برنامه برق‌آساي ساخت سانتريفيوژ

در غير اين صورت، جمهوري اسلامي ايران وارد فاز دوم اقدامات كاهشي خود يعني عبور از غني سازي 3.67 درصدي و بازگشت به راكتور قبلي آب سنگين اراك خواهد شد اما انجام بهتر و سريع تر اين اقدامات به ويژه در حوزه غني سازي همچنين جامه عمل پوشاندن به دستور رهبر معظم انقلاب مبني بر رسيدن به ظرفيت 190 هزار سو نياز به ابزاري به نام سانتريفيوژ دارد.

ايران از سال ها قبل توانسته به دانش بومي اين ابزار مهم در حوزه غني سازي اورانيوم دست يابد و حالا چند سالي است كه علاوه بر نسل اوليه سانتريفيوژهاي ايراني يعني IR-1 نسل هاي پيشرفته را هم به خوبي ساخته و آزمايش كرده است. خرداد ماه سال قبل مهم ترين اقدام ايران براي انجام مقدمات رسيدن به ظرفيت غني سازي 190 هزار سو اعلام شد و علي اكبر صالحي رئيس سازمان انرژي اتمي از راه اندازي كارخانه اي سخن گفت كه قرار است در چارچوب طرح تحول غني سازي كشورمان، ساخت انبوه سانتريفيوژهاي پيشرفته IR-6،IR-4 ،IR-2M و در مرحله بعدي IR-8 در آن انجام شود.

مركز مونتاژ سانتريفيوژ ايران در نطنز امروز آماده و قبراق براي شنيدن يك دستور مهم است. آن جايي كه در صورت انجام ندادن تعهدات برجامي 1+4 مي تواند با ساخت روزانه حداكثر 60 ماشين پيشرفته كه تا 10 برابر IR-1 توان غني سازي دارند ظرفيت غني سازي كشور را در فاصله زماني بسيار كوتاه افزايش برق آسايي دهد و سرعت ايران در اين حوزه راهبردي را به حدي برساند كه دشمنان كشورمان از هرگونه نقض و بدعهدي در قول و قرارشان پشيمان شوند.

اين كارخانه نماد «ما مي توانيم» در بومي سازي دانش و صنعت است و امروز آن چنان كه ما ديديم و شنيديم، كارخانه و همه ابزارهاو متخصصان جوانش با انگيزه تر از هميشه لحظه شماري مي كنند تا در زمان لازم توليد انبوه و صنعتي ماشين هاي غني سازي ايراني را آغاز كنند و ضرب شست بزرگ ايران اسلامي را به نمايش بگذارند. براي بررسي جزئيات عملكرد كشورمان در زمينه غني سازي و نحوه كاركرد اين كارخانه مهم و حياتي در حوزه چرخه سوخت هسته اي، به نطنز سفر كرديم تا ضمن گفت و گو با مدير مركز مونتاژ سانتريفيوژ ايران، براي اولين بار گزارشي مكتوب از اين مركز منتشر كنيم. گزارش ميداني تيم خبري اعزامي خراسان به نطنز را مي خوانيد.

**شور و حرارت جواني در رگ سانتريفيوژها
مدير اين كارخانه مهم در قلب صنعت هسته اي، يك جوان خوش برخورد و در عين حال علاقه مند به كارش است. اين را مي توان از نحوه توضيح اش و انرژي كه در توضيح دادن خرج مي كند فهميد. در كنار اين شور و حرارت، تسلط وي به حوزه سانتريفيوژها و اطلاعات كاملش هم براي ما مغتنم و مفيد است. با معاون شركت تكنولوژي سانتريفيوژ ايران (تسا) كه مدير «مركز مونتاژ سانتريفيوژ ايران» هم هست، در يك روز نسبتا گرم بهاري در سايت شهيد احمدي روشن نطنز به گفت و گو مشغول شديم و او نيز با حوصله و با شرط حفظ نكات حفاظتي از جمله نام نبردن از وي، براي خراسان از نحوه شكل گيري روند ساخت سانتريفيوژ ايراني گفت و در انتها نيز با حضور در خط توليد كارخانه به معرفي بخش هاي مختلف ساخت سانتريفيوژهاي پيشرفته در ايران پرداخت.

