احیای شهر باستانی جندی شاپور دزفول نیازمند عزمی همگانی

شهر باستانی جندی شاپور که اکنون تنها بقایایی از آن در اطراف شهر دزفول برجا مانده مربوط به عصر ساسانیان است که به دستور شاپور اول احداث شد و در زمان خود با تدریس رشته‌های پزشکی، فلسفه و نجوم نخستین و معتبرترین مرکز علمی جهان بود.
طبق مستندات تاریخی موجود در شهر باستانی جندی شاپور، نخستین نظام نامه آموزش عالی جهان در این دانشگاه شکل گرفت. شهر باستانی جندی شاپور با ۸۰۰ هکتار وسعت در ۱۲ کیلومتری شهر دزفول در مجاورت روستای اسلام آباد واقع است.
آثار برجا مانده این شهر در ۲۴ شهریور سال ۱۳۱۰ به شماره ۴۶ در ردیف آثار ملی به ثبت رسید.

با اقدامات انجام شده و پس از ارسال مستندات و مدارک در نوامبر ۲۰۱۷، سازمان جهانی یونسکو فعالیت جندی شاپور باستان به عنوان نخستین دانشگاه جهان به قدمت یکهزار و ۷۵۰ سال را تأیید کرد، در حالی که تاپیش از این تقویم آموزش عالی جهان کمتر از یکهزار سال بود.

طبق شواهد و مستندات و روایت مورخان، بالغ بر ۴۰۰ هزار جلد کتاب در کتابخانه دانشگاه جندی شاپور باستان وجود داشته و نخستین نظام نامه آموزشی در حوزه دانشگاهی و نخستین بیمارستان جهان در جندی شاپور باستان بوده است ضمن اینکه نظام آموزشی بالینی پزشکی که امروزه شاهد آن هستیم نیز برگرفته از نظام پزشکی در جندی شاپور باستان است.

اکنون از شهر باستانی جندی شاپور فقط تپه هایی باقی مانده که البته همین تپه ها نیز در معرض خطر هستند و باید اقدامات اساسی برای حفظ میراث ارزشمند مدفون در آنها انجام شود. خبرگزاری جمهوری اسلامی دفتر دزفول با برگزاری میزگردی خبری با حضور کارشناسان و مسئولان مربوطه از جمله مدیر پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری گندی شاپور و ایوان کرخه، رئیس مرکز دزفول شناسی و مدیر انجمن دوستداران و پژوهشگران دزفول به بررسی مسائل، آسیب ها و چالش های این شهر باستانی پرداخته است.

پزشکی یکی از ظرفیت های جندی شاپور باستان است / ‏‬ سایر حوزه ها مغفول مانده اند
مدیر پایگاه میراث فرهنگی جندی شاپور و ایوان کرخه در این میزگرد خبری اظهار داشت: جندی شاپور به استناد نظر مورخان، سیاحان و جغرافیدانان از حدود ۱۸ قرن پیش به واسطه موقعیت جغرافیایی، ظرفیت‌های بسیارآب، زمین‌های مستعد کشاورزی و… حد فاصل بین دزفول و شوشتر ایجاد شد.
یعقوب زلقی افزود: این شهر در ابتدا محلی جهت اسکان اسرای رومی بود که شاپور بعد از شکست والرین امپراطور روم آنها را اسیر کرده و با خود به ایران آورده بود.
وی گفت: مردم این شهر علمی دانشگاهی به لحاظ ظرفیت‌های متعدد در زمینه های علوم مختلف پزشکی، داروسازی، طب سنتی، نهضت ترجمه، معماری، مهندسی هیدرولیک آب، کشاورزی، نجوم، موسیقی، هنر نقاشی، حکمت، عرفان، فلسفه ومنطق، صنعت ریسندگی وبافندگی (پارچه بافی) صنعت رنگ سازی (نیل سازی) و… فعالیت داشته‌اند.
وی با بیان اینکه این محوطه تاریخی به لحاظ ظرفیت‌های پیش گفته از نظر علمی و جایگاه سیاسی پایتخت ساسانیان بوده است، افزود: به واسطه خرد، نبوغ و دانش والای ایرانیان و اقدامات شاپور، شهر ازحالت اردوگاهی به ساختار شهری تغییر رویکرد داد و به واسطه نبوغ انوشیروان وزیر دانشمندشاپور، نهضت ترجمه در این مرکز دانشگاهی راه اندازی شد و مردمانی باعقاید و ادیان مختلف باعزت و وحدت کامل، آزادی اندیشه و بیان، زندگی کاملاً مسالمت آمیزی در کنار ایرانیان باستان آغاز کردند.
مدیر پایگاه میراث فرهنگی جندی شاپور و ایوان کرخه افزود: منابع خطی مختلف در این فرآیند به زبانهای هندی، یونانی، سریانی و… در دانشگاه جندی شاپور ترجمه شدند.

