سيل اگر چه مسبب ويراني خانه‌ها و مصيبت براي بخشي از هموطنان مان بود اما در احياي تالاب‌ها موثر افتاد. تالاب‌هايي كه رابطه مستقيمي با ريزگردها، تنوع زيستي و تعديل آب و هواي مناطق مختلف ايران دارند و طي دهه هاي اخير با خشكي‌شان معيشت و زندگي بخشي از مردمان اين سرزمين را كه پيوندي ناگسستني با آب دارند، دستخوش تغيير كرده است.
براساس گفته هاي رئيس سازمان حفاظت محيط زيست، سيلاب توانسته 90 درصد تالاب هاي ايران را سيراب و از آب پر كند. تالاب هايي كه البته در نواحي جنوب غربي و غرب كه عمده بارش‌ها در آنجا رخ‌داده، واقع شده‌اند. اين تالاب‌هاي خوش‌شانس كه در مسير سيل قرار گرفته اند به مرحله احياي كامل رسيده و به گفته كلانتري برخي همانند تالاب بين المللي شادگان سرريز شده‌اند و تالاب‌هايي كه از شانس كمتري براي نصيب شدن از اين باران الهي برخوردار بودند، همانند جازموريان و هامون كه در استان سيستان و بلوچستان واقع شده‌اند، تنها 10 تا 20 درصد آبگيري كرده‌اند.
گرچه وقوع سيل در دروازه قرآن شيراز خسارات مالي و جاني فراواني براي اهالي و مسافران نوروزي داشت اما براساس گفته رئيس سازمان حفاظت محيط‌زيست، سيلاب ها نتوانسته سبب حيات دوباره و پر شدن تالاب‌هاي استان فارس شود. به گفته او، درصد احياي تالاب‌هاي استان فارس كمتر بوده چون بارشي در آن نواحي اتفاق نيفتاده و بنابراين به غير از تالاب مهارلو تقريبا تمامي تالاب‌ها از آب خالي هستند.
استان اصفهان نيز به‌رغم بارش هاي بي‌سابقه و بالا آمدن زاينده‌رود و زنده شدنش در ايام نوروز سهم كمي از تالاب هاي احيا شده دارد. به گفته كلانتري، با‌توجه به اينكه به تالاب گاوخوني نيز آبي وارد نشده، آب آن چيزي در حدود 10 درصد است. گرچه مردم اصفهان از آمدن همين آب ناچيز در تالابي چون گاوخوني كه همه از آمدن حيات دوباره به آن نااميد شده بودند، خوشحالند.
با اين حال دو جريان بارشي كه بر فراز رشته كوه هاي البرز و زاگرس سبب وقوع سيل در شمال و غرب و جنوب غربي ايران شد، توانست برخي از تالاب هايي كه نهادهاي مسئول سالياني دراز به دنبال احياي آنها بودند و گاه با كمبود بودجه و گاه با بي اعتنايي و عدم تحقق وعده پرداخت حق‌آبه از سوي سازمان هاي ديگر مواجه بودند، در طي يك هفته بدون بودجه و خواهش و پيگيري براي دريافت حق‌آبه تالاب‌ها، از آب پر كنند. نمونه آن درياچه يا تالاب اروميه است كه اگرچه تلاش هاي ستاد احيا در طول سال‌هاي اخير به نجات اين درياچه از مرگ حتمي منجر شد اما با سنگ‌هاي پيش پايش، از نبود بودجه گرفته و عدم پرداخت حق‌آبه از سوي وزارت نيرو يا به عبارت ديگر نبود اراده سياسي، احياي كامل آن متوقف مانده بود.
حالا اما به گفته كلانتري، خوشبختانه درياچه اروميه به مدد سيلاب ها و بارندگي‌ها از مرحله خطر و خشكي كامل عبور كرده و با افزايش سطح آب همراه بوده است. بارندگي‌ها در سال آبي 97-98 سبب شده كه اين درياچه از سال گذشته مرحله احياي را آغاز كند و براساس پيش‌بيني معاون رئيس جمهوري، در سال 1406-1407 به تراز اكولوژيك برسد. سالي كه از زمان پيش‌بيني شده براي احياي درياچه 2 سال عقب‌تر خواهيم بود.
