ایران چگونه به رتبه نخست پرورش قزل‌آلا در دنیا دست یافت؟

ایران كشوری چهار فصل است. این امر سبب ایجاد اقلیم‌های متفاوتی در این سرزمین شده كه پتانسیل بالایی را به‌ویژه در بخش كشاورزی و آبزی‌پروری به‌وجود آورده است. حسین عبدالحی، معاون توسعه آبزی‌پروری سازمان شیلات ایران در گفت‌وگو با ایرناپلاس از ظرفیت‌های آبزی‌پروری ایران می‌گوید. وی معتقد است تجربه پرورش قزل‌آلا مدل خوبی برای نشان دادن نقش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در توسعه موفق یك صنعت است.

بخش نخست گفت‌وگو وی با ایرناپلاس را در ادامه می‌خوانید:

ایرناپلاس: با وجود دریای خزر، خلیج فارس، دریای عمان و رودخانه‌های بسیاری در كشور، چه احتیاجی به پرورش آبزیان وجود دارد؟

عبدالحی: اگرچه در دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان عمده نیاز مردم از طریق صید تأمین می‌شود، اما در دنیا نیز بر اساس گزارشاتی كه سازمان خواروبار جهانی (فائو) منتشر كرده است، سمت و سوی جهان به سمت آبزی‌پروری است. محدودیت‌های صید از یك طرف و افزایش تقاضا از سوی دیگر، باعث شد تا اقبال به پرورش آبزیان افزایش یابد. البته توجه به این نكته هم ضروری است كه بخشی از نیاز پروتئینی بشر باید از طریق آبزیان تأمین شود. به‌طوری كه فائو اعلام كرده در سال 2030 از سه غذایی كه در سفره مردم قرار خواهد گرفت، دو غذا از آبزیان خواهد بود.

**درخواست سران قوا از امام(ره) درباره شیلات

ایرناپلاس: پرورش آبزیان در سال‌های اخیر چه تغییراتی كرده است؟

عبدالحی: قبل از انقلاب ما در زمینه آبزی‌پروری، متخصص نداشتیم. اما بعد از انقلاب خوشبختانه این نگاه هم از نظر علمی و فنی و نیاز بازار، احساس شد و در نتیجه رشته‌های شیلات در دانشگاه‌ها به وجود آمد و به دنبال آن، نیروی كار متخصص عرضه شد. به‌ویژه این روند وقتی شكل جدی‌تری به خود گرفت كه با درخواست سران سه قوه از حضرت امام (ره)، شیلات از وزارت كشاورزی به جهاد سازندگی منتقل شد. این كار سبب شد نگاه جدیدی روی شیلات به وجود آید و همین تغییرات باعث شد تا سرمایه‌گذاری خوبی روی نیروی انسانی و تحقیقات شیلات انجام شود. به‌طوری كه در دو دهه اخیر، تلاش‌ها به سمت آبزی‌پروری متمركز شده و سبب شد تا در حال حاضر جایگاه خوبی را در دنیا در صنعت آبزی‌پروری به خود اختصاص دهیم.

مجموعه صید آبزیان كشور در سال 1397 بالغ بر یك میلیون و 260 هزار تن بوده كه سهم آبزی‌پروری حدود 42 درصد یعنی رقمی حدود 490 هزار تن است.

ایرناپلاس: توسعه آبزی‌پروری كشور در چه زمینه‌هایی انجام شده و به چه عرصه‌هایی وارد شده است؟

عبدالحی: كشور ما هم پهناور است و هم از اقلیم متفاوتی برخوردار است. این دو در كنار هم سبب شده ما استان‌هایی با آب و هوای متفاوت و منابع آبی مختلف مانند شور، شیرین، سرد، گرم و لب شور داشته باشیم. در جنوب، آب گرم خلیج فارس و دریای عمان را داریم كه شوری بالای 30 تا 35 در هزار دارد یا در دریای خزر شوری آب 13 در هزار است. در آب‌های داخلی كشور هم رودخانه‌های آب سرد و شیرین داریم. این تنوع در زیستگاه‌های آبی فرصت بسیار مناسبی را برای پرورش گونه‌های مختلف آبزیان در اختیار ما قرار می‌دهد.

