام اقليت هاي مذهبي نيز موزه مردم شناسي داير شده كه در آن رسم حنابندان با وجود پيكره ها به نمايش عموم درآمده است.
بخشي از اين موزه به نمايش پوشش اصيل مردم استان مركزي و اشيا و اسناد مربوط به اقليت هاي مذهبي استان مركزي اختصاص دارد.
محراب تاريخي و با ارزش مسجد جامع ساوه كه از آثار منحصر به فرد معماري و گچبري دوره سلجوقيان است در اين محل نگهداري مي شود و در بخشي از موزه چهار فصل نيز تاريخ شهر اراك به روايت تصاوير در معرض ديد عموم قرار گرفته است.
سيستم تهويه هوا و تامين آب اين حمام قديمي به شكل هنرمندانه اي تعبيه شده و از ويژگي هاي اين بنا معماري كف و ديواره ها است كه حفظ دما و حرارت را به شكل ويژه در خود دارد و اين موضوع در كنار ظرافت هاي تزئين كاشي كاري ها بسيار ديدني است.
حمام چهار فصل اراك در سال 56 به شماره 1339 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده و در سال 73 نيز به همت مسئولان سازمان ميراث فرهنگي استان مركزي پس از اتمام عمليات مرمت و بازسازي به عنوان موزه باستان شناسي و مردم شناسي تبديل شده و پذيراي گردشگران و هنردوستان است.
***موزه مفاخر استان مركزي
بناي اين موزه منزل قديمي زيبايي است كه از دوره قاجاريه به يادگار مانده است و نقشه اين بناي كوشكي توسط يك مهندس روسي تهيه شده و اجراي آن توسط استاد «مراد چمني اراكي» بوده كه با درختان سر به فلك كشيده و تزئينات زيبا، سال ها مامن آرامش ساكنان محسوب مي شده است.
اين بنا داراي 2 ايوان شرقي و غربي و 11 اتاق، حمام خزينه اي قديمي و 2 رشته قنات است كه در سال 1379 به ثبت آثار ملي كشور رسيده و با تغيير كاربري به موزه اي براي معرفي مشاهير و نخبگان استان مركزي تبديل شد.
تالار موزه ها، كتابخانه مركزي استان، اسناد و نامه ها، انواع سرديس ها تالارها، عكس و تابلوهاي تاريخي در اين اثر قديمي براي بازديد كنندگان به نمايش درآمده است.
امام خميني(ره )، امير كبير، قائم مقام فراهاني، عباس اقبال آشتياني، پروفسور حسابي، شهيد چمران و فاضلين نراقين از جمله شخصيتهايي هستند كه در اين موزه معرفي شده اند.
استان مركزي بيش از 2 هزار نخبه بين المللي و ملي در عرصه هاي مذهبي، علمي، سياسي، فرهنگي، تاريخي و هنري دارد كه آثار، زندگينامه، تنديس ها و اسناد آن ها در اين موزه به معرض ديد علاقه مندان گذاشته شده است.
***موزه سلطان آباد
اين موزه در سراي كاشاني بازار تاريخي اراك ايجاد شده و مجموعه ارزشمندي از آثار تاريخي، دستي و هنري به عنوان موزه خصوصي سلطان آباد در آن نگهداري مي شود.
موزه مذكور در فضايي به وسعت 130 مترمربع به عنوان گنجينه نفيس هنرهاي دستي فلزي، آثار خوشنويسي و صنايع دستي از دوره هاي مختلف تاريخي است.
موزه سلطان آباد سه تالار دارد و در گنجينه آن 100 اثر صنايع دستي ايران كه از استان هاي مختلف گردآوري شده اند به چشم مي خورد.
در تالارهاي موزه آثار برجسته خوشنويسي، سوزن دوزي، لباس هاي قاجاري، خاتم كاري، قلم زني، فلزكاري و كتيبه هاي مختلف به همراه تابلوهاي هنري و اشياي قديمي به چشم مي خورد.