سيرابي تالاب «هورالعظيم» در خوزستان ازجمله تبعات مثبت سيل در جنوب ايران بوده، گرچه زندگي اهالي خون‌گرم اين استان را با سختي هاي فراواني روبه‌رو كرده است. احمدرضا لاهيجان‌زاده، مدير‌كل حفاظت محيط زيست استان خوزستان از آبگيري هورالعظيم ايران و عراق تا دو ميليارد متر مكعب به دنبال وقوع سيل در استان خوزستان خبر داده است. اين در حالي است كه دايك‌هاي مرزي در اين تالاب نيز به جهت اقدامات مقتضي به منظور سيلاب‌هاي بيشتر باز شده است تا در صورت لزوم آب‌هاي مازاد به بخش عراقي تالاب هدايت شود.
هرچند او از آبگيري بخش عراقي اين تالاب و حتي هدايت بخشي از آب به رودخانه دجله هم خبر داده است. سيلاب‌ها اما گويا در سال‌هاي آينده به داد اين تالاب هم خواهند رسيد. به گفته او ذخيره‌سازي 6 ميليارد متر مكعب آب پشت سد كرخه درپي بارش‌ها و سيلاب هابي اخير مي‌تواند حق آبه اين تالاب تا 2 سال ديگر را تامين كند. او گفته: «معمولاً بيش از 4.7 ميليارد متر مكعب، اجازه آبگيري در سد كرخه داده نمي‌شد و 5.2 ميليارد ظرفيت نهايي است اما امسال به دليل شرايط فوق العاده‌اي كه پيش آمده تا شش ميليارد متر مكعب هم اجازه آبگيري در اين سد داده شده است. وجود اين ميزان آب پشت سد كرخه بعد از فروكش كردن سيلاب‌ها مي‌تواند تضمين‌كننده حق‌آبه هور العظيم حداقل تا دو سال آينده باشد حتي اگر بارشي هم رخ ندهد.»
احياي تالاب هايي كه روزگاري آرزوي محالي براي ايران بودند اما حالا به واسطه سيلاب ها محقق شده‌اند. با اين حال اما اين داستان خوش به همين جا ختم نمي‌شود.
آب ها تبخير مي‌شوند و يا به زمين فرو مي‌روند، فعاليت در كنار تالاب‌ها از كشاورزي تا استخراج و بهره‌برداري نفت دوباره آغاز مي‌شود و فاضلاب ها و پساب ها مهمان تالاب‌ها و اگر حق‌آبه و بهره‌برداري از تالاب‌ها همان روال گذشته را پيش گيرند قطعا پايان اين داستان خوشايند نخواهد بود. اسماعيل كهرم، فعال محيط زيست در گفت وگو با «ابتكار» در اين باره مي‌گويد: سرريز شدن تالاب شادگان بسيار خوشحال كننده است چراكه شادگان بزرگ‌ترين تالاب ايران است و 400 هزار هكتار وسعت دارد و از طرفي پساب‌هاي نيشكر هفت تپه و استخراج نفت در شمال تالاب لطمه بزرگي به حيات تالاب وارد كرده بود.
حالا كه اخباري از سرريز شدن اين تالاب به گوش مي‌رسد، باعث خوشبختي ما است. او با اشاره به تاثير مثبت تالاب هاي پر‌آب در هنگام وقوع سيل دوباره در ايران مي‌گويد: تالاب هاي پر آب در صورت وقوع دوباره سيل جلوي سيلاب را مي‌گيرند و از ورود سيل به مناطق مسكوني و شهر جلوگيري مي‌كند. وقتي سيل به توده آب در تالاب برخورد كند، ترمز مي‌كند و از سرعت آن كاسته مي‌شود و از خطري كه به واسطه سيل مناطق مسكوني در روستاها و شهرهاي پايين دست را تهديد مي‌كند، كم مي‌شود. كهرم همچنين پر شدن سفره‌هاي آب‌هاي زيرزميني را از ديگر فوايد سيلاب‌هاي اخير مي‌داند.
اين فعال محيط زيست درباره چگونگي حفظ تالاب‌هاي احيا شده در ماه‌هاي پيش‌رو به خصوص در تابستان كه سبب تبخير آب اين تالاب‌ها مي‌شود، مي‌گويد: بياييد اميدوار باشيم كه اين آغاز ترسالي در ايران باشد و بارش‌ها در دو ماه بهار و سه ماه تابستان نه به اندازه ابتداي بهار ولي با كاهش ميزان آن ادامه پيدا كند. البته تنها آمار بارش‌ها در مهر ماه سال 98 كه آغاز سال آبي جديد است، مي‌تواند اثبات كند كه ايران وارد ترسالي شده است يا خير؟ چراكه تاكنون كه در سال آبي 97-98 هستيم شاهد بارندگي بيش از 240 ميلي‌متر معدل ساليانه داشته‌ايم.
بنابراين ما سال تري را تاكنون طي كرده‌ايم اما در صورتي وارد ترسالي مي‌شويم كه اين ميزان بارندگي تداوم داشته باشد. با اين حال اميدواري براي ادامه بارش‌ها به اين دليل است كه از خشك شدن تالاب‌ها جلوگيري شود و آب براي ورود به تالاب‌ها وجود داشته باشد.
او ادامه مي‌دهد: با اين حال اما حفظ تالاب‌هاي احيا شده و پر شده از آب تنها يك راه دارد و آن بهره‌برداري صحيح از تالاب‌ها است. كهرم مي‌گويد: ما تالاب پريشان را به خاطر 850 حلقه چاه مجاز و 550 حلقه چاه غيرمجاز خشك كرديم. ما تالاب ميقان را به خاطر كشيدن كانال آبي كه تا 40 كيلومتر آن طرف‌تر آب را براي آبياري زمين‌هاي زراعي ببرد، خشك كرديم.
كهرم در پاسخ به اين سوال كه اگر حق آبه هاي تالاب هاي احيا شده به شيوه گذشته پرداخت شود، اين تالاب چه سرنوشتي خواهند داشت، مي‌گويد: سازمان حفاظت محيط‌زيست وظيفه گرفتن حق آبه هاي تالاب‌ها از ساير نهادها و سازمان‌ها است. او به مشكلات پيش روي پرداخت حق‌آبه تالاب هامون اشاره مي‌كند و مي‌گويد: قسمتي از حق‌آبه هورالعظيم از طريق رودخانه‌هاي دجله و فرات تامين مي‌شده و تركيه با زدن سد ايليسو تا 4 سال از اين رودخانه‌ها آب برداشت مي‌كند و در اين سال ها قطره‌اي آب به شمال هورالعظيم نمي‌دهد. از سوي ديگر استخراج نفت در هورالعظيم ازجمله معضلات پيش روي اين تالاب است. اگرچه كه هنوز پروژه استخراج نفت در هورالعظيم به بهره‌برداري نرسيده ولي اين قرارداد براي شركتي كه استخراج نفت را برعهده گرفته تا 10 سال برجا است تا به بهره برداري برسد. بنابراين هور العظيم مشكلات فراواني براي احيا دارند.
منبع: روزنامه ابتكار، 1398.01.20
گروه اطلاع رساني**9117**2002
تهران- ايرنا- احياي تالاب ها در ايران تا پيش از اين آرزوي محالي بود اما حالا سيلاب‌ها توانسته‌اند اين آرزوي محال را بدون بيان كمبود بودجه و سنگ اندازي هاي سازماني به واقعيت بدل كنند. اما واقعيت اين است كه اگر حق آبه تالاب ها و بهره برداري از تالاب‌ها طبق روال سابق باشد، اين خوشحالي و لبخند تالاب ها چندان طولاني نخواهد بود.