**داستان سانتريفيوژهاي ايراني؛ از IR-1 تا IR-8
به گفته وي، اين شركت در سال 1385 و با ساخت ماشين هاي IR-1 و IR-2M شروع به كار كرده است. اولين سانتريفيوژهاي وارد شده به ايران پاكستاني و از نسل P-1 بودند به همين دليل ساخت IR-1 به عنوان نسل اول ماشين هاي غني سازي و به نوعي پدر ماشين هاي غني سازي ايران، يك سري پيچيدگي هايي داشت كه با مهندسي معكوسي كه صورت گرفت، كل پروسه ساخت و مونتاژ نيز بومي سازي شد و در نهايت اولين IR-1 يك ماشين ايراني بود با شكل و ظاهر نمونه پاكستاني. اين روند بومي سازي براي IR-2M بيشتر شد، مثلا در روتور كه قلب ماشين است تغييرات اساسي داده شده يا IR-2M از جنس كامپوزيتي بوده و كاملا يك ماشين جديد به شمار مي رفته است.

**جنس بدنه سانتريفيوژهاي ايراني از چيست؟
صحبت معاون شركت تسا را بايد با توضيحي درباره جنس سانتريفيوژهاي جديد ايران تكميل كرد. در واقع اين ماشين ها كه در نسل اول از آلومينيوم ساخته مي شدند در نسل هاي جديد جنس شان به كامپوزيت تغيير يافت. آلومينيوم با توجه به مقاومتي كه در مقابل تنش ها دارد تا يك دور مشخص مي تواند برسد و اگر قرار باشد ظرفيت غني سازي (سو) بيشتر شود نياز به موادي است كه بتوانند در قطرهاي بيشتر تنش ها و نيروي بيشتري را نيز تحمل كنند كه در اين ميان كامپوزيت مناسب ترين جنس است. امروز در بدنه همه ماشين هاي IR-2M تا IR-8 ايران از كامپوزيت استفاده مي شود، موادي كه براي تامين آن در كشور هيچ مشكلي وجود ندارد.

در ادامه گفت و گو معاون شركت تسا در خصوص اولين ماشين پيشرفته يعني IR-2M هم توضيحاتي خوبي داد: «ما از اين ماشين يك زنجيره 164 تايي داشتيم كه چند سال كار كرد و در تست ها هم كاملا موفق بود. در اين ماشين ما به توليد نيمه صنعتي هم رسيديم و هم اكنون هزارعدد IR-2M داريم كه قبل از برجام در نطنز نصب شد اما بدون چرخش بود كه با برجام جمع آوري شد و در انبار كاملا آماده است و به محض تصميم گيري نظام، اين ماشين ها هم قابل نصب و راه اندازي خواهند بود.»

**بازگشت پذيري 6 برابري غني سازي در زمان بسيار كوتاه
وي درباره ظرفيت غني سازي IR-2M توضيح مي دهد كه «سو»ي نامي IR-2M بيش از شش هست و مي تواند تا شش برابر IR-1 براي ما غني سازي داشته باشد. در واقع الان با توجه به توليد و موجود بودن هزار دستگاه از IR-2M بهترين گزينه سانتريفيوژ ما كه بتواند در برگشت پذيري در حداقل زمان ممكن به كار آيد و ظرفيت بالايي هم داشته باشد IR-2M است كه شش برابر سانتريفيوژهاي فعلي توان دارد.

**ماهيت تيم برگشت پذيري ايران
از او درباره زمان اين بازگشت پذيري كه در شرايط فعلي بسيار مهم است مي پرسم كه پاسخ مي دهد: ما يك برنامه برگشت پذيري داريم كه در مدت زمان كوتاهي يك تيم بايد ماشين ها را برگرداند و يك تيم هم توليد را شروع كند. البته همه چيز آماده در انبار است و براي IR-2M در يك زمان بسيار كوتاه هزار ماشين نصب مي شود و سپس مي توانيم بيش از شش هزار سو غني سازي از اين ها بگيريم كه عملا بيش از دو برابر ظرفيت غني سازي فعلي با 5060 ماشين IR-1 نصب شده كنوني است و به سرعت ظرفيت غني سازي ما را به بيشتر از ميزان قبل از برجام خواهد رساند. ضمن اين كه همزمان كار ساخت تعداد بيشتري از ماشين هاي پيشرفته نيز در همين كارخانه آغاز خواهد شد. طرف مقابل مي داند اگر تصميم گرفته شود، به راحتي به اين عددها خواهيم رسيد. ما هم اكنون در قالب تعهدات برجامي آمادگي هاي لازم را براي توليد با كيفيت داريم.

**براي ساخت ماشين IR-4 هم كاملا آمادگي داريم
ادامه صحبت ما به نسل هاي بعد از IR-2M كشيده مي شود. مدير مركز ساخت سانتريفيوژ در اين باره نيز مي گويد: ما در خصوص ساخت ماشين IR-4 هم كاملا آمادگي داريم. حتي الان يك زنجيره 164 تايي ازIR-4 داريم كه براي سال هاي متمادي كار غني سازي انجام داده اما اين ماشين را توليد صنعتي نكرديم يعني مقداري برنامه IR-4 عقب تر از IR-2M بود بنابراين آن جا زمان بيشتري مي خواهيم.

**كوتاه شدن راه با توليد انبوه IR-6
معاون شركت تسا به برنامه اين شركت در صورت لزوم و تصميم نظام نيز اشاره مي كند و مي گويد: برنامه مصوبي وجود دارد كه در صورت دستور نظام، توليد ماشين هاي پيشرفته به صورت تركيبي از سر گرفته شود. هرچند با توجه به بالاتر بودن ظرفيت غني سازي ماشين IR-6 ، امكان دارد توليد انبوه اين ماشين سريع تر انجام شود. هم اكنون زنجيره 20 تايي ماشين IR-6 كه توسط شركت تسا ساخته شده در حال چرخش است و طبق برجام به دور نهايي هم رسيده اند. از او در باره ماشين اخير ايران (IR-6)كه سروصداي زيادي هم ايجاد كرد مي پرسم. او توضيح مي دهد: IR-6 مطابق برنامه سازمان از سال 89 شروع شد و طبق برجام هم پيش رفت.

ما هم اكنون در يك پروژه ايراني و كاملا موفق يك زنجيره 20 تايي از اين ماشين را به دور نهايي رسانديم و الان در سالن شهيد قشقايي به عنوان سالن پايلوت در حال چرخش است. البته ما همه اين اقدامات را تاكنون در چارچوب برجام كه مي گويد تا هشت سال و نيم پس از آغاز اجراي برجام (انتهاي سال 1402) نبايد زنجيره 30 تايي داشته باشيم جلو برده ايم اما اگر هر تصميم جديدي گرفته شود، اين آمادگي را داريم تا در همين كارخانه توليد انبوه را شروع كنيم.

به معاون شركت مي گويم، چقدر به IR- 6 اميدواريد كه در آينده غني سازي ايران نقش مهمي داشته باشد؟ پاسخ او اميدوار كننده است: «ماشين هاي IR-2M،IR-4 و IR-6 ماشين هاي بسيار خوبي هستند. ما الان اين سه ماشين را داريم و نشانه ها اين است كه ماشين هاي خوبي هستند. ما به اين سه ماشين بسيار اميدواريم و IR-6 به دليل ظرفيت بالاتري كه دارد، توجه بيشتري را جلب كرده است. روال زنجيره ها اين است كه ابتدا روي تك ماشين كار مي كنيم و بعد به زنجيره 10 تايي كه پيش زنجيره است و بعد هم به زنجيره 20تايي مي رسيم و در نهايت زنجيره نهايي را آزمايش خواهيم كرد.»