بخش خوشنويسي موزه بسيار غني است به طوري كه آثاري از خوشنويسان دوره هاي مختلف را در خود جاي داده است.
قديمي ترين اثر خوشنويسي موزه مربوط به سده هفتم هجري است و در اين موزه آثار ارزشمندي از خوشنويسان مشهور ايراني همانند درويش «عبدالمجيد طالقاني»، «ميرعماد حسني»، «ميرعلي هروي»، ميرزا «فتحعلي حجاب شيرازي»، ميرزا «غلامرضا اصفهاني»، «ياقوت مستعصمي»، «محمدهاشم لولوء اصفهاني»، ميرزا «كاظم»، ظل السلطان «محمد باقر خان»، «محمد جعفر تبريزي»، ميرزا «رضا خان فراهاني»، «فتحعلي تنكابني»، ميرزا «اسدالله شيرازي»، «كيخسرو خروش» و «فتحعلي واشقاني فراهاني» وجود دارد.
موزه سلطان آباد با همكاري سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان مركزي در سال 86 به روي علاقه مندان گشوده شد.
***موزه چهارسوق ساوه
اين موزه در بناي تاريخي مسجد چهار سوق اين شهر قرار دارد كه داراي معماري زيبا و منحصر به فردي است.
مسجد چهارسوق ساوه بنايي گنبد دار به صورت 12 ضلعي است كه از داخل مدور است و در بدنه بنا هشت نورگير وجود دارد كه در بالاي سقف حجره ها واقع شده و در قسمت فوقاني گنبد نيز پنج نورگير تعبيه شده است.
مصالح ساختماني آن گل، آهك، گچ، كاشي و آجر است و گنبد از داخل با نقوشي هندسي تزئين شده و از جمله تزئينات باقي مانده در پا كار گنبد اسماء الهي، محمد (ص) و علي (ع) است كه به خط كوفي بنايي و با كاشي اجرا شده است.
در موزه چهارسوق ساوه آثاري همچون اسناد و كتاب هاي خطي، سكه هاي تاريخي، انواع قفل ها، ظروف مسي و سفالي، سنگ قبرهاي مربوط به دوره قاجار و پيكرهايي كه نشانگر پوشش هاي مختلف مردم ساوه در زمان قاجار است ، به نمايش گذاشته است.
اين بنا در سال 56 به شمار 1382 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
***موزه تنوع زيستي اراك
اين گنجينه ارزشمند در مجموعه اداره كل حفاظت محيط زيست استان مركزي واقع شده كه با نمايش ماكت، گونه هاي كم نظير جانوري و گياهي از جاذبه هاي مهم گردشگري اين استان است.
بازسازي مناطق سد 15 خرداد دليجان، دره سيبك لته در و دره چكاب در منطقه حفاظت شده 70 قله و تالاب كويري ميقان، منطقه سربند و شراء از بخش هاي جذاب اين موزه است.
در اين موزه نمونه 390 گونه جانوري شامل پستانداران، پرندگان، خزندگان، دوزيستان و ماهي ها به نمايش درآمده و در قسمتي از آن 827 نمونه از بي مهرگان، 17 نمونه جمجمه و 50 نمونه از سنگ ها و كاني ها نگهداري مي شود.
به منظور بهينه سازي وضعيت نمونه هاي جانوري موجود در موزه حيات وحش استان مركزي 264 قطعه پرنده شناسايي و رده بندي شده كه اين تعداد از 16 راسته، 46 تيره، 100 جنس و 145 گونه تشكيل شده است.
همچنين 67 نمونه از 160 گونه پستاندار وحشي شناسايي شده ايران نيز در موزه ديده مي شود كه از جمله آن مي توان به قوچ، آهو، پلنگ، بز كوهي (پازن)، مرال و خرس اشاره كرد.
تاكنون 53 گونه پستاندار، 205 گونه پرنده، 54 گونه خزنده،40 گونه دوزيست، 19 گونه ماهي و يك هزار و 336 گونه گياهي در استان مركزي شناسايي شده است.
اين موزه به دليل انجام تعميرات در ايام نوروز امسال بسته است.
