اینستکس سازوکار جدیدی نیست که اروپا مدعی کشف آن باشد

 نشست بررسی راهکار مالی اروپا در شرایط تحریم و ارزیابی اینستکس که به همت انجمن روابط بین المل و به میزبانی خبرگزاری جمهوری اسلامی با سخنرانی هادی آجیلی استادیار روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی و فرزانه نقدی عضو انجمن روابط بین الملل برگزار شد.
  «هادی آجیلی» در این نشست گفت: بعد از خروج آمریکا از برجام، این کشور تحریم‌های فراسرزمینی خود را نسبت به ایران مجدداً اعمال کرد که براساس آن، دیگر مهم نبود که اروپایی‌ها در برجام هستند یا نیستند زیرا تمام شرکت‌های اروپایی و غیراروپایی که با ایران همکاری می‌کردند، ذیل این تحریم‌ها قرار می‌گرفتند.

وی ادامه داد: هرچند اروپا با خروج آمریکا از برجام مخالفت کرد و تحریم‌های خود علیه ایران را برنگرداندند اما از آنجا که اغلب شرکت‌های اروپایی بین‌المللی هستند، ذیل تحریم‌های فراسرزمینی آمریکا قرار می‌گرفتند و در اینجا بود که آنها باید تصمیم می‌گرفتند می‌خواهند هویتی مستقل از آمریکا داشته باشند یا آنکه آنها دنباله‌روی آمریکا در برجام باشند.

تلاش اروپا برای راه اندازی اینستکس نشان از حرکت استقلال‌طلبانه آنهاست

این کارشناس مسائل بین‌الملل با بیان اینکه برای اروپایی‌ها زشت بوده و است که برجام با امضای آمریکایی‌ها معنا یابد و با خروج آنها از توافق هسته‌ای به اتمام برسد، اظهار داشت: این سوال پس از خروج آمریکا مطرح شد که نقش اروپا در توافق هسته‌ای چیست؟ به همین خاطر، آنها و به ویژه وزیر اقتصاد فرانسه مواضع جدی را گرفتند و گفتند که اگر بنا شده ما با کشوری رابطه داشته باشیم، به زور دیگران از این روابط خارج نمی‌شویم.

آجیلی ادامه داد: اروپا برای حفظ برجام و باقی ماندن ایران در آن باید سازوکاری تعریف می‌کرد که ذیل تحریم‌های فراسرزمینی قرار نگیرد. دلیل اینکه باید سازوکاری تعریف می‌شد تا ذیل تحریم‌های فراسرزمینی قرار نگیرد به خاطر آن است که فرض کنید مکرون و مرکل بگویند ما این تحریم‌ها را قبول نداریم اما این حرف اثری بر تحریم‌های فراسرزمینی ایجاد نمی‌کرد. با این حال، تلاش اروپا برای ایجاد یک سازوکار جدید و رویارویی با آمریکا، نشان‌دهنده حرکت استقلال‌طلبانه آنها و بازیابی سیاست‌های اروپا نسبت به ایران و خاورمیانه است.

مهمترین خواسته ایران در لغو تحریم‌ها فروش نفت بود

وی افزود: سازوکار مدنظر اروپا باید به گونه‌ای طراحی می‌شد تا ضمن انجام مبادله با ایران، تراکنش مالی انجام نشود به همین خاطر، اتحادیه اروپا به دنبال تاسیس یک شرکت تهاتری افتاد یعنی کالا وارد این شرکت شود و از سوی دیگر، کالا خارج شود تا تراکنش مالی انجام نشود و کسی هم تحریم نشود. به همین خاطر آنها ابتدا SPV را مطرح کردند که شامل کلیه کشورهای اتحادیه اروپا می‌شد که با موافقت همه کشورها همراه نشد و به همین خاطر، تروئیکای اروپایی اعلام کرد که اینستکس را راه‌اندازی می‌کند اما درب آن برای حضور کشورهای دیگر باز است.

استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی با تاکید بر اینکه مهمترین خواسته ایران در برجام و لغو تحریم‌ها، فروش نفت و اخذ درآمدهای ناشی از آن بود، خاطرنشان کرد: برجام امضا شد تا تحریم‌های نفتی ایران لغو شود. البته این تنها هدف ایران از برجام نبود اما مهمترین هدفاز برداشتن تحریم‌ها، امکان فروش نفت بود. به همین خاطر نیز در بحث تمدید تحریم‌های موسوم به داماتو، آمریکایی‌ها متعهد به عدم تمدید آن شد اما این تحریم به مدت ۱۰ سال دیگر تمدید شد هرچند که این قانون در زمان اوباما اجرا نمی‌شد.

نمی‌شود توافق هسته‌ای را یکطرفه اجرا کرد

آجیلی با بیان اینکه حرف امروز ایران به اروپا این است که اگر قرار است برجام پابرجا باشد، نمی‌شود این توافق را یکطرفه اجرا کرد، ابراز داشت: تعهدات ایران، اروپا و آمریکا و… در برجام مشخص است. به استناد گزارش‌های آژانس، ایران به تمامی تعهدات خود عمل کرده و اینک انتظار دارد که دیگران هم به تعهداتشان عمل کنند. یکی از این تعهدات هم خرید نفت است. به همین خاطر، اینستکس طراحی شد تا ایران نفت خود را بفروشد اما بجای پول آن، کالا دریافت کند.

وی در تشریح نحوه کار اینستکس بیان کرد: براساس اینستکس، ایران به شرکت A نفت می‌فروشد و آن شرکت، n یورو به ایران بدهکار می‌شود. این شرکت آن n یورو را به بانک مرکزی فرانسه و تحت حسابداری اینستکس قرار می‌دهد. در مقابل ایران از شرکت B، کالایی را خریداری می‌کند که پول آن از حساب ایران پرداخت می‌شود.

اینستکس سازوکار جدیدی نیست که اروپا مدعی کشف آن باشد

این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی با بیان اینکه سازوکار مدنظر اروپا، سازوکار جدیدی نیست که اروپایی‌ها مدعی کشف آن باشند، یادآور شد: قبل از برجام، روابط اقتصادی ایران با چین، هند و ترکیه در همین قالب بود. ما به آن‌ها نفت می‌فروختیم و به همان اندازه به تجار خود حواله می‌دادیم تا آنها کالا خریداری کنند. حتی آنچه در چین انجام می‌شد، بسیار پیشرفته‌تر از اینستکس بود زیرا چینی‌ها برای کار با ایران، بانکی را به همین خاطر تاسیس کردند.

آجیلی اضافه کرد: در بانک کونلون چین، ایران حساب داشت و در آن حساب پول بود. هرچند این پول، جابجا نمی‌شد اما در اینستکس، هیچ پولی در حساب ایران نیست. اصلاً حسابی وجود ندارد که پولی به آن حساب ریخته شود و پرداخت‌ها از آن حساب انجام شود.

اینستکس سازوکار موقتی است

وی یادآورشد: اینستکس سازوکاری نیست که براساس آن چند سال با اروپا کار کرد چرا که نه ظرفیت آن را دارد و نه می‌توان چند سال براساس آن کار کرد، علاوه بر این به همین اندازه‌ای که ما نفت به آنها می‌دهیم، معلوم نیست ما تا چه اندازه بتوانیم کالا وارد کنیم بنابراین پول ایران در این سازوکار ضبط می‌شود و معلوم نیست تسویه آن چند سال طول بکشد در حالی که در چین، عصر هر بعدازظهر حساب ایران صفر می‌شد.

استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه اروپایی‌ها هم می‌دانند اینستکس سازوکار موقتی است که تا انتخابات ۲۰۲۰ به کار خود ادامه می‌دهد، گفت: این در حالی است که معلوم نیست اوضاع پس از انتخابات ۲۰۲۰ عوض شود و احتمال تداوم ریاست جمهوری ترامپ هم غیرعقلانی نیست پس در حالی که اروپایی‌ها به ادامه این سازوکار، دل نبسته‌اند ما هم نباید به‌آن دل ببندیم.

