شاید هنگامی که شمس المعالی قابوس بن وشمگیر از پادشاهان آل زیار در ۱۰۲۳ سال پیش تصمیم به احداث این بنای آجری کرد، هرگز تصور نمی‌کرد صرف نظر از عمر طولانی بنا، روزگاری این دست ساخته معماران سرزمین اش عنوان بلندترین گنبد آجری جهان را از آن خود کرده و برای پاسداشت بهتر از آن، سازمانی جهانی به نام یونسکو آن‌را در فهرست آثار تاریخی خود ثبت نماید.
با این حال این اتفاق مهم یعنی ثبت جهانی گنبدقابوس در فهرست آثار تاریخی یونسکو در ۱۰ تیرماه ۱۳۹۱ محقق شد واین اثر تاریخی در فهرست آثار این سازمان جهانی جای گرفت تا جهانیان بیشتر با هویت این برج آجری و معماری اسلامی آن آشنا شوند و هر ساله علاوه بر هزاران گردشگر و مسافر داخلی، صدها گردشگر و محقق خارجی نیز از این بنای تاریخی دیدن نمایند.
این بنای تاریخی که دکتر "عبدالمجید نورتقانی" سرپرست پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس از آن به عنوان پردیس آینه تمدن اسلامی و شاهکاری از عصر طلایی جهان اسلام در قرون ۳ و ۴ هجری قمری و نیز شاهدی بر نگاه مهندسی و دانش معماری اسلامی می‌داند، به شماره ۸۶ در سال ۱۳۱۰ خورشیدی در فهرست آثار میراث فرهنگی کشور هم به ثبت رسیده است.
این شاهکار معماری اسلامی که بر روی تپه‌ای به بلندی ۱۵ متر قرار گرفته، ۵۵ متر ارتفاع دارد که با احتساب بلندی تپه، ارتفاع آن در مجموع به ۷۰ متر می‌رسد و آجر و ملات گچ از مصالح اصلی ساخت آن است.
بدنه خارجی مدور این بنا دارای ۱۰ ترک (مانند ستاره ۱۰ پر) است که به فواصل مساوی از یکدیگر قرار دارند و در هر ترک آن عبارتی آجری و کتیبه‌ای شکل با خط کوفی نوشته شده و ورودی بنا دارای سردر هلالی و گلویی مقرنسی است که یکی از نخستین مقرنس کاری‌ها در معماری اسلامی ایران محسوب می‌شود.
کتیبه‌های گنبد قابوس با خط کوفی بنایی (معقلی) در عین سادگی کاملاً خوانا و برجسته هستند که در دو ردیف در بدنه بنا در قاب‌های مستطیلی به طور قرینه در بالا و پایین تکرار شده‌اند که متن آن به شرح ذیل است " بسم الله الرحمن الرحیم، هذا القصر العالی، الامیر شمس‌المعالی، الامیر ابن الامیر، قابوس بن وشمگیر، امر ببنائه فی حیاته، سنة سبع و تسعین و ثلثمائة قمریة و سنة خمس و سبعین و ثلثمائة شمسیة".
برگردان پارسی این کتیبه‌ها نیز چنین است که "به نام خداوند بخشندهٔ مهربان، این است کاخ باشکوه، امیر شمس معالی، امیر پسر امیر، کاووس فرزند وُشمگیر، فرمان داد به ساخت آن در دوران زندگی اش، سال سیصد و نود و هفت هجری قمری و سال سیصد و هفتاد و پنج خورشیدی".
با اینکه از زمان ثبت جهانی این بنای تاریخی هفت سال می‌گذرد و نخستین جشن ثبت جهانی آن در ۱۹ شهریور ۹۱ با حضور رئیس جمهوری وقت کشورمان در جوار این شاهکار معماری اسلامی برگزار شد، اما روند عملیات اجرایی توسعه و عمران محوطه پیرامونی و نیز آزادسازی بخشی از املاک واقع در حریم درجه یک آن به کندی پیش می‌رود.