اما مگر مي شود از سانتريفيوژ گفت و به گل سرسبد آن ها يعني IR-8 نپرداخت؟ ماشين پيشرفته اي كه با ظرفيت غني سازي بالاي 20 مي تواند انقلابي در غني سازي ايران ايجاد كند. معاون شركت ساخت سانتريفيوژ ايران در اين خصوص توضيح مي دهد: IR-8 در حال انجام مراحل آزمايش است. الان يك نمونه ماشين IR-8 در بخش پايلوت وجود دارد و وقتي مراحل نهايي تست هاي مكانيكي و فرايندي تك ماشين تمام شد، پروژه مشترك شركت سازنده و شركت طراح براي ساخت و مونتاژ پيش زنجيره آغاز مي شود.

**آماده باش همه بخش هاي مربوط به ساخت سانتريفيوژ
او درباره برنامه بزرگ رسيدن به يك ميليون سو ظرفيت غني سازي كه درآن IR-8 نيز جايگاه مهمي دارد مي گويد: آقاي دكتر صالحي گفتند با ماشين هاي جديد آيا مي شود به يك ميليون سو رسيد؟ اين پروژه تعريف شد كه چطور مي شود يك ميليون سو را گرفت. با اين وضعيت اگر در نطنز IR-1 نباشد و تركيبي از ماشين هاي پيشرفته را نصب كنيم روي كاغذ مي توانيم به يك ميليون سو برسيم كه با توجه به اين برنامه ها ماشين IR-8 هم طراحي شد.

مهم ترين موضوع در اين حوزه بحث توان فني است كه خوشبختانه با نيروهاي موجود شركت توان فني وجود دارد و ما براي ظرفيت هايي كه فعلا مدنظر است، توان لازم را داريم و قطعه سازان بسيار دقيق و حرفه اي زيرمجموعه تسا از عهده اين كار مهم برمي آيند.خوشبختانه بخش قطعه ساز ما در اين سال ها بيكار نبوده و با تعريف پروژه هاي بهبود كيفيت و كاهش زمان توليد، آمادگي لازم را براي توليد با كيفيت ايجاد كرده اند.حتي ما در اين مدت براي آماده نگه داشتن پيمانكاران هم اقدامات خوبي داشتيم كه اين امكان را به ما مي دهد تا همه نيروها آماده باشند و با تصميم نظام با تمام ظرفيت شروع به توليد كنيم.

از معاون شركت تسا درباره برجام و محدوديت هايي كه براي ما در خصوص IR-2M و IR-4 ايجاد كرده مي پرسم كه پاسخ مي دهد: ما از ماشين IR-2M عبور كرديم و همان دو عدد كه در برجام نوشته شده براي تست هاي مكانيكي كافي است و محدوديت مهمي نيست ما IR-4 را هم مي توانيم 10 تايي داشته باشيم و چون نيمه صنعتي را توليد نكرديم، مي توانيم از زنجيره 10 تايي براي تزريق گاز هم استفاده كنيم.

او درباره كارخانه تازه تاسيس مونتاژ سانتريفيوژ هم توضيح مي دهد كه ظرفيت اين كارخانه ساخت 60 دستگاه در روز است كه مي تواند دو تا سه نوع محصول يا تك محصول از IR-2M و IR-4 يا IR-6 باشد. اگر از فردا كليد بزنيم، در زمان بسيار كوتاهي، ماشين از اين كارخانه بيرون مي آيد و در ادامه پس از طي زمان مشخصي سعي خواهد شد به ظرفيت نامي توليد 60ماشين در روز برسيم.

**روي پاي خود ايستاده ايم
اين متخصص جوان كشورمان در عين حال تاكيد مي كند كه ما به هيچ عنوان كوچك ترين اطلاعاتي را نتوانستيم از كسي بگيريم و خودمان دانش فني را توليد كرديم. برنامه داريم كه در 10 سال آينده به سانتريفيوژهاي تراز اول دنيا برسيم. يعني ماشين هاي خود را به قابليت اطمينان بالا برسانيم تا كمترين تلفات دستگاه را داشته باشيم. قبل از برجام به دلايل سياسي و سرعت كار نمي توانستيم دانش فني را كامل كنيم و مدام نسل هاي جديد مي آمدند و فرصتي براي تحقيق و كيفي سازي نبود اما الان سطح كارشناسي شركت به شدت مشغول است و پروژه هايي تعريف كرديم كه اگر برگشت پذيري انجام شود مي بينند كه محصولات شركت بسيار متفاوت خواهد بود.