آجیلی با بیان اینکه اینستکس در یک سال پیش رو هم با مشکلاتی روبه‌رو است، اظهار داشت: شرکت‌های خصوصی اروپایی یا بزرگ هستند یا کوچک و متوسط. شرکت‌های بزرگ در آمریکا، شعبه و دفتر دارند و حتماً از حساب دلاری استفاده می‌کنند و شرکتی هم که نفت ایران را می‌خرد، حتماً شرکت بزرگی است که در آمریکا حساب دلاری دارد و از آنجا که از اعمال تحریم‌ها علیه خود می‌ترسد، ریسک خرید نفت ایران را نمی‌کند چراکه اساس تحریم ایران، مبتنی بر نفت است.

وی ادامه داد: شرکت‌های کوچک و متوسط هم شرکت‌هایی هستند که در آمریکا، شعبه و دفتر ندارند و اگر توسط آمریکا تحریم شوند، چیزی ندارند که بلوکه شود بنابراین، شرکت‌های کوچک و متوسط می‌تواند طرف حساب ایران باشد که ظرفیت‌آنها پایین است.

چرا انیستکس عملیاتی نشده است

این کارشناس مسائل بین‌الملل با بیان اینکه باید نفتی از ایران خریداری شود تا معامله‌ای هم براساس اینستکس انجام شود، تصریح کرد: شرکت‌های اروپایی یا نمی‌خواهند یا نمی‌توانند از ایران نفت بخرند بنابراین تراکنش و مبادله‌ای هم انجام نمی‌شود. آنها اینستکس را راه‌اندازی کرده‌اند اما این تضمین را نداده‌اند که نفت ایران را بخرند. برای همین است که اینستکس راه‌اندازی شده اما عملیاتی نشده است.

آجیلی با اشاره به دیگر مشکلات پیش روی اینستکس خاطرنشان کرد: اروپایی‌ها گفته‌اند که در مرحله اول اجرایی شدن اینستکس، کالاهای مورد مبادله، اقلام بشردوستانه‌ای مانند غذا، دارو و تجهیزات پزشکی و کشاورزی است در حالی که این کالاها اصولاً جزو کالاهای غیرتحریمی محسوب می‌شود. ۹۰ درصد غذا و داروی مورد نیاز در داخل کشور تولید می‌شود پس چه نیاز و الزامی به خرید کالاهایی است که اساساً نیازی به آنها نداریم.

اینستکس حدود یک دهم تعهدات اروپا در برجام است

وی با تاکید بر اینکه ما به کالاهایی به غیر از غذا و دارو نیاز داریم، ابراز داشت: از جمله مطالبات ایران، سرمایه‌گذاری خارجی و انتقال تکنولوژی است که براساس اینستکس، چنین کارهایی انجام نمی‌شود. شاید آنها در برابر این مسائل بگویند، شاید بعداً اما این حرف مصداق وعده دادن است فارغ از آنکه راه‌اندازی و اجرای همین سازوکار بیش از یک سال ایران را معطل کرد و در نهایت ایران مجبور به کاهش تعهدات برجامی خود شد.

این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی افزود: اگر اینستکس با تمام توان و ظرفیت خود کار کند و شامل تمامی کالاهای تحریمی و غیرتحریمی شود، حدود یک دهم تعهدات اروپا در برجام هم نمی‌شود.

ایران قبل و بعد از برجام، در مورد اقلام بشردوستانه تحریم نبود

آجیلی با طرح این سوال که چرا اروپا حاضر به پرداخت هزینه برای حفظ برجام نیست؟ بیان کرد: میزان گردش مالی ایران و اروپا، حدود ۲۰ میلیارد دلار در سال است در حالی که این رقم در روابط با آمریکا، حدود ۶۰۰ میلیارد دلار در سال است. اگر اروپا بخواهد در مقابل آمریکا قرار گیرد، باید هزینه بدهد در حالی که آمریکا در این مقطع، با کسی شوخی ندارد. تحریم‌های فراسرزمینی ابتدا در دوره کلینتون وضع شدند اما اعمال نمی‌شدند اما در این دوره آمریکا اعلام کرده اگر کسی وارد همکاری با ایران در حوزه‌های تحریمی شود، او را هم تحریم می‌کند.