وی ادامه داد: معرفی جندی شاپور بیشتر بر روی علوم پزشکی و بیمارستانی متمرکز شده و بقیه حوزه‌ها کاملاً مغفول مانده‌اند که جا دارد به زمینه های مختلف این شهر علمی دانشگاهی که بعد از حیات خود در گندی شاپور به بیت الحکمه بغداد منتقل شدند، نیز به طور مفصل درقالب برگزاری همایش، مقالات و…پرداخته شود.

دعوت از امام علی (ع) برای تدریس کیمیا در جندی شاپور

رئیس مؤسسه دزفول شناسی نیز در این میزگرد خبری با اشاره به وجود سه دیدگاه نسبت به میراث فرهنگی پس از پیروزی انقلاب اسلامی گفت: یک دیدگاه بی تفاوت نسبت به میراث فرهنگی وجود داشت که افراد با این دیدگاه نابودی این میراث را نیز در سر داشتند.

مرتضی بدخشان با بیان اینکه دیدگاه دوم مطرح کردن آثار تاریخی و دیدگاه سوم نگاهی منطقی و میانه رو بود، افزود: در دوره‌ای از زمان با مطرح شدن دیدگاه اول تخریب آثار تاریخی آغاز شد ولی به علت جاهلانه بودن، این دیدگاه فروکش کرد.
وی اظهار داشت: شهر باستانی جندی شاپور مبدا علم قبل از اسلام بود که به دلیل همین دیدگاه مورد بی‌مهری قرار گرفت و در مقطعی از زمان حتی اجازه کاوش‌های باستانی در این مکان هم داده نمی شد.
رئیس موسسه دزفول شناسی افزود: اکنون تفکر مخالف با تاریخ باستانی تغییر کرده است چراکه هیچ نسلی را نمی‌توان از هویت چندین هزار ساله اش دور کرد.

وی اظهار داشت: ۱۸ قرن پیش زمانی که هیچ دانشگاهی وجود نداشت افتخاری چون جندی شاپور در دزفول ایجاد و رشته‌هایی چون ریاضی، ادبیات، نجوم، حکمت و فلسفه در آن تدریس شد به طوری که طبق بیان مورخان، حتی از امام علی (ع) نیز دعوت شده بود به تدریس کیمیا (شیمی) در این دانشگاه بپردازد.

احیای جندی شاپور باید به یک باور در مسئولان و مردم تبدیل شود
بدخشان درخصوص کتابخانه دانشگاه جندی شاپور نیز گفت: افزون بر ۴۰۰ هزار جلد کتاب در کتابخانه بین المللی جندی شاپور وجود داشته که تعدادی از این کتاب‌ها هنوز موجود است.
وی با اشاره به انجام ترجمه‌های تخصصی در دانشگاه جندی شاپور افزود: ترجمه‌ها توسط افراد متخصص رشته‌های موردنظر مثلاً متخصصان نجوم انجام می شدند لذا از مقبولیت و تبحر ویژه ای برخوردار بودند.

رئیس موسسه دزفول شناسی گفت: اگر این باور و عزم که احیای جندی شاپور ضروری است، در مسئولان ایجاد نشود، هیچ فعالیت و کاری در این زمینه پیش نخواهد رفت.
وی با تاکید بر لزوم تعیین محدوده جندی شاپور افزود: برای نجات جندی شاپور و حفظ این میراث ارزشمند باید بر روی باورها بویژه باور مسئولان در سطح ملی کار کرد.