به گفته سرپرست پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس، از زمان ثبت این بنای تاریخی در یونسکو تا سال ۹۵ اقدام قابل توجهی جز آزادسازی حدود یک و نیم هکتار از املاک واقع در حریم این شاهکار معماری اسلامی که با همکاری برخی ادارات و نهادها مانند شهرداری، آموزش و پرورش، ورزش و جوانان و شرکت برق صورت نگرفته بود.
عبدالمجید نورتقانی افزود: با پیگیری‌های انجام شده، نقشه‌های اجرایی برای محوطه سازی و برخی اقدامات عمرانی در اطراف این اثر تاریخی در سال ۹۵ آماده و به تصویب رسید و در نهایت در سال ۹۶ با تخصیص ۱۲ میلیارد ریال اعتبار ملی، مرحله نخست محوطه سازی این برج آغاز شد.
وی اضافه کرد: در سال ۹۷ نیز حدود ۱۰ میلیارد ریال اعتبار دیگر برای ادامه فعالیت‌های عمرانی و محوطه سازی به این شاهکاری معماری اسلامی اختصاص یافت که بخش قابل توجهی از محوطه سازی اطراف این بنای تاریخی انجام می‌شود که در نهایت در صورت تخصیص اعتبار در سال جاری که هنوز مقدار آن مشخص نیست، عملیات محوطه سازی پایان می‌یابد.
دکتر نورتقانی می‌گوید: این بنای تاریخی میراث ارزشمند دوران طلایی معماری اسلامی است و تمام فعالیت‌های عمرانی پیرامون این اثر جهانی مطابق با اصول فنی و معماری اسلامی انجام می‌شود.
وی با قدردانی از شهرداری گنبدکاووس به دلیل همکاری و همراهی با پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس در اجرای فعالیت‌های عمرانی، تصریح کرد: با قول مساعد شهردار و اعضای شورای اسلامی شهر، قرار است خیابان قسمت جنوبی این اثر تاریخی از ابتدای خیابان حافظ شمالی تقاطع شریعتی تا درب ورودی آن و خیابان ملت یا قابوس تماماً سنگ فرش شده و به مسیری برای پیاده‌ها تبدیل شود.
سرپرست پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس همچنین گفت: در بخش ساماندهی عرصه محوطه این بنای تاریخی، برای اینکه سیمایی از یک اثر جهانی داشته باشیم، برخی اقدامات مانند احداث رمپ دسترسی، آمفی تئاتر رو باز، حصارکشی و انجام روکش چوب پله‌های ورودی و داخل بنا به خاطر محافظت از آجرها انجام شده و قرار است در روزهای آینده باجه بلیط فروشی الکترونیکی این اثر راه اندازی شود.
وی افزود: انجام مرحله نخست چهار طرح مطالعاتی با همکاری برخی مراکز آموزش عالی تهران، مشهد و گلستان از جمله "فن شناسی بنا، شناسایی بنا از منظر شهر تاریخی جرجان به عنوان سومین شهر بزرگ دوران طلایی معماری اسلامی، پژوهش بر روی گلسنگ‌های موجود در برخی قسمت‌های بنا و مطالعه برای کنترل رطوبت و جلوگیری از فرسایش بنا با استفاده از فناوری‌های نوین" صورت گرفته و مرحله دوم این مطالعات در صورت تخصیص اعتبار در سال جاری انجام می‌شود.
نورتقانی، هدف اصلی انجام این طرح‌های مطالعاتی را پایش بنا و تدوین طرح جامع مرمت بنای تاریخی و ارزشمند گنبد قابوس دانست و اضافه کرد: متأسفانه سیل امسال در گنبدکاووس، علاوه بر افزایش سطح آب‌های زیر زمینی، رشد علف‌های هرز قسمت مخروطی برج را تسریع کرده و منجر به فرسایش و رانش جزئی بخشی از تپه مصنوعی و دست ساز اطراف این بنای تاریخی شده است.
وی گفت: برای جلوگیری از آسیب‌های ناشی از بالا آمدن سطح آب‌های زیر زمینی اطراف برج نیاز به انجام آزمایش‌ها و ابزارهای دقیقی است که حداقل به ۱۰ میلیارد ریال اعتبار نیاز داریم که امید است مسئولان استانی از محل اعتبارات سیل به این حوزه نیز کمک نمایند.