وی با بیان اینکه اروپایی‌ها باید متقاعد به پرداخت هزینه برای حفظ برجام شوند، یادآور شد: ایران قبل از برجام و بعد از آن، در مورد اقلام بشردوستانه تحریم نبود بنابراین آمریکایی‌ها مشکلی در مورد وهله نخست همکاری اینستکس با ایران ندارند ولی اروپا برای اجرایی کردن سازوکار خود برای مبادله کالاهای غیرتحریمی، شرط پذیرش FATF را مطرح کرده است. اکنون سوال این است که آنها چرا باید این شرط را مطرح کنند؟

حل مشکلات ایران از سوی اروپا ساده‌اندیشی است

استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی با یادآوری اینکه مبنای FATF شفافیت منشاء پول است، گفت: منشا پول ایران در اینستکس چیست؟ فروش نفت است. اگر منشا پول ایران شفاف و مشخص است، پس چه الزام فنی میان این دو وجود دارد که اروپایی‌ها آن را مطرح می‌کنند؟

آجیلی با بیان اینکه اروپا در مسئله برجام با آمریکا اختلافش واقعی بود اما نباید فکر کنیم که آنها تمام قد حامی ایران هستند، اظهار داشت: ساده‌اندیشانه است فکر کنیم اتحادیه اروپا در حال طراحی سازوکاری برای حل مشکلات اقتصادی ایران است. با این وجود، باز بودن درب اینستکس و اجرایی شدن آن مثبت است و هرچه اعتبار ایران در آن بیشتر شود، توان چانه‌زنی آن برای مبادله‌های کالاهای دیگر افزایش می‌یابد.

شرکت‌های دولتی اروپا وارد سازوکار اینستکس شوند

وی با ارائه پیشنهادی تصریح کرد: راهکار تسهیل مبادلات در این سازوکار این است که شرکت‌ها و بخش‌های دولتی کشورهای اروپایی اقدام معامله و خرید از ایران شوند ولو آنکه این بخش و شرکت تخصصش خرید نفت نباشد؛ در آن صورت آمریکا نمی‌تواند آن شرکت و بخش را تحریم کند زیرا اگر فرض کنید بانک مرکزی آلمان را تحریم کند، آنگاه کل اقتصاد آلمان را زیر چتر تحریمی خود خواهد برد.

این کارشناس مسائل بین‌الملل با بیان اینکه اروپا می‌تواند میزان و مبلغی از اعتبار را برای ایران در نظر گرفته و اختصاص دهد و ایران با فروش نفت خود، آن اعتبار تسویه کند، خاطرنشان کرد: اروپا می‌گوید تو نفت بفروش بعد با خرید کالا با ما آن را صفر کن. در این اعتبار معلوم نیست که حساب ایران چه زمانی تسویه و صفر شود. براساس این فرمول، اروپا تضمینی برای مبادله کالا با ایران نمی‌دهد در حالی که اگر آنها میزانی از اعتبار را – نه وام – به ما اختصاص دهند، آنگاه خرید نفت ایران هم ضمانت می‌یابد.

۸۰ درصد تحریمهای آمریکا یکجانبه است 

همچنین در این نشست فرزانه نقدی کارشناس امور بین‌الملل گفت: لازم است تعاملات شرکت های کوچک و متوسط ایرانی و اروپایی از طریق اینستکس افزایش یابد و سپس اقدام به گسترش آنها به سایر بخش ها کرد تا سایر کشورها مانند هند نیز بتوانند وارد آن شوند.

وی با بیان اینکه تحریم اقتصادی به عنوان جایگزین جنگ نظامی به شمار می رود، گفت: حدود دو سوم تحریم ها در عرصه جهانی را آمریکا اعمال کرده که ۸۰ درصد آن به صورت یک جانبه است.

این کارشناس مسائل بین الملل ضمن یاداوری تحریم های آمریکا علیه ایران، اظهار داشت: تحریم های آمریکا دارای پیچیدگی های زیادی بوده و لایه‌های مختلفی را شامل می‌شود.

نقدی با تشریح فرایند تشکیل ساز و کار اینستکس توسط اروپایی‌ها گفت: سه عضو اروپایی برجام اینستکس را پس از خروج آمریکا از برجام طراحی کردند تا از طریق آن بتوانند ایران را در برجام نگاه دارند.