ممنوعیت کشت در محدوده جندی شاپور دزفول ضروری است
رئیس مؤسسه دزفول شناسی با اشاره به کشت محصولات کشاورزی در تپه های باستانی جندی شاپور گفت: این اقدامات باید در اسرع وقت متوقف و ممنوعیت کشت در این محدوده اجرایی شود.
وی بر ضرورت اجرای کاوش‌های جدی تر در این محوطه باستانی تاکید کرد و افزود: مردم در جندی شاپور دزفول تحمل زندگی مسالمت آمیز با سایر ادیان را داشته اند که لازم است این موضوع به خوبی اطلاع‌رسانی شود.

مدیر انجمن دوستداران و پژوهشگران دزفول نیز در این میزگرد خبری گفت: با وجود برگزاری ۲ کنگره درخصوص جندی شاپور، هنوز هم جای کار فراوانی در این خصوص وجود دارد و همچنان حفظ و استفاده درست از ظرفیت‌ها یکی از دغدغه‌های موجود است.
محمد آذرکیش با بیان اینکه متأسفانه راهکاری برای استفاده درست از جندی شاپور نداریم، افزود: برخی نگاه های موضعی صرف نسبت به آثار تاریخی وجود دارد که تاکید بر حفظ شرایط کنونی است.
وی افزود: شماره ثبت ملی جندی شاپور ۴۶ است که نشان می‌دهد این اثر جزو آثار اولیه و برتر کشور است البته می شد این اثر با انجام کاوش‌هایی برای بازدید گردشگران آماده شود در حالی که بدون هیچ کارشناسی برخی از زمین‌های آن کاربری کشاورزی یافته اند.
آذرکیش اضافه کرد: چون استفاده درستی از جندی شاپور در سال های گذشته نشده آسیب‌هایی به این اثر ارزشمند وارد شده و در واقع چیزی از آن باقی نمانده است.

کتابخانه، دانشگاه و بیمارستان بین المللی جندی شاپور راه اندازی شوند

مدیر انجمن دوستداران و پژوهشگران دزفول اظهار داشت: جندی شاپور در زمان باستان، شهری مدرن و در سطح جهانی مطرح بوده و حرف برای گفتن داشته است لذا برای حفظ هرچه بهتر آن، باید به درستی معرفی شود.

وی افزود: جندی شاپور چندین ویژگی مهم داشته که داشتن کتابخانه بین المللی، بیمارستان و دانشگاه از مهمترین آنها بوده اند و هر کدام از این برندهای علمی باید معرفی و بسط داده شوند.
آذرکیش با بیان اینکه تداوم این هویت علمی با استفاده درست محقق می‌شود، گفت: قرن‌ها علم، تحقیق و پژوهش در جندی شاپور انجام می شده که این ظرفیت‌ها باید به عنوان یک دانشگاه بین المللی ملموس شود.
این فعال فرهنگی گفت: با توجه به اینکه جندی شاپور در ۱۸۰۰ سال پیش از کتابخانه بین المللی، دانشگاه و بیمارستان بهره مند بوده باید در کنار حفاری و کاوش‌ها این مراکز نیز احیا و راه اندازی مجدد شوند.
وی با بیان اینکه راه اندازی این مراکز بین المللی باید به یک مطالبه عمومی تبدیل شود، افزود: برای ثبت جهانی منظر ساسانی با عنوان پرونده‌ای پربار تلاش‌هایی صورت گرفته که در صورت تأیید موجب توسعه پایدار کشور می شود.
آذرکیش اظهار داشت: باید پایگاه باستانی شناسی توسعه و موزه باستان شناسی از آثار پراکنده منطقه راه اندازی شود که این امر در توسعه شهر دزفول مؤثر خواهد بود.
وی افزود: با توجه به ظرفیت های موجود در دزفول باید آمایش سرزمینی انجام شود زیرا این کار می‌تواند در حفظ و توسعه نخبگان این شهرستان مفید واقع شود.

اشتغال جایگزین برای کشاورزان فعال در محدوده جندی شاپور ایجاد شود
مدیر انجمن دوستداران و پژوهشگران دزفول گفت: با توجه به قدمت دانشگاه جندی شاپور، این دانشگاه باید به عنوان نماد بین المللی دانشگاه در دنیا مطرح شود.

وی به مسئولان شهرستان دزفول پیشنهاد کرد میدانی به نام جندی شاپور در این شهرستان نامگذاری و برای این کار از معماری سنتی استفاده کنند.

