شبکه های اجتماعی؛ فرصتی برای تحول در دستگاه قضا

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، با تغییر رئیس قوه قضائیه و آغاز ریاست حجت الاسلام والمسلمین «سید ابراهیم رئیسی» بر این قوه، سخن از «تغییرات جدی» و «چشمگیر» در این قوه به میان آمد. حال با فراخوان رئیس دستگاه قضا در فضای مجازی، این پرسش پیش می‌آید که چنین فراخوان‌هایی تا چه اندازه می‌تواند بر روند دستگاه قضا تأثیر گذاشته و باعث بهبود عملکرد این سازمان شود؟

یک فراخوان جدید: یک فرصت جدید

در روزهای گذشته، فراخوان رئیس دستگاه قضا در فضای مجازی، مورد توجه شهروندان قرار گرفت. وی در فراخوان خود که آن را از طریق فضای مجازی منتشر کرده است، می‌نویسد: «باید از فرصت با ارزش فضای مجازی استفاده کرد و با اطلاع از نظرات و سوال‌های افکار عمومی، یک حضور مؤثر و جریان‌ساز را به نفع مردم رقم زد. بر این اساس اعلام می‌کنم صفحات متعلق به اینجانب در رسانه‌های اجتماعی، یکی از مسیرهای دریافت نظرات مردم و نخبگان خواهد بود. علاوه بر اینکه مردم عزیزمان می‌توانند رأساً نظرات خود را از این مسیر منتقل کنند، اینجانب نیز حسب مورد، فراخوان‌هایی جهت دریافت نظرات در خصوص ایجاد، اصلاح یا تکمیل برخی رویه‌ها، رویکردها، دستورالعمل‌ها و آئین‌نامه‌ها اعلام خواهم کرد. امیدوارم خادمان ملت را در ساخت قوه قضائیه‌ای مردمی، انقلابی و ضد فساد یاری کنید».

این فراخوان در شبکه‌های اجتماعی همچون «اینستاگرام»، «بله»، «آی گپ»، «گپ»، «سروش» و «ایتا» منتشر شده است که به نظر می‌رسد از میان این شبکه‌ها، شبکه اجتماعی اینستاگرام، پر طرفدار ترین شبکه در میان شهروندان ایرانی باشد. صفحه حجت الاسلام رئیسی در این شبکه اجتماعی حدود ۶۱۸ هزار دنبال کننده دارد و پس از انتشار این پیام تاکنون، بیش از ۴ هزار نظر در ذیل این پیام توسط کاربران درج شده است.

به نظر می‌رسد رئیس دستگاه قضا، برخلاف بسیاری از سیاستمداران و مقامات دیگر، تاکنون ترجیح داده است از شبکه‌های اجتماعی پرمخاطب؛ اما رسماً ممنوع همچون توئیتر، دور بماند و به غیر از اینستاگرام، در بقیه موارد، از شبکه‌های اجتماعی داخلی استفاده کند. شبکه‌های اجتماعی که تعداد کاربران آنها همچنان بسیار پایین‌تر از شبکه‌های اجتماعی همچون اینستاگرام است.

حضور در فضای مجازی، فرصتی برای تغییر رویکرد

در طی سال‌های گذشته، دستگاه قضائی کشور، به عنوان متولی اصلی صدور احکام برای مسدود سازی برخی از شبکه‌های اجتماعی بوده است. رویکرد اصلی این دستگاه آن بوده است که فضای مجازی بایستی پایش و کنترل شود و در صورت عدم مدیریت این فضا، مشکلات و آسیب‌های فراوانی در کشور رخ خواهد داد.

در طرف مقابل بسیاری از کارشناسان و متخصصان ارتباطات در مصاحبه‌ها و میزگردهای متعدد بر این نکته تاکید کرده بودند که مسدود سازی شبکه‌های اجتماعی یک راه حل پایدار برای سالم سازی فضای مجازی نیست و نمی‌توان با تکیه بر این روش، انتظار داشت که مشکلات و آسیب‌های ناشی از استفاده از فضای مجازی بر طرف گردد.

فراخوان رییس دستگاه قضا در شبکه های اجتماعی، می تواند نشانه ای باشد از تغییر رویکرد این دستگاه نسبت به شبکه های اجتماعی

اما امروز و با وجود اینکه رئیس دستگاه قضائی کشور از شبکه‌های اجتماعی مجاز و قانونی بهره برده است؛ اما این اقدام می‌تواند نشانه مثبتی باشد از اینکه دستگاه قضائی کشور، حداقل در کوتاه مدت قصدی برای مسدود سازی شبکه‌هایی همچون اینستاگرام ندارد و شاید امیدی باشد برای تغییر رویکرد دستگاه قضائی کشور در نحوه برخورد و مواجه با فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی.

از سوی دیگر حضور رئیس دستگاه قضا در این فضا که البته از مدتها پیش از این و حتی پیش از تصدی ریاست قوه قضائیه آغاز شده بود، می‌تواند باعث نزدیکی هرچه بیشتر مقامات قضائی کشور به فضای مجازی شود و مدیران این دستگاه با واقعیت‌های این فضا آشنا شوند و دریابند که استفاده از این فضا می‌تواند چه فرصت‌ها و تهدیداتی ایجاد نماید. حضور سید ابراهیم رئیسی می‌تواند گامی باشد در جهت پیوند مسؤولان قضائی کشور با فضایی که سال‌ها است شهروندان ایرانی از آن استفاده می‌کنند.