در حالی كه ما در پرورش مرغ و دام، تنوع چندانی نداریم، اما در مورد ماهی، ما از تنوع گونه‌ای بسیار بالایی برخورداریم و این تنوع روزبه‌روز در حال افزایش است.

**وجود 600 گونه پرورشی آبزیان در دنیا

بر اساس اعلام فائو، در دهه 50، به‌طور متوسط 50 گونه پرورشی آبزیان داشتیم، ولی در حال حاضر در دنیا بیش از 600 گونه پرورشی داریم كه در آب‌های شیرین، شور و لب شور تولید می‌شود.ما هم در سازمان شیلات ایران ظرفیت‌های استان‌ها و مناطق مختلف كشور را بررسی كردیم، به‌طوری كه در استان‌های جنوبی مثل خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان بیشتر به سمت توسعه پرورش ماهی دریا و میگو رفتیم، ولی در استان‌های داخلی عمدتاً به سراغ قزل‌آلا رفته‌ایم. در استان‌های ساحلی خزر نیز پرورش ماهیان خاویاری و گرم‌آبی را در دستور كار قرار داده‌ایم.

ایرناپلاس: در استان‌های مختلف از چه شیوه‌هایی برای پرورش آبزیان استفاده می‌شود؟

عبدالحی: در دولت دهم و یازدهم ما محدودیت‌هایی در مورد آب شیرین داشتیم و عمده منابع آبی ما در این بخش مورد استفاده قرار گرفته بود. این محدودیت، ما را بر این داشت كه از ظرفیت‌ زیستگاه‌های دریایی در شمال و جنوب كشور بهره ببریم. بنابراین سمت و سوی تلاش‌ها را به سمت پرورش آبزیان دریایی بردیم. از جمله این روش‌ها، پرورش ماهی در قفس در محیط دریاست.

خوشبختانه در حال حاضر تنوع خوبی در زمینه سیستم‌های پرورش ماهی در كشور وجود دارد؛ از جمله انواع استخر‌های پرورشی خاكی، بتونی، سیستم‌های مداربسته. این ظرفیت‌ها فرصتی را به ما می‌دهد تا متناسب با منطقه و اقلیم نوع سیستم پرورش آبزیان را انتخاب كنیم.

ایرناپلاس: در حال حاضر چه گونه‌هایی از آبزیان در كشور پرورش داده می‌شود؟

عبدالحی: در آب شیرین، كپورماهیان چینی را داریم كه در سال 1350 وارد كشور شده‌اند و عمدتاً در استان‌های گیلان، مازندران، گلستان و خوزستان تولید می‌شود.

**ایران رتبه اول پرورش قزل‌آلا در دنیا را در اختیار دارد

گونه قزل‌آلا نیز از سال 1339 وارد كشور شده است و به خاطر توسعه خوبی كه در این صنعت رخ داد، در حال حاضر ایران رتبه اول پرورش قزل‌آلا در دنیا را در اختیار دارد. خوشبختانه توسعه قزل‌آلا در آب‌های داخلی بوده و باعث شده مردمی كه به آبزیان دریایی دسترسی كمتری دارند به راحتی از گوشت آبزیان بهره‌مند شوند. به‌طوری كه استان‌های لرستان، كهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری و فارس عمده تولید ماهی قزل‌آلا در كشور را به خود اختصاص داده‌اند.

**گردش مالی سه هزار میلیارد تومانی در پرورش قزل‌آلا

ما در سال 97، بالغ بر 170 هزار تن ماهی قزل آلا تولید كردیم كه این قزل‌آلا عمدتاً در بازار داخل مصرف می‌شود. كشش بازار داخلی و وجود منابع آبی خوب و آموزش و ترویج سازمان شیلات در بحث پرورش قزل آلا باعث شد پرورش این ماهی توسعه پیدا كند و ما در حال حاضر جزو كشور‌های پیشگام در این حوزه هستیم. البته در سال‌های اخیر، بیماری تا حدی به تولید این ماهیان صدمه زد، ولی در مجموع یك صنعت بزرگ در كشور در حوزه ماهیان قزل آلا داریم كه گردش مالی بالغ بر سه هزار میلیارد تومان دارد كه اشتغال خوبی را در اكثر نقاط سبب شده است.

