سال هایی است که با آمار کاهش بارندگی و روان آب های رودخانه های دائمی و همچنین کم شدن ذخایر آبی پشت سدها و آببندان ها که تا مرحله اخطار و نوبت بندی منابع آبی استان پیش می رود و از سوی دیگر با بارش برف قابل توجه در ارتفاعات البرز و بارندگی های سیل آسا و درنتیجه روان آب هایی با دبی بالا به صورت هرز وارد دریا خزر می شود، در هر دو صورت حسرت کشاورزان را در پی دارد.
آب به عنوان مهم ترین نیاز کشاورزی مازندران محسوب می شود، اما به رغم اهمیت کشاورزی این استان در تامین امنیت غذایی کشور، اکنون فقط حدود ۱۱ درصد آب سطحی استان ذخیره می شود.
مازندران دارای ۴۶۰ هزار هکتار زمین زراعی و باغی است و سالانه بیش از هفت میلیون تن انواع محصولات کشاورزی تولید می کند (حدود یک میلیون تن برنج سفید، ۲میلیون و ۵۰۰ هزار تن مرکبات، ۱۸۰ هزار تن گوشت سفید، ۸۵ هزار تن انواع آبزیان، ۹۰ درصد کیوی، کشور، انواع گل و گیاه، گندم، علوفه و، کلزا) که ۱۰ درصد ارزش افزوده محصولات کشاورزی کشور را شامل می شود نقش ملی در امنیت غذایی دارد.
مازندران از لحاظ آب و هوایی در منطقه معتدل خزری واقع است، میانگین بارش باران در این استان تا یک دهه پیش، بیش از ۸۰۰ میلیمتر بود که در سالهای اخیر به کمتر از ۷۰۰ میلیمتر رسید و سال گذشته هم در خشک‌ترین سال تجربه شده طی نیم قرن، میزان بارندگی ۵۲۲ میلیمتر بود.
براساس آمار، نزولات آسمانی در مازندران سالانه ۱۵ میلیارد مترمکعب است که هشت میلیارد مترمکعب آن تبخیر شده و هدر می رود و ۶ میلیارد و ۸۵۰ میلیون مترمکعب باقی می ماند که از این میزان چهار میلیارد و ۹۰۰ میلیون مترمکعب آب های سطحی شامل رودخانه‌ها، چشمه ها و یک میلیارد و ۹۵۰ میلیون متر مکعب آب های زیرزمینی است که از آب های سطحی فقط ۷۵۰ میلیون مترمکعب یعنی ۱۱ درصد آن مهار می شود.
تحلیل هواشناسی مازندران بر اساس آمار و ارقام بارش نشان می دهد که از سال ۱۳۸۰ تا انتهای ۱۳۹۴ استان مازندران به طور مستمر درگیر خشکسالی های هیدرولوژیکی (آب های زیرزمینی) بوده و شدت آن از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴ خیلی بیشتر از کل دوره آماری است.
وضعیت خشکسالی یک ساله ۹۶ مازندران نشان نیز می دهد که ۹۹ درصد از مساحت استان با انواع خشکسالی هواشناسی رو به رو شده و خشکسالی در ۳۸ درصد از ارتفاعات شهرستان ساری " بسیار شدید " بوده است.
رودخانه هراز نمود حسرت به هرز رفتن آب
درحالی کمبود آب و نفوذ خشکسالی تا سال زراعی گذشته در مازندران مطرح بوده است که بارندگی های قابل توجه برف در ارتفاعات البرز و بارش در دشت درسال زراعی جاری سبب سر ریز شدن سدهای مازندران و تکمیل شدن ظرفیت آببندان ها و افزایش دبی آب رودخانه‌ها شده است.
طبق آمار هواشناسی مازندران میانگین بارش باران طی ۹ ماهه سال زراعی جاری (مهر ۹۷ تا ۳۱ خرداد ۹۸) ۷۲۳ میلیمتر بوده است که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۵۰ درصد بیشتر است. همچنین میانگین بارش باران سال زراعی جاری در استان نسبت به دوره آماری بلند مدت هم حدود ۳۴ درصد بیشتر شد.
کم آبی در مازندران در گذشته‌های دور بیشتر در مناطق شرقی و آن هم اواخر مرداد ماه رخ می‌داد، اما اینکه تا سال گذشته خشکسالی و کم آبی به دشت هراز با رودخانه پر آب روان در آن منطقه آن هم در فروردین ماه از فصل بهار نمود پیدا کند، تهدید جدی علیه کشاورزی استان بوده است.
رودخانه "هراز" به عنوان مهم ترین رودخانه استان مازندران، سالانه یک میلیارد متر مکعب روان آب را در خود عبور می دهد و تامین کننده آب کشاورزی ۱۱۰ هزار هکتار شالیزاری دشت هراز است.
اگرچه ساخت سد هراز (منگول) در سالهای ۶۹ و ۷۰ ردیف اعتباری در بودجه ملی کشور گرفت، اما به دلیل اختلافات سیاسی، زیست محیطی و اجتماعی، عملیات اجرایی آن حدود ۱۸ سال بعد در سال ۱۳۸۸ آغاز شد.
سد مخزنی هراز آمل از نوع خاکی با هسته رسی به ارتفاع ۱۵۰ متر و ۳۷۳ متر طول تاج سد به ظرفیت نهایی ۶۵۰ میلیون مترمکعب بر روی رودخانه هراز درحال ساخت است و عملیات خاک ریزی این سد نیز در حال انجام است.
ضرورت و اهمیت تکمیل هر چه سریع تر و به بهره برداری رساندن سد هراز به این است که این سد به تنهایی می تواند حدود ۷۰۰ میلیون متر مکعب آب برابر با هشت سد بزرگ و کوچک و ۸۰۰ قطعه آببندان فعلی استان، ذخیره سازی را انجام بدهد.
آخرین وضعیت سد سازی در مازندران
در مازندران چند پروژه بزرگ سدسازی طی چند دهه اخیر تعریف شده است، سد البرز نخستین سد بزرگی است که در مازندران ایجاد شده است. سد گلورد هم در شرق مازندران سال گذشته آبگیری شد و سد بزرگ هراز هم در حال ساخت است تا نیاز آبی مناطق پایین دست را تأمین کند.
علاوه بر این سدها، برای مدیریت منابع آبی مازندران، ۱۰ سد دیگر نیز در اندازه های مختلف تعریف شده که طبق برنامه ها باید تا سال ۱۴۲۵ به بهره برداری برسند. با بهره برداری از این سدها، میزان مهار آب های سطحی در مازندران به ۳۸ درصد می رسد.
معاون طرح و توسعه شرکت آب منطقه ای مازندران به اهمیت سد سازی و توجه ملی در تخصیص اعتبار در این زمینه اشاره کرد و گفت که بدون وجود سدها امکان مدیریت سیلاب در مازندران وجود ندارد.
حیدر داودیان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به حجم سیلاب اواخر سال گذشته در رودخانه های تالار، تجن، بابلرود و نکارود افزود: در رودخانه هایی که سدهای مخزنی وجود داشت سیلاب کاملاً کنترل و مدیریت شد اما در برخی از رودخانه ها مانند، تالار و زارم رود که سد نداشتیم شاهد خسارت سنگین به منازل مسکونی و اراضی زراعی بوده ایم.
معاون طرح و توسعه آب منطقه ای مازندران ادامه داد: هم اکنون مطالعات سد کسیلیان بر روی رودخانه کسیلیان (سرشاخه اصلی تالار) و سد زارم رود برروی رودخانه زارم رود (سرشاخه اصلی تجن) به اتمام رسیده و آماده اجراست که امیدواریم با رفع مشکلات موجود بتوانیم عملیات اجرایی آن را در سالجاری آغاز کنیم.
وی بااشاره به ضرورت ساخت سد برروی رودخانه های غرب استان برای کنترل سیلاب و همچنین تامین آب شرب و کشاورزی مردم منطقه گفت: مطالعات سد آزارود بزودی به اتمام می رسد که امیدواریم عملیات اجرایی آن نیز در سال های بعد شروع شود.
داودیان هزینه ساخت سدهای آماده اجرای استان را در مقایسه با میزان خسارات وارده در سیلاب سال ۹۷ که بیش ۲هزارو ۵۰۰ میلیارد تومان بوده را بسیار ناچیز خواند و گفت: چنانچه سدهای آماده اجرا در سالهای گذشته ساخته می شد، قطعاً خسارتی در استان نداشتیم یا اینکه میزان خسارت بسیار اندک بوده است.
تکمیل سد هراز با تخصیص یکهزارو ۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار
معاون طرح توسعه شرکت آب منطقه ای مازندران در باره اهمیت ساخت سد مخزنی هراز و روند پیشرفت این سد گفت: سد هراز بزرگ ترین سد مخزنی در شمال کشور است و این سد بر اساس برنامه عقب است و اکنون حدود ۴۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد.