دکتر نورتقانی در خصوص آزادسازی بقیه املاک موجود در حریم برج گنبد قابوس تا خیابان خیابان شمالی نیز گفت: مطابق با اسناد ملی این اثر تاریخی، آزادسازی تا خیابان اشاره شده بایستی انجام شود اما با توجه به بالا بودن هزینه تملک آن، فعلاً پیشنهاد داده‌ایم تا در صورت امکان صاحبان املاک با حفظ وضعیت موجود، ملک خود را تبدیل به واحدهای صنفی مانند فروشگاه‌های عرضه صنایع دستی یا سفره خانه‌های سنتی نمایند.
افزایش شمار بازدید گردشگران از گنبد قابوس به ۱۰۰ هزار نفر
سرپرست پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس به مزایای ثبت جهانی این اثر تاریخی نیز اشاره کرد و گفت: ثبت جهانی گنبد قابوس سبب شده تا علاوه بر اینکه این شاهکار معماری اسلامی به جهانیان معرفی شده و مورد حمایت معنوی سازمان یونسکو قرار گیرد، افزایش شمار گردشگران داخلی و خارجی را به دنبال داشته است.
وی افزود: آمار بازدید گردشگران خارجی از گنبد قابوس از تعداد ۳۶۳ نفر در سال ۹۲ تا پایان سال ۹۷ به دو برابر افزایش یافته که از کشورهای مختلف جهان بوده‌اند و بازدید گردشگران داخلی نیز اکنون سالانه به ۹۶ هزار نفر افزایش یافته است که باید تلاش کنیم این آمارها بیش از این افزایش یابد.
نورتقانی، آمار بلیط فروشی سال ۹۷ پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس را در مجموع دو میلیارد و ۳۰۰ میلیون ریال اعلام کرد و گفت: این میزان فروش بلیط و آمار گردشگران داخلی و خارجی با آمار فروش و بازدید از موزه ملی ایران برابری می‌کند.
وی، معرفی گنبد قابوس به عنوان شاهنامه معماری اسلامی ایرانی در جهان، شناخت بیشتر شهر گنبدکاووس و استان گلستان در سطح ملی و دیگر کشورهای جهان و نیز اختصاص ردیف بودجه‌ای مستقل به این بنای ارزشمند تاریخی فرهنگی را دیگر مزایای ثبت جهانی این شاهکار معماری اسلامی برشمرد و اضافه کرد: با این حال توجه بیشتر به این بنا و کمک به تسریع در ایجاد زیرساخت‌ها و توسعه عمرانی آن از سوی همه مسئولان و افزایش چند برابری اعتبارات سالانه آن می‌تواند به توسعه اقتصادی شهرستان گنبدکاووس کمک نماید.
نورتقانی تصریح کرد: علاوه بر گنبد قابوس، تا شعاع ۱۵ کیلومتری این بنای تاریخی، بستر مهم میراث تاریخی فرهنگی از جمله حدود ۶۰ قلعه و تپه باستانی از جمله شهر تاریخی جرجان و دیوار دفاعی گرگان (جرجان) وجود دارد که احیا و معرفی مجموعه این آثار در قالب سایت موزه، می‌تواند نقش مهمی در توسعه صنعت گردشگری منطقه و استان گلستان ایفا کند.
تلاش برای پیوست شهر تاریخی جرجان به گنبد قابوس
سرپرست پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس ادامه داد: ثبت جهانی گنبد قابوس مقدمه‌ای برای توسعه شهرستان گنبدکاووس و استان گلستان است و آنگونه که گفته شد باید با سرمایه گذاری لازم دیگر آثار تاریخی موجود در بستر شهر باستانی و بزرگ جرجان را احیا و معرفی کرد.
دکتر نورتقانی گفت: تلاش داریم تا شهر تاریخی و باستانی جرجان را به گنبد قابوس پیوست دهیم تا از این طریق به احیا و معرفی آن کمک شود ضمن اینکه ثبت جهانی دیوار دفاعی جرجان (گرگان) نیز در دستور کار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور قرار دارد.