حضور در فضای مجازی، روشی برای سنجش نگرش شهروندان

فضای مجازی در جهان امروز، می‌تواند فرصتی برای عملی باشد که به آن «سنجش نگرش» می‌گویند. هرچند «سنجش نگرش» تنها از طریق روش‌های علمی دقیق و پیچیده ممکن است؛ اما محققان و متخصصان عرصه ارتباطات، روش‌ها و نرم افزارهایی برای تحلیل و بررسی نگرش شهروندان از طریق فضای مجازی ابداع کرده‌اند که رئیس دستگاه قضا می‌تواند از طریق متخصصان با این روش‌ها آشنا گردد.

در این روش‌ها، می‌توان با تحلیل آماری محتوای پیام‌ها و همچنین شمارش هشتگ ها و واژگان کلیدی، به نتایج اولیه ای و مقدماتی از نظرات کاربران این فضا نسبت به یک موضوع خاص دست یافت. در عین حال فضای مجازی فرصتی است برای بسیاری از افراد که به هر دلیل امکان طرح نظرات خود از طریق مجراهای رسمی به دستگاه قضائی را ندارند. بدین ترتیب فضای مجازی می‌تواند نوعی از ارتباط بی واسطه میان رئیس این دستگاه و شهروندان را موجب گردد. ارتباطی که هیچ ابزاری تا به یک مدیر، امکان روبرو شدن با مخاطبان خود را نمی‌دهد.

در عین حال همین بی واسطه بودن، امکان دارد باعث شود تا اعتراضات به عملکرد یک دستگاه نیز بی پرده و واسطه به یک مدیر منتقل شود. بطور طبیعی و پس از حضور یک مقام مسؤول در فضای مجازی، سیلی از پیام‌ها و نظرات در این فضا و در صفحه شخصی وی منتشر خواهد شد که بطور حتم بسیاری از آنها پیام‌ها و نظرات خوشایند، مؤدبانه یا حمایت کننده نیستند. از همین رو زمانی که یک مسؤول وارد عرصه فضای مجازی می‌شود، بایستی انتظار داشته باشد که موجی از تلاش‌ها برای انتقاد، اعتراض و یا حتی تخریب نیز در این فضا بپا شود. حضور در فضای مجازی یک مقام مسؤول، به حق نیازمند صبر و بردباری بسیار وی است و یک مسؤول باید بپذیرد که ذات و جنس چنین فضایی، طرح صریح و بی پرده بسیاری از سخنان است. چنین سخنان و پیام‌هایی، نباید موجب دلسردی آن مقام شود و انتظار آن است که حجت الاسلام رئیسی به حضور و تلاش‌های خود در این عرصه ادامه دهد.

فضای مجازی و انتظار تعامل دو جانبه

پس از گسترش بیش از پیش فضای مجازی، مقامات و مسؤولان اغلب کشورهای جهان، صفحه‌ای رسمی در این شبکه‌ها برای خود ایجاد کرده‌اند و این صفحات اغلب به ارائه یکجانبه اظهارات، پیام‌ها، تصاویر، سخنرانی‌های این مقامات می‌پردازند و مقامات مسؤول اغلب کمتر ممکن است که به پیام‌ها یا نظرات کاربران به صورتی مستقیم پاسخ دهند. تو گویی صفحه فضای مجازی یک مقام مسؤول، چیزی شبیه یک تابلو اعلانات است و به بیان یک سویه نظرات آن مقام اختصاص می‌یابد.

اما معدود مدیران و مسوولانی بوده‌اند که نشان داده‌اند فعالانه در این فضا مشارکت می‌کنند. این مدیران گاهی پاسخ برخی پیام‌ها را به صورت مستقیم و در همان صفحه داده‌اند و با مشارکت فعال، موجی از همراهی را با خود به همراه آورده‌اند، به صورتی که شهروندان احساس کرده‌اند واقعاً مقام مسؤول مذکور، به نظرات آنان توجه می‌کند. صفحات فضای مجازی «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه و «محمد جواد آذری جهرمی» وزیر ارتباطات و فناوری ارتباطات، از جمله چنین صفحاتی هستند که حضور بی واسطه گاه و بیگاه این دو، صفحات فضای مجازی آنان را از سایر مسؤولان متفاوت کرده است.

صفحه حجت الاسلام والمسلمین رئیسی نیز همچون بسیاری از مقامات مسؤول، از آن نوع صفحاتی بوده که تاکنون بیشتر به بازنشر تصاویر، اقدامات، اظهارات یا پیام‌های وی اختصاص داشته است. حال به نظر می‌رسد رئیس دستگاه قضا، قصد آن را دارد که به فضای مجازی و صفحه رسمی خود در شبکه‌های اجتماعی نگاهی متفاوت بیاندازد و با رویکردی متفاوت با آن مواجه شود. هرچند پیش بینی آنچه که رخ خواهد داد، هنوز ممکن نیست؛ اما در صورتی که چنین تغییری رخ دهد، این اقدام می‌تواند تغییری جدی در نحوه استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای مقامات مسؤول باشد و باعث شود تا شکل ارتباط دستگاه قضا با شهروندان تغییر نماید. هرچند هنوز برای قضاوت درباره آثار و نتایج چنین اقدامی بسیار زود است؛ اما حجت الاسلام رئیسی راهی را آغاز کرده است که در صورت ادامه، می‌تواند گامی باشد در جهت پیوند هرچه بیشتر قوه قضائیه و مردم از طریق فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی.