ماه رمضان به لحظات پایانی نزدیک شده و اندوه را برای همگان چه کسانی که آن‌را قدر دانسته و چه آنان که این فرصت را سوزاندند به همراه دارد، اما آنچه مسلم است اینکه این ماه با خیرات و ثمرات و همه آن چیزی که داشت در آنی و چشم به هم زدنی گذشت و رمضانی دیگر از عمر بندگان خدا گذشت خوشا به حال کسانی که با خلوص نیت و عین تواضع توانستند از برکات و حسنات ماه صیام برخودار شوند.
امام سجاد (ع) در دعای وداع خود از ماه مبارک رمضان در صحیفه سجادیه می‌فرماید: «خداحافظ ای شهر الله‌اکبر و ای عید اولیای خداوند و ای گرامی‌ترین همدم من در میان لحظات عمرم، خداحافظ ای ماهی که با حضورت مأنوس بودم و فراغ تو برایم بسیار دردآور است و خداحافظ ای ماهی که برای مؤمنان چقدر هیبت داشتی و برای گنه‌کاران چقدر سنگین و طولانی جلوه نمودی.»
در آخرین شب این ماه مانند دو رفیق شفیق که قصد جدا شدن از یکدیگر را دارند، با اندوه و حزن با ماه مبارک رمضان وداع کنیم و با زبان حال و قال از این ماه مبارک جدا شویم که چه‌بسا دیدار بعدی به قیامت باشد.
آیت الله ملکی تبریزی در این باره می‌نویسد:
«بدان که زمان و مکان، گرچه از نگاه ظاهر، بی جان هستند، دارای حیات و شعور هستند و حتی از حب و بغض برخوردار هستند. و چون زمان، دارای ادراک، حیات و شعور است، دستور داده شده است که با ماه رمضان خداحافظی و وداع کنید. در این باره چیزی که اهمیت دارد این است که شخص وداع کننده، در سخنانی که بر زبان می‌آورد، صادق باشد و راست بگوید، تا ماه رمضان او با دروغ و نفاق پایان نیابد؛ چرا که در بخشی از جمله‌هایی که برای وداع از سوی اهل بیت علیهم السلام آمده است می‌گوئیم: «سلام بر تو ای هم نشینی که دوری ات ناپسند و ناگوار است» و به خداوند می‌گویی: «ما ماه رمضان را وداع می‌کنیم درحالی که وداع او بر ما گران بوده، ما را غمگین کرده، و رفتن او موجب وحشت ما شده است». چنین وداعی، شکل راست و درست به خود نمی‌گیرد مگر برای کسی که ماه رمضان را با شوق و محبت به پایان رسانده باشد، نه با تکلف و کراهت.
در حقیقت، شرط وداع این است که وداع کننده، از فراق وداع شونده اندوهگین و محزون باشد، و وداع کننده، اندوهگین و محزون نخواهد بود، مگر آنکه آن رفیق و هم نشین خود را دوست بدارد، و او را دوست نخواهد داشت مگر اینکه با او مخالفت نکند، و مراقب باشد که در آنچه مورد رضا و محبوب اوست، مطیع و فرمان بر باشد. باری اگر تو به حرمت ماه رمضان و به جایگاه آن نزد پروردگار آگاه باشی، و رفتار نیک و کریمانه‌اش با خودت را بشناسی، و بدانی که حضور چنین مهمانی شریفی، موجب می‌شود تا تو گرامی شوی و به سودی بی پایان دست یابی و به اعلی علیین راه یافته، هم نشین پیامبران و رسولان و ملائکه مقربین گردی، با آمدنش بسی خرسند و شادمان خواهی شد و با رفتنش بسی اندوهگین و افسرده خواهی گشت. در این موقع است که وداع تو با ماه مبارک رمضان همانند وداع امام سجاد علیه السلام خواهد شد.
از آن سو نیز ماه رمضان همان گونه که تو با او وداع کردی، با تو وداع خواهد کرد، بلکه او در وداع خویش با تو، بیش از آنچه تو در وداع خود از اندوه و غم آشکار کردی، ظاهر خواهد ساخت؛ چرا که عنایت از جانب مقام عالی، تمام تر و کامل‌تر از عنایت از سوی مقام دانی و پایین خواهد بود».