وی افزود: امروز نگاه همه مسئولان به میراث فرهنگی شهرستان گنبدکاووس بایستی سیستمی و همه جانبه بوده و با پرهیز از نگاه تک بعدی به گنبد قابوس و احیا و معرفی دیگر آثار تاریخی موجود در بستر تاریخی این شهرستان، مقدمات حضور بیشتر گردشگران و توسعه صنعت توریسم را فراهم کنیم.
نورتقانی، کمک به زیبا سازی شهری، ساماندهی تابلوهای معابر اطراف گنبد قابوس و آرام سازی ترافیک آن با انتخاب خیابان‌های جایگزین و تکمیل جاده کنارگذر شهر گنبدکاووس، احداث مراکز اقامتی، نظارت بر ساخت و سازها با استعلام از این پایگاه و بهره گیری از معماری گنبدقابوس در ساخت و سازها را از دیگر نیازها و درخواست‌های این پایگاه از مسئولان شهری بالاخص شهرداری اعلام کرد و گفت: مجموعه این اقدامات به توسعه گردشگری شهرستان کمک می‌کند.
شهردار گنبدکاووس نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، از آمادگی این شهرداری برای هر نوع کمک و مشارکت در توسعه و عمران محوطه اثر جهانی گنبد قابوس خبر داد و گفت: شهرداری در راستای بزرگداشت سالروز ثبت جهانی این اثر تاریخی که به نام روز گنبدکاووس نیز نامگذاری شده، مراسم جشن بزرگ فرهنگی هنری در روز پنجشنه هفته جاری در سالروز ولادت حضرت معمومه (س) و روز دختر برگزار می‌کند.
منصور طعنه گنبدی افزود: شهرداری در بهسازی و محوطه سازی قسمت شرقی برج قابوس با پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس همکاری داشته و برای تکمیل آن نیز همکاری خواهد داشت ضمن اینکه این شهرداری در بودجه امسال خود نیز مبلغ پنج میلیارد ریال برای انجام پیاده مسیر خیابان ضلع جنوبی این میراث جهانی پیش بینی کرده که بزودی عملیات اجرایی آن آغاز می‌شود.
وی، گنبدقابوس را متعلق به همه مردم گنبدکاووس، استان گلستان و ایران اسلامی دانست و گفت: برای ایجاد زیرساخت‌ها و توسعه عمرانی اطراف این اثر تاریخی همه ادارات و نهادها بایستی مشارکت نمایند زیرا منافع آن به مردم می‌رسد و شهرداری در انجام طرح‌های زیرساختی شهری از جمله احداث بوستان‌های شهری از مشارکت خیرین و بخش خصوصی استقبال می‌کند.
طعنه گنبدی با یادآوری واگذاری چندی پیش دو قطعه زمین به نیکوکاران گنبدی برای احداث بوستان دکتر بسکی و صباح در این شهر، اضافه کرد: دیگر شهروندان نیز می‌توانند در چنین اموری به شهرداری کمک نمایند و اقدام انجام شده به نام خود افراد نامگذاری خواهد شد.
وی تصریح کرد: بدون تردید ثبت جهانی گنبد قابوس مزایای فراوانی برای شهروندان گنبدی و مردم استان گلستان در میان و بلندمدت خواهد داشت و همه بایستی برای معرفی بهتر این اثر ارزشمند تاریخی و توسعه و عمران محوطه آن کمک نمایند.
شهردار گنبدکاووس همچنین گفت: این شهرداری با موافقت اعضای شورای اسلامی شهر سفارش ساخت تندیس "قابوس بن وشمگیر" را از جنس برنز داده که در روزهای آینده در جوار گنبد قابوس نصب خواهد شد.
به نظر می‌رسد که بنای تاریخی گنبد قابوس به عنوان شاهکار معماری اسلامی که اکنون شهرت جهانی پیدا کرده، اکنون برای نقش آفرینی در توسعه اقتصادی شهرستان، نیازمند همکاری و حمایت بیشتر مسئولان استانی و ملی و تخصیص اعتبارات بیشتر برای توسعه و عمران و نیز آزادسازی املاک واقع در حریم خود است.
/ ۳۰۳۹/۱۸۶۰
نظر شما