**رشد بیش از چهار برابری تولید میگو

البته در زمینه میگو نیز توفیقات بسیاری كسب كردیم. به‌طوری كه در سال‌های اخیر، گونه وانامی را معرفی كردیم كه در دنیا به دلیل بازدهی بالا، 90 درصد تولید جهان را به خود اختصاص داده است.در حال حاضر تولید ما از 11 هزار تن در سال 91 به رقمی حدود 47 هزار تن در سال 97 رسیده و زیرساخت‌ها و برنامه‌ریزی خوبی برای توسعه پرورش میگو به وجود آمده است، به‌طوری كه تقریبا می‌توانیم بگوییم علاوه بر 14 هزار استخری كه آماده بهره‌برداری است، نزدیك به 30 هزار هكتار نیز در استان‌های جنوبی و گلستان در نظر گرفتیم كه واگذار شده است. البته در این میان سعی كرده‌ایم به گونه‌های بومی خودمان نیز توجه داشته باشیم و آن‌ها را نیز مورد استفاه قرار دهیم.

**تولید 6 تن خاویار پرورشی در سال 97

در مورد ماهیان خاویاری نیز، چون صید آن در دریای خزر ممنوع شده است، رویكرد ما به سمت پرورش این گونه‌ها بوده كه خوشبختانه در حال حاضر بیش از 120 مزرعه پرورش ماهیان خاویاری در استان‌های كشور داریم. از این مزارع، سال گذشته نزدیك به 6 تن خاویار پرورشی تولید شده و برنامه‌ریزی كردیم كه آن را به رقم 10 هزار تن گوشت و 100 تن خاویار پرورشی برسانیم.

در زمینه پرورش ماهیان خاویاری مطالعات خوبی روی گونه‌های مختلف آن انجام شده و گونه‌های مناسب را برای پرورش به بخش خصوصی معرفی كرده‌ایم.

**پرورش سوف و سیم دریایی در قفس/ توافق شیلات و محیط زیست بر سر تیلاپیا

در جنوب و در زمینه پرورش ماهی در قفس هم گونه سوف دریایی و سیم دریایی وارد كشور شده كه جزو گونه‌هایی هستند كه از بازارپسندی خوبی چه در داخل و چه در خارج برخوردار هستند. البته چند سال پیش، گونه تیلاپیا هم از سوی موسسه تحقیقات علوم شیلات كشور وارد شده كه در بافق یزد نگهداری و روی آن تحقیق انجام شده است.

این موسسه توصیه كرده است كه ما تیلاپیا را وارد صنعت آبزی‌پروری كنیم. خوشبختانه در سال گذشته ما توانستیم پس از مدت‌ها بحث و كشمكش، مجوز پرورش تیلاپیا را در چهار استان خراسان جنوبی، سمنان، قم و استان یزد از سازمان محیط زیست بگیریم.البته با سازمان محیط زیست به این توافق رسیدیم كه ضوابطی را تدوین كنیم كه برای سایر استان‌ها هم بتوانیم روی پرورش آن برنامه‌ریزی كنیم.

** 99 درصد شیلات در دست بخش خصوصی است

البته تمام تلاش سازمان شیلات ایران در سال‌های اخیر این بوده كه ما بخش خصوصی را تقویت كنیم و تقریبا 99 درصد فعالیت‌های شیلاتی در اختیار بخش خصوصی است. به‌طوری كه خرید و فروش و تولید همه در بخش خصوصی انجام می‌شود. وقتی فعالیت برای بخش خصوصی سودآور باشد، قطعا صنعت توسعه خواهد یافت.

ایرناپلاس: تا چه حد در زمینه پرورش آبزیان خودكفا هستیم؟

عبدالحی: در مورد مواد غذایی در زمینه مواد اولیه، اقلامی همچون سویا و ذرت، وارداتی است، البته ما نزدیك به 30 كارخانه تولید خوراك آبزیان در كشور داریم كه از این نظر وضعیت مطلوب است. البته در زمینه ماهیان خاویاری و گرم‌آبی، وابستگی‌ها به خارج كمتر است. در مورد ماهیان دریایی نیز در غذای آغازین مقداری وابسته هستیم. اما با همه این تفاسیر، تراز تجاری شیلات در واردات و صادرات نسبت به سایر بخش‌های كشاورزی مثبت است.

ادامه دارد....