خداحافظ ای ماه بزرگ خدا
شیخ کلینی رضوان الله علیه در کتاب کافی از ابو بصیر از حضرت صادق علیه السلام این دعا را برای وداع ماه رمضان روایت کرده است: اللَّهُمَّ إِنَّکَ قُلْتَ فِی کِتَابِکَ الْمُنْزَلِ شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ (ای خدا تو خود در کتابی که نازل کردی فرمودی ماه رمضان آن ماهی است که در آن قرآن نازل شده)؛
وَ هَذَا شَهْرُ رَمَضَانَ وَ قَدْ تَصَرَّمَ فَأَسْأَلُکَ بِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ وَ کَلِمَاتِکَ التَّامَّةِ (و این شهر مبارک رمضان به پایان رسید پس از تو درخواست می‌کنم به حق ذات بزرگوار کریمت و به حق کلمات تامه خاصت)؛
إِنْ کَانَ بَقِیَ عَلَیَّ ذَنْبٌ لَمْ تَغْفِرْهُ لِی أَوْ تُرِیدُ أَنْ تُعَذِّبَنِی عَلَیْهِ أَوْ تُقَایِسَنِی بِهِ (که اگر تا اکنون بر من گناهی باقی است که هنوز نبخشیده‌ای و اراده عذاب و رنج مرا به آن گناه داری)؛
أَنْ لاَ یَطْلُعَ فَجْرُ هَذِهِ اللَّیْلَةِ أَوْ یَتَصَرَّمَ هَذَا الشَّهْرُ إِلاَّ وَ قَدْ غَفَرْتَهُ لِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمین (ای خدا آن گناه را پیش از آنکه صبح این شب آخر رمضان طلوع کند و این ماه تمام به پایان رسد کرم کن و از آن گنه درگذر ای مهربان‌ترین مهربانان عالم)؛
اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ بِمَحَامِدِکَ کُلِّهَا أَوَّلِهَا وَ آخِرِهَا مَا قُلْتَ لِنَفْسِکَ مِنْهَا (ای خدا تو را ستایش می‌کنم به جمیع صفات کمالت از اول تا به آخر آنچه را تو خود در ستایش خویش فرموده‌ای)؛
وَ مَا قَالَ الْخَلاَئِقُ الْحَامِدُونَ الْمُجْتَهِدُونَ الْمَعْدُودُونَ (الْمُعَدِّدُونَ) الْمُوَفِّرُونَ (الْمُؤْثِرُونَ) ذِکْرَکَ وَ الشُّکْرَ لَکَ (و آنچه خلایقی که با کمال جهد و توجه پس به حمد و ستایشت و با تعظیم به ذکر و شکرت می‌پردازند)؛
الَّذِینَ أَعَنْتَهُمْ عَلَی أَدَاءِ حَقِّکَ مِنْ أَصْنَافِ خَلْقِکَ مِنَ الْمَلاَئِکَةِ الْمُقَرَّبِینَ (یعنی آن کسانی که تو آنان را بر اداء حق بندگیت یاری کردی از انواع خلق از ملائکه مقرب)؛
وَ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ أَصْنَافِ النَّاطِقِینَ وَ الْمُسَبِّحِینَ لَکَ مِنْ جَمِیعِ الْعَالَمِینَ (و پیمبران و رسولان و اصناف ناطقین به ذکرت و تسبیح گویان حضرتت تمام عالمیان به همه این حمدها تو را ستایش می‌کنیم)؛
عَلَی أَنَّکَ بَلَّغْتَنَا شَهْرَ رَمَضَانَ وَ عَلَیْنَا مِنْ نِعَمِکَ وَ عِنْدَنَا مِنْ قِسَمِکَ وَ إِحْسَانِکَ وَ تَظَاهُرِ امْتِنَانِکَ (که تو ما را به این ماه رمضان رسانیدی در حالی که نعمتهایت بر ما وافر و نزد ما از قسمت روزیت و کرم و احسان و امتنانت متظاهر بود)؛
فَبِذَلِکَ لَکَ مُنْتَهَی الْحَمْدِ الْخَالِدِ الدَّائِمِ الرَّاکِدِ الْمُخَلَّدِ السَّرْمَدِ (پس در مقابل این نعمتها تو را حمد کنیم ستایش شایسته در منتهای حد حمدی همیشگی و بر دوام و ثبات و مخلد و سرمدی)؛
الَّذِی لاَ یَنْفَدُ طُولَ الْأَبَدِ جَلَّ ثَنَاؤُکَ أَعَنْتَنَا عَلَیْهِ (که طول ابدیت آن حمد را پایان ندهد ای خدا ثنای تو بزرگ است تو ما را یاری کردی بر اداء وظیفه این ماه شریف)؛