آذرکیش بر ضرورت توسعه کاوش در محدوده جندی شاپور تاکید کرد و گفت: باید محوطه‌ای برای بازدید گردشگران تخصیص یابد و از طریق گردشگری ایجاد اشتغال شود.

وی افزود: کشاورزان فعال در محدوده شهر باستانی جندی شاپور باید به جای کشاورزی به دنبال توسعه گردشگری باشند که البته این کار نیازمند کار کارشناسی و توجیه آنها است.

وی اظهار داشت: اقدامات باید برای مردم ملموس باشند و معیشت و وضعیت مردم منطقه را تحت تأثیر قرار دهند.

طرح بازنگری تعیین عرصه وحریم جندی شاپور در دستور کار است
مدیر پایگاه میراث فرهنگی جندی شاپور و ایوان کرخه درخصوص حدود جغرافیایی جندی شاپور گفت: باتوجه به مطالعات و بررسی‌های میدانی صورت گرفته محدوده جغرافیایی جندی شاپور محدوده‌ای فراتر از موقعیت فعلی است لذا طرح بازنگری تعیین عرصه و حریم جندی شاپور در دستور کار قرار گرفته است.

وی با بیان برنامه‌های پایگاه میراث فرهنگی جندی شاپور و ایوان کرخه اظهار داشت: این پایگاه از سال ۱۳۹۲ در قالب یک برنامه ۱۰ ساله با توجه به رویکرد تاریخی جندی شاپور، فعالیت‌های مختلفی نظیر فرهنگ سازی و آشنایی مردم منطقه، انجمن‌ها و … با این محوطه تاریخی آغاز کرد تا این اثر ارزشمند بهتر حفاظت و صیانت شوند.

زلقی افزود: مستندنگاری و آسیب شناسی اولیه از این محوطه تاریخی، جمع آوری حجم قابل توجه نخاله‌های ساختمانی و پسماندهای شهری باقیمانده مربوط به چند دهه گذشته و آماده سازی و ساماندهی نسبی منظر محیطی محوطه وآرامگاه یعقوب لیث صفاری انجام شده است.

وی تهیه و نصب بیش از ۲۰ تابلوی راهنما و معرفی آثار به ۲ زبان فارسی و انگلیسی در ورودی های جندی شاپور، داخل محوطه و آرامگاه یعقوب لیث صفاری را یادآور شد و گفت: مسیرها و راه های دسترسی به محوطه جندی شاپور نیز بهسازی شده اند.
وی برگزاری ۲ کنگره بین المللی در سال های ۹۵ و ۹۷، انجام فصول کاوش‌های باستان شناسی، حفاظت و مرمت ترانشه های حاصل از کاوش‌های باستان شناسی و حفاظت و مرمت پل های تاریخی و سازه های آبی را از دیگر اقدامات انجام شده برشمرد و افزود: سه فصل مرمت آرامگاه یعقوب لیث صفاری، برگزاری سمینارها، جشنواره ها و نشست های تخصصی، تهیه و تولید بیش از ۱۰ فیلم مستند و پخش از شبکه‌های استانی، ملی و بین المللی نیز تاکنون انجام شده است.
وی با اشاره به توسعه نسبی زیرساخت های آب، برق، فضای سبز و… در آرامگاه یعقوب لیث صفاری گفت: تعمیر و بازسازی کامل چهار چشمه سرویس بهداستی باتجهیزات جدید و ایجاد روشنایی و نورپردازی نسبی آرامگاه از دیگر اقدامات انجام شده می باشند.
زلقی به برنامه‌های در دست اجرای این پایگاه نیز اشاره کرد و گفت: پیشنهاد راه اندازی موزه (طب سنتی وباستانشناسی) کتابخانه بین المللی، میدانی تحت این عنوان در شهرستان، نامگذاری خیابانی متناسب با جایگاه تاریخی وشخصیت های علمی و دینی به ادارات و نهادهای مربوطه را داده‌ایم.

وی با اشاره به احداث سد دز، توسعه کشاورزی وآبیاری وتغییررویکرد کشت از حالت سنتی به مدرن (وجود ادوات کشاورزی مکانیکی) راباعث آسیب رساندن به این محوطه تاریخی دانست.

۷۲۷۸/۳۰۲۲