حیدر داودیان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: برای اجرا و ساخت سد و ایجاد جاده جایگزین هراز آمل به بیش ازیکهزار و ۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز است.
وی توضیح داد: کار ساخت سد هراز در چهار سال گذشته با توجه جدی دولت تدبیر و امید با سرعت بیشتری همراه بوده و در این مدت با اختصاص اعتبار ملی بیش از ۳۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.
معاون شرکت آب منطقه ای مازندران، با اشاره به اینکه تولید ۲۵ مگاوات برق از سد هراز آمل پیش بینی شده است، بیان داشت: با بهره برداری از سد هراز مشکلات کم آبی بیش از یکصد هزار هکتار از اراضی پایین دست سد و شهرستانهای آمل، بابل، محمودآباد، فریدونکنار وبابلسر رفع و آب شرب مورد نیاز بیش از یک میلیون نفر از ساکنان این مناطق نیز تامین خواهد شد.
داودیان با بیان اینکه بخش زیادی از آب های استان در فصل غیر زراعی وارد دریا می شود، گفت: در حال حاضر فقط ۱۱ درصد از آب های سطحی مازندران مهار می شود.
داودیان با اشاره به دیگر مؤلفه‌های این طرح از جمله احداث نیروگاه برق‌آبی به ظرفیت ۲۵ مگاوات، از پیشرفت قابل توجه بخش‌هایی از پروژه جاده جایگزین این سد از جمله حفاری تونل‌ها و اجرای پل‌ها خبر داد و افزود: در تلاش هستیم تا پایان سال قطعه اول جاده جایگزین به طول ۴ کیلومتر را به بهره برداری برسانیم.
سد های لاستیکی در مازندران
سدهای لاستیکی از یک تیوپ بزرگ و حجیم تشکیل شده‌اند که روی یک بستر بتنی نصب و با هوا پر می‌شوند و کنترل ساده آن برای تنظیم تعادل فشار درون تیوپ، اجرای فرمان تخلیه و یا پر کردن تیوپ مهمترین مزیت و کاربردی بودن سدهای لاستیکی است.
توسعه اراضی کشاورزی، ایجاد حوضچه مکش مناسب و انحراف آب، تغذیه آب زیر زمینی، جلوگیری از کف کنی و بهسازی سواحل رودخانه‌ها، افزایش سطح ترازآب و امکان انتقال آب به مزارع اطراف به روش پمپاژ، ذخیره سازی و تضمین آب اراضی حاشیه رودخانه‌ها، بهره برداری تفریحی و گردشگری، پرورش آبزیان، استفاده از آب مازاد رودخانه‌ها و هدایت آن به کانال‌های شبکه آبیاری جلوگیری از برگشت آب شور دریا از مهمترین اهداف اجرای طرح‌های لاستیکی دراستان های شمالی است.
معاون شرکت آب منطقه ای مازندران همچنین در این زمینه گفت که هم‌اکنون ساخت سد لاستیکی فرح آباد بر روی رودخانه تجن، سد لاستیکی پازوار بر روی رودخانه بابلرود، سد لاستیکی سرخرود بر روی رودخانه هراز و سد لاستیکی لاریم جویبار بر روی رودخانه سیاهرود با ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی در حال اجرا است که با بهره برداری از سد لاستیکی لاریم جویبار تا پایان امسال آب مورد نیاز چهار هزار و ۲۰۰ هکتار از اراضی منطقه تأمین می‌شود.
داودیان ادامه داد: سهولت اجرا، طراحی سریع، سهولت نصب و بهره برداری، هزینه اندک اجرای طرح و مدت زمان کوتاه اجرا از ویژگی‌های مهم سدهای لاستیکی برشمرد و گفت: با توجه به انعطاف پذیری قابل توجه در مقابل عوامل خارجی، امکان تغییر شکل و سبکی سدهای لاستیکی می‌توانند جایگزین مناسبی برای سازه‌های آبی جهت کنترل سیلاب در استان‌های شمالی کشور محسوب شوند.
در حال حاضر استان مازندران دارای ۲ سد بزرگ شهید رجایی ساری و البرز در سوادکوه و ۶ سد کوچک با ظرفیت ذخیره ۳۵۰ میلیون مترمکعب و ۸۰۰ قطعه آببندان در سطح ۱۷ هزار هکتار با ظرفیت ذخیره ۳۷۰ میلیون متر مکعب است که نقش مهار آب سطحی استان را دارند.
۶۹۹۰/۱۸۹۹
نظر شما