حَتَّی قَضَیْتَ عَنَّا صِیَامَهُ وَ قِیَامَهُ مِنْ صَلاَةٍ وَ مَا کَانَ مِنَّا فِیهِ مِنْ بِرٍّ أَوْ شُکْرٍ أَوْ ذِکْرٍ (تا آنکه روزه آن و اقامه نماز و آنچه از اعمال خیر و شکر و ذکر تو کردیم تو از ما ادا فرمودی)؛
اللَّهُمَّ فَتَقَبَّلْهُ مِنَّا بِأَحْسَنِ قَبُولِکَ وَ تَجَاوُزِکَ وَ عَفْوِکَ وَ صَفْحِکَ وَ غُفْرَانِکَ وَ حَقِیقَةِ رِضْوَانِکَ (پروردگارا پس تو از کرم اعمال خیر ما را بحد کامل بپذیر و مقبول درگاهت بگردان و از ما بکرمت درگذر و ما را مشمول عفو و ملاطفت و آمرزش خود و حقیقت خوشنودی خویش قرار ده)؛
حَتَّی تُظَفِّرَنَا (تُظْفِرَنَا) فِیهِ بِکُلِّ خَیْرٍ مَطْلُوبٍ وَ جَزِیلِ عَطَاءٍ مَوْهُوبٍ (تا ما را در این ماه فیروز و موفق بر هر کار نیکوی مطلوب و عطای بزرگ موهبت گردانی)؛
وَ تُوقِیَنَا فِیهِ مِنْ کُلِّ مَرْهُوبٍ أَوْ بَلاَءٍ مَجْلُوبٍ أَوْ ذَنْبٍ مَکْسُوبٍ (و هم از کرم از هر چه مخوف و ترسناک است و هر بلا که بسوی ما می‌کشند و هر گناه که به عمل آریم ما را از آن محفوظ دار)؛
اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِعَظِیمِ مَا سَأَلَکَ بِهِ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِکَ مِنْ کَرِیمِ أَسْمَائِکَ وَ جَمِیلِ ثَنَائِکَ وَ خَاصَّةِ دُعَائِکَ (ای خدا از تو درخواست می‌کنم به عظیم امری که احدی از خلقت درخواست کنند از اسماً کریم و ثنای جمیل و دعای خاص تو)؛
أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ (که نخست درود فرستی بر محمد و آل محمد (ع))؛
وَ أَنْ تَجْعَلَ شَهْرَنَا هَذَا أَعْظَمَ شَهْرِ رَمَضَانَ مَرَّ عَلَیْنَا مُنْذُ أَنْزَلْتَنَا إِلَی الدُّنْیَا بَرَکَةً فِی عِصْمَةِ دِینِی وَ خَلاَصِ نَفْسِی (و این ماه رمضان ما را بزرگترین و با برکت‌ترین ماه مبارکی قرار ده که از هنگامی که ما را به دار دنیا آوردی تا کنون بر ما گذشته است هم از جهت حفظ دین و خلاص و نجات جانم)؛
وَ قَضَاءِ حَوَائِجِی وَ تُشَفِّعَنِی فِی مَسَائِلِی وَ تَمَامِ النِّعْمَةِ عَلَیَّ وَ صَرْفِ السُّوءِ عَنِّی وَ لِبَاسِ الْعَافِیَةِ لِی فِیهِ (وهم از جهت برآمدن حاجتهایم و مرا تو خود شفیع باش در مسئلت هایم از درگاهت و اعطای نعمت کامل و برطرف شدن بدی‌ها از من و پوشیدن لباس ببخش و عافیت برایم در این ماه شریف)؛
وَ أَنْ تَجْعَلَنِی بِرَحْمَتِکَ مِمَّنْ خِرْتَ (خُرْتَ) (ادَّخَرْتَ) لَهُ لَیْلَةَ الْقَدْرِ وَ جَعَلْتَهَا لَهُ خَیْراً مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ (و هم در این ماه از لطف و رحمتت مرا از آنان قرار ده که ثواب لیلة القدر را که بهتر در اجر از هزار ماه است بر آنها اختیار و ذخیره کرده‌ای)؛
فِی أَعْظَمِ الْأَجْرِ وَ کَرَائِمِ الذُّخْرِ وَ حُسْنِ الشُّکْرِ وَ طُولِ الْعُمْرِ وَ دَوَامِ الْیُسْرِ (و هم ذخیره‌های پر بهای دیگر و شکرگزاری نیکو و طول عمر و آسایش دائم)؛
اللَّهُمَّ وَ أَسْأَلُکَ بِرَحْمَتِکَ وَ طَوْلِکَ وَ عَفْوِکَ وَ نَعْمَائِکَ وَ جَلاَلِکَ وَ قَدِیمِ إِحْسَانِکَ وَ امْتِنَانِکَ (ای خدا و از تو سوال می‌کنم به حق رحمت واسعه و احسان و عفو و بخشش نعمتهایت و به حق جلال و عظمت عطاء و احسان قدیم ازلیت)؛