وی اضافه کرد: براساس اینستکس، به مبادلات مربوط به مسائل انسان دوستانه و غذایی توجه می شود که شرایطی در این طرح مبارزه با پولشویی، مقابله تامین مالی تروریسم و رعایت دستورالعمل اف ای تی اف نیز مطرح شده است.

نقدی با بیان اینکه از طریق اینستکس ارتباط وارد کنندگان و صادرکنندگان ایرانی با طرف‌های اروپایی برقرار می‌شود، اظهار داشت: چنانچه یک شرکت ایرانی با اروپایی قصد تعامل داشته باشد می تواند از طریق اینستکس و به شکل تهاتر، تعامل را صورت دهد.

می توان اینستکس را گسترش داد

این کارشناس امور بین‌الملل به مزایای اینستکس اشاره کرد و گفت: از جمله مزیت‌های این سازوکار، حذف دلار از مبادلات مالی است و در عین حال برای ایجاد اینستکس، متخصصان بانکی فعالیت داشتند که از طریق آنها می توان این ساز و کار را گسترش داد.

نقدی با اشاره به چالش های مبادلات مالی خارجی کشورمان، اضافه کرد: اینستکس، محدودیت هایی دارد، اما باید توجه داشت که از طریق آن می توان برخی از دستاوردها را کسب کرده و جلوی فساد در صرافی‌ها را گرفت.

وی یادآور شد: اینکه آیا در اینستکس، نفت مبادله شود یا خیر؟ و یا اینکه سایر کالاها در آن امکان مبادله پیدا کنند؟ به تصمیمات ایران و اینکه چگونه دستورکار آن را تعیین کنیم، بستگی دارد. باید تلاش کرد تا زنجیره ارتباط بین بانک‌های کوچک اروپایی که حاضر هستند با ایران کار کنند، برقرار شود تا بتوان از طریق آنها پول جابجا کرد.

این کارشناس مسائل بین المللی تصریح کرد: ضرورت دارد برای جلوگیری از ازدیاد پول کشور در یک بانک، باید بتوان پول‌ها را جابجا کرد.

نقدی ضمن تاکید بر لزوم ارتباط بین اتاق‌های بازرگانی و بانک ها گفت: چنانچه بین شرکت های کوچک و متوسط ایرانی و اروپایی، تعامل برقرار شود مزیت های زیادی داشته و می‌توان از طریق آنها، کار انتقال فناوری را انجام داد.

چرا نتوانستیم از فرصت برجام استفاده کنیم 

وی خاطرنشان کرد: تعامل اقتصادی و فناورانه با سایر کشورها لازم است و یکی از علت‌های اینکه در برجام نتوانستیم از فرصت ها استفاده نماییم این بود که قبل از آن به مدت ۱۵ سال ارتباط ایران با دنیا قطع شده و استانداردهای بین المللی و تعاملات اقتصادی جهانی تغییر یافته بود.

نقدی گفت: پس از برجام، حداقل ۲ سال نیاز بود تا شرایط جدید بین المللی و استاندارد های نوین را فراگرفته و بتوانیم با آنها ارتباط برقرار کنیم. با توجه به این مسائل پس از برجام نتوانستیم به سرعت تعاملات اقتصادی برقرار و سرمایه گذاری مناسب خارجی را جذب و در زنجیره اقتصاد بین المللی قرار بگیریم تا بدین طریق، سایرین را به خود وابسته کنیم.

این کارشناس امور بین‌الملل تصریح کرد: ایران باید رویه‌ها و مکانیزم هایی را برای فعالیت اینستکس فراهم کند تا بتواند بهترین بهره برداری را از آن داشته باشد. نباید فراموش کرد که اکنون هیچ شعبه بانک ایرانی در اروپا تحریم نیست و همه آنها می توانند در اروپا کار کنند، اما علت اینکه در اروپا فعالیتی ندارند به علت ترس اروپایی‌ها از آمریکاست.

به گفته نقدی، ضرورت دارد تعاملات شرکت های کوچک و متوسط ایرانی و اروپایی از طریق اینستکس افزایش یابد و سپس اقدام به گسترش آنها به سایر بخش ها کرد تا حتی سایر کشورها مانند هند نیز بتوانند وارد آن شوند.