**پاي خط توليد سانتريفيوژ
پس از اين گپ و گفت يك ساعته، همراه با مدير مركز مونتاژ سانتريفيوژ ايران راهي بازديد از خط توليد تنها كارخانه ساخت سانتريفيوژ در منطقه شديم. براي ورود به اين كارخانه خاص بايد از يك اتاق تميز عبور كنيم و البسه مخصوص بپوشيم. به گفته مدير كارخانه، هواي داخلي اين مجموعه از طريق فيلترهاي مخصوصي كنترل و ميزان ذرات گرد و غبار كاملا رصد مي شود حتي براي ورود افراد و قطعات نيز اتاقك هاي ويژه اي تعبيه شده كه در آن ها به وسيله air shower هاي پيشرفته هرگونه گرد و غبار زدوده مي شود تا افراد و قطعات به صورت پاك و بي آلايش وارد خط توليد سانتريفيوژ شوند.

بخش اول قسمت ورودي قطعات از شركت هاي ديگر است. در اين جا پس از باز شدن پوشش هاي قطعات، در فضايي كنترل شده گرد وغبار قطعات گرفته مي شود و به قسمت ياتاقان و لرزه گير مي رود.
ياتاقان و لرزه گيرهاي بالا و پايين ماشين سانتريفيوژ در سالن ديگري در كارخانه، مونتاژ و تست مي شوند. به گفته مدير كارخانه، تاكنون در اين جا براي زنجيره 10تايي و 20 تايي ماشين IR-6، ياتاقان و لرزه گيرها را توليد كرده اند. شرايط خاص و دقت فوق العاده اي در اين بخش به دليل حساسيت هاي بالاي اين قطعات وجود دارد و نبايد بدون دستكش قطعات را لمس كرد .

در سالن سوم خط توليد سانتريفيوژ ،بخش بالانس قطعات و توليد روتور وجود دارد. روتور مهم ترين قطعه داخل ماشين سانتريفيوژ است كه با دور بالاي خود باعث غني سازي مي شود. بر اساس برجام، ما در اين جا روتور ماشين هايي را كه براساس برجام مي توانيم توليد كنيم، توليد و نگهداري مي كنيم. در روتور، سه لوله وجود دارد كه دو لوله محصول غني شده را خارج مي كند و يك لوله براي تزريق گازطبيعي UF6 است. اين قسمت مي تواند در روز 60روتور مونتاژ كند. وقتي روتور ساخته شد براي قسمت بالانس مي رود.

در سالن بالانس اين مجموعه كه بزرگ ترين سالن هم هست، ماشين هاي سانتريفيوژ مونتاژ نهايي و پس از بالانس شدن، در همين بخش آزمايش مي شود.البته سالن تست نهايي در اين كارخانه به صورت مجزا ساخته شده اما با توجه به اين كه فعلا توليد زياد نيست، بخش تست هم در همين سالن انجام مي شود.

در صورت رسيدن به توليد انبوه، پس از سالن بالانس، ماشين ها به سالن تست مي روند تا پارامترهاي الكتريكي و مغناطيسي و لرزش ها تست شوند. در كنار سالن تست نيز اتاق كنترل قرار گرفته كه در آن جا هر چند عدد از ماشين ها توسط يك اپراتور كنترل مي شود. آخرين بخش خط توليد سانتريفيوژ نيز قسمت بسته بندي است كه ماشين تست مي شود و اگر سالم باشد، در نهايت بسته بندي و از سيستم خارج مي شود.

معاون شركت تسا مي گويد: در اين مجموعه آزمايشگاه كنترل كيفيت پيشرفته اي هم ايجاد شده كه برخي قطعات و ماشين ها كنترل كيفي مي شوند. پروسه ساخت ماشين سانتريفيوژ بسيار پيچيده و حساس است و هر نوع تغيير يا انحرافي بايد به سرعت شناسايي و اصلاح شود. به گفته مدير كارخانه مونتاژ سانتريفيوژ ايران، براي ساخت چنين مجموعه مهم و راهبردي در ايران، هيچ كشور يا شخصي يك كلمه به ما كمك نكرده و هر چه دانش داريم، از تلاش متخصصان داخلي و فناوري بومي ايراني با همكاري دانشگاه ها و شركت هاي دانش بنيان بوده است و اين بومي سازي به گونه اي انجام شده كه با تصميم نظام مي شود اين مجموعه مهم را در هر نقطه اي از كشور ايجاد كرد.