أَنْ لاَ تَجْعَلَهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنَّا لِشَهْرِ رَمَضَانَ حَتَّی تُبَلِّغَنَاهُ مِنْ قَابِلٍ عَلَی أَحْسَنِ حَالٍ (که این رمضان را آخر عهد عمر من با ماه مبارک رمضان قرار ندهی تا در سال آتی هم بر بهترین حال مرا نائل سازی به ثواب ماه مبارک)؛
وَ تُعَرِّفَنِی هِلاَلَهُ مَعَ النَّاظِرِینَ إِلَیْهِ وَ الْمُعْتَرِفِینَ (وَ الْمُتَعَرِّفِینَ) لَهُ فِی أَعْفَی عَافِیَتِکَ وَ أَنْعَمِ نِعْمَتِکَ (و هلال ماه رمضان را بمن نشان دهی با سایر مؤمنانی که بنظاره ماه شب اول پرداخته و مقر و معترف باحترام این ماهند در حالی که در عافیت و آسایش کامل باشم و بهترین نعمت ها)؛
وَ أَوْسَعِ رَحْمَتِکَ وَ أَجْزَلِ قِسَمِکَ یَا رَبِّیَ الَّذِی لَیْسَ لِی رَبٌّ غَیْرُهُ (و وسیع‌ترین رحمت و عظیم‌تر قسمت ای پروردگار من که جز تو مرا پروردگاری نیست)؛
لاَ یَکُونُ هَذَا الْوَدَاعُ مِنِّی لَهُ وَدَاعَ فَنَاءٍ وَ لاَ آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّی لِلِقَاءٍ حَتَّی تُرِیَنِیهِ مِنْ قَابِلٍ (این وداعی که با ماه رمضان کردم وداع فنا و مرگ و آخرین عهد ملاقاتم با ماه مبارک رمضان نباشد تا آنکه به من در سال آتی باز ماه رمضان را بنمایی)؛
فِی أَوْسَعِ النِّعَمِ وَ أَفْضَلِ الرَّجَاءِ وَ أَنَا لَکَ عَلَی أَحْسَنِ الْوَفَاءِ إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاءِ (در حالی که در وسیع‌ترین نعمت باشم و بهترین امید و با تو در بهترین عهد وفاداری باشم البته تو مستجاب کننده‌دعای خلقی)؛
اللَّهُمَّ اسْمَعْ دُعَائِی وَ ارْحَمْ تَضَرُّعِی وَ تَذَلُّلِی لَکَ وَ اسْتِکَانَتِی وَ تَوَکُّلِی عَلَیْکَ (ای خدا دعای مرا اجابت کن و به تضرع و زاریم ترحم فرما و بر ذلت و خواریم و اعتماد و توکلم بر حضرتت رحم آر)؛
وَ أَنَا لَکَ مُسَلِّمٌ لاَ أَرْجُو نَجَاحاً وَ لاَ مُعَافَاةً وَ لاَ تَشْرِیفاً وَ لاَ تَبْلِیغاً إِلاَّ بِکَ وَ مِنْکَ (و من تسلیم فرمان توأم و امید نجاح و رستگاری و سلامت و شرافت و نیل به مقصد جز به حضرتت و از درگاه کرمت ندارم)؛
وَ امْنُنْ عَلَیَّ جَلَّ ثَنَاؤُکَ وَ تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُکَ بِتَبْلِیغِی شَهْرَ رَمَضَانَ (و بر من منت گذار ای خدایی که ثنایت بزرگ و نام های مبارکت مقدس است و عمر مرا تا به رمضان دیگر برسان)؛
وَ أَنَا مُعَافًی مِنْ کُلِّ مَکْرُوهٍ وَ مَحْذُورٍ وَ مِنْ جَمِیعِ الْبَوَائِقِ (در حالی که مرا سلامتی و آسایش از هر امر ناگوار و ترسناک و عافیت از هر سختی و بلاء عطا فرما)؛
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَعَانَنَا عَلَی صِیَامِ هَذَا الشَّهْرِ وَ قِیَامِهِ حَتَّی بَلَّغَنِی آخِرَ لَیْلَةٍ مِنْهُ (شکر و ستایش خدای را که ما را برای روزه این ماه شریف یاری فرمود و بر قیام نماز تا آخرین لیله ماه مبارک مرا نائل گردانید).
و اما درخاتمه خدایا دعایمان را بشنو جز به تو و از جانب تو نداریم، ستایش خدای را که بر روزه این ماه، و بپاداری عبادتش ما را یاری کرد و تا به آخرین شب آن برسیم.
خداوندا به عزت و جلالت قسم این رمضان را آخرین رمضان عمر ما قرار مده، توفیق بندگی شایسته به ما عطا کن و عاقبت ما و نزدیکان ما را ختم به خیر بگردان آمین یا رب العالمین.
فراهنگ ** ۱۳۵۵ ** ۹۰۵۳
نظر شما