***موزه حسن پور اراك
اين گنجينه نيز در خانه اي زيبا و در بافت تاريخي شهر اراك واقع شده كه در زميني به وسعت 600 مترمربع در 2 طبقه ساخته شده است.
بنا اين موزه تزئينات زيباي آجركاري دارد و در حال حاضر به عنوان موزه صنايع دستي پذيراي اشياي هنري دست ساز دوران هاي پيش از اسلام تا معاصر در اراك مامني براي حضور دوستداران فرهنگ و هنر است.
يكي از جلوه هاي خاص اين موزه بخش فرش و زيراندازهاي سنتي است كه از نفيس ترين فرش هاي استان مركزي در برابر ديد بيننده قرار مي دهد.
بخش تحتاني اين بنا را چند كارگاه صنايع دستي فعال تشكيل داده كه بازديد كنندگان موزه با حضور در اين مكان لذت وافري را از توليد زنده صنايع دستي مي برند.
***موزه آشتيان
يكي از مكان هاي ديدني بازار آشتيان، منزل ميرزا «هدايت الله متين دفتري» است كه به عنوان موزه به حيات تاريخي خود ادامه مي دهد و نشانگر استفاده مناسب و كاركرد نوين از يك بناي قديمي است.
منزل متين دفتري در بازار آشتيان واقع شده و با عبور از دالاني سر پوشيده و سنگ فرش شده مي توان به حياط منزل رسيد، در ميان حياط، حوض و مخزن آب انباري كه روزي از قنات شهر پر مي شد، نشان از شكوه و عظمت آشتيان قديم دارد.
اين منزل تاريخي از جمله بناهاي عهد قاجار به شمار مي رود و مصالح به كار رفته در آن خشت، گل، چوب، آجر و گچ است كه با دست هنرمندان معمار به باغي از لطافت و زيبايي بدل شده است.
آرايه هاي معماري و تزئينات بنا شامل گچبري هاي زيبا با موضوعات گل و گياه در سقف و ديوار اتاق ها و نقوش روي چوب سقف، آب نما و آجر كاري هاي عمارت است.
اين بنا پس از مرمت و تجهيز در خرداد ماه سال 85 توسط اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان مركزي به موزه آشتيان تبديل شد است.
بيشتر اشياي به نمايش درآمده در اين موزه شامل نسخ خطي، سفالينه هاي دوره اسلامي، ابزار و وسايل روشنايي، وسايل آشپزخانه و ابزارآلات كشاورزي توسط علاقه مندان به ميراث فرهنگي اهدا شده است.
*** موزه سالار محتشم خمين
اين موزه در بناي تاريخي قلعه سالار محتشم در شمال غربي شهر خمين و در محله قلعه واقع شده كه داراي يكهزار مترمربع عمارت اشرافي در درون يك باغ مصفا است.
اين بنا در 2 طبقه ساخته شده و از عمارت هاي ايوان دار است و هم اكنون موزه فرهنگي شهر خمين در زمينه اشياي باستاني و مردم شناسي در اين بنا قرار دارد و انواع لوازم ابزار معيشتي مردم منطقه در ساليان دور در معرض ديد بيننده ها قرار گرفته است.
در بخش مردم شناسي اين موزه با تنديس و پيكره ها آيين محلي شب چله، كوسه ناقالدي و كرد علي به كوه كه از رسوم ديرين استان مركزي است به نمايش گذاشته شده است.
***موزه جانور شناسي اراك
اين گنجينه نيز در سال 73 در دانشگاه اراك ايجاد شده و در آن انواع پرندگان، پستانداران، دوزيستان، ماهيان، جانوران بي مهره، اسفنج ها، نرم تنان ، بندپايان، مرجان ها و انواع تاكسيدرمي به معرض ديد عموم قرار گرفته است.
موزه شهاب سنگ نراق نيز از ديدني هايي است كه 54 قطعه انواع اجرام آسماني را در خود دارد كه شامل 36 قطعه شهاب سنگ، 16 قطعه سنگ شيشه اي و يك قطعه سنگ حاوي الماس است و جلوه هاي زيبايي را فراروي بازديدكنندگان قرار مي دهد.