**اعداد جالب در حوزه غني سازي ايران
بازديد ما از كارخانه و گفت و گو با مدير جوان آن به پايان رسيد. اين مجموعه براي سانتريفيوژهاي IR-6،IR-4 ،IR-2M كه جزو سانتريفيوژهاي پيشرفته ما هستند، مناسب است و براي ساخت IR-8 كه ارتفاع بيشتري دارد، سالن ديگري ساخته خواهد شد. ظرفيت اسمي كارخانه مونتاژ سانتريفيوژ ايران 60 ماشين در روز است و اگر اين ظرفيت براي ساخت IR-6 به كار گرفته شود، به اين معني است كه در هر روز 600 سو ، در ماه 18 هزار سو و در 10 ماه مي‌شود 180 هزار سو ظرفيت غني سازي؛ يعني در عرض 10 ماه مجموعه سالن‌هايي كه ايجاد شده مي‌توانند 180 هزار سو را كه نزديك به 190 هزار سو مدنظر براي توليد سوخت راكتور بوشهر است، توليد كنند.

البته برنامه نهايي براي نطنز يك ميليون سو و تامين سوخت براي پنج راكتور مانند راكتور بوشهر است كه با توليد و نصب سانتريفيوژهاي پيشرفته و جمع آوري IR-1 هاي موجود محقق خواهد شد، اتفاقي كه با توجه به آمادگي كشور براي توليد انبوه ماشين هاي نسل جديد به ويژه IR-2M و IR-4 و IR-6 مي توان گفت، ايران به زودي در آستانه رسيدن به ظرفيت غني سازي 190 هزار سو قرار مي گيرد و ما ديديم برخلاف ادعاهايي كه مي شود، اين توان فني و تخصصي به لحاظ علم و دانش و مواد و تجهيزات مهياست.

**آخرين هشدارها به اروپا
همه موارد گفته شده در بالا اقدامات داخل برجام و به شرط حفظ اين توافق با كشورهاي 1+4 است اما در صورت شكست اين توافق و انجام نشدن مطالبات ايران از سوي 1+4 در فرصت باقي مانده، ايران با توجه به آمادگي بالاي كارخانه مونتاژ سانتريفيوژ براي ساخت نسل هاي جديد ماشين هاي غني سازي، در بازگشت پذيري نيز از دست بالايي برخوردار است چراكه چنين زيرساختي به خوبي نشان مي دهد قطعا بازگشت پذيري ايران با يك نوع ماشين نسل اول نيست و تركيبي از همه ماشين هاي پيشرفته را شامل خواهد شد.

جمهوري اسلامي ايران تاكنون سعي كرده است با عقلانيت در رفتار و تصميم گيري، در كنار صبر و دوري از جو زدگي عمل كند. حضور يك ساله ايران در توافقي كه يك طرف مهم آن خود را كنار كشيده از يك سو و 14 گزارش مثبت آژانس بين المللي انرژي اتمي از سوي ديگر، گواهي بر اين مدعاست اما حالا توپ به زمين اروپا افتاده تا اروپايي ها با گرفتن يك تصميم منطقي و مستقل از آمريكا از توافقي كه خودشان بارها آن را «راهبردي و امنيتي» خوانده اند به نفع منافع اروپا و جهان حفاظت كنند. در غير اين صورت ايران و ايراني قبول نمي كند در قراردادي بماند كه اجرايش يك طرفه و به ضرر او باشد و در اين شرايط، كارخانه توصيف شده بخشي از پاسخ ما به اين نقض تعهد خواهد بود.

منبع: روزنامه خراسان ؛1398.02.30
گروه اطلاع رساني **9280**2002