در 11 موزه تاريخي و مردم شناسي استان مركزي بيش از چهارهزار و 500 اثر نگهداري مي شود و سندهاي خطي، ظروف شيشه اي و سفالي، سنگ قبر، قلمدان و وسايل نوشتاري از جمله آن ها است.
در موزه هاي مردم شناسي استان نيز معرفي شيوه هاي زندگي، آداب و رسوم باستاني، نحوه پوشش و قدمت اشياي تاريخي به معرض ديد عموم گذاشته شده است.
شهرستان هاي اراك، خمين، محلات، فراهان، نراق، تفرش، آشتيان و كميجان در استان مركزي داراي موزه مردم شناسي است.
مديركل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان مركزي گفت: تمام موزه هاي اين استان به منظور استقبال از ميهمانان نوروزي ساماندهي و اصلاح شيوه نمايش آثار و موضوعات موزه اي شده اند.
« عليرضا ايزدي» افزود: در استان مركزي بيش از پنج هزار شي تاريخي فرهنگي مستندسازي شده است كه از اين تعداد حدود يكهزار و 500 اثر در موزه ها به نمايش درآمده است.
وي بيان كرد: اعتبار موزه هاي استان مركزي در سال 97 حدود يك ميليارد و 500 ميليون ريال بود كه اين مبلغ صرف ساماندهي سيستم تاسيسات موزه چهارفصل و مرمت و بهسازي موزه چهارسوق ساوه شده است.
مديركل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان مركزي ادامه داد: موزه هاي اين استان به منظور ساماندهي، مرمت اساسي، اصلاح سناريو و استاندارد سازي حداقل نيازمند 100 ميليارد ريال اعتبار است.
ايزدي اظهار داشت: به طور ميانگين ماهانه 20 هزار نفر از موزه هاي استان مركزي بازديد مي كنند و بازديدها در ايام نوروز افزايش بيشتري دارد.
وي گفت: بيشترين بازديد از موزه هاي استان مركزي در سال گذشته با 15 هزار نفر مربوط به موزه چهار فصل است.
مديركل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان مركزي افزود: اجراي برنامه هاي جنبي متنوع فرهنگي و اجتماعي و برگزاري نمايشگاه هاي مختلف مهمترين برنامه اين نهاد براي رونق بخشي به موزه ها است.
ايزدي تصريح كرد: ويژه برنامه خاصي براي پذيرايي از ميهمانان نوروزي در موزه ها و اماكن تاريخي با بهره گيري از توان علمي و عملي راهنمايان تور پيش بيني شده است كه با هماهنگي صورت گرفته راهنمايان مذكور در موزه ها و اماكن تاريخي استان مستقر مي شوند.
وي گفت: مرمت اضطراري موزه ها مورد توجه قرار داشته و بيشتر به منظور ايجاد تنوع و جذابيت در تركيب موزه ها، آثار ساماندهي و چيدمان آثار تمام موزه هاي استان مركزي مورد بازنگري و اصلاح قرار گرفته و برچسب هاي متحدالشكل براي آثار موزه اي تهيه و نصب شده است.
مديركل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان مركزي اضافه كرد: موزه ها مهمترين جاذبه هاي فرهنگي و هنري در هر بخش از استان محسوب مي شوند كه ساماندهي و تنوع بخشي به برنامه هاي خدماتي آن ها مهمترين نقش را در جذب گردشگر دارد.
بيش از 2 هزار جاذبه گردشگري در استان مركزي شناسايي شده كه 873 اثر تاكنون در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است.
3005/6013/
گزارش از معصومه صفري
اراك - ايرنا - موزه هاي استان مركزي به عنوان گنجينه اي گرانسنگ و با ارزش از آداب و سنن و آرايه هاي فرهنگي و زيستي پيشينان سرمايه هاي مهمي را از سبك زندگي و تفكر مردم ادوار مختلف فراروي بينندگان گذاشته است.
