طرح‌های فروش فصلی کتاب در بوته نقد اصحاب نشر و قلم

یازدهمین دوره طرح فصلی فروش کتاب با نام طرح تابستانه ۹۸ از سه‌شنبه گذشته (۲۵ تیر) در شهرستان ها و از پنجشنبه گذشته (۲۷ تیر) در تهران شروع و تا سوم مرداد ادامه دارد. بر اساس طرح تابستانه کتاب ۹۸، هر فرد می تواند با اعلام کد ملی خود به کتابفروشی های مشارکت کننده در طرح، تا ۱۲۰ هزار تومان کتاب بخرد و برای کتاب های تالیفی ۲۵ و برای کتاب های ترجمه ۱۵ درصد تخفیف دریافت کند.

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از سال ۱۳۹۴ برای هدفمندکردن یارانه نشر طرح های فصلی فروش کتاب را آغاز کرد؛ در این طرح ها کتابفروشی ها می توانند روی فروش کتاب به خریداران تخفیف بدهند و مبلغ تخفیف داده شده را از وزارت ارشاد دریافت کنند. بر اساس آمار خانه کتاب، طی ۱۰ دوره ای که این طرح برگزار شده، در مجموع ۸۷ میلیارد تومان کتاب فروخته شده که از این میزان ۱۶ میلیارد تومان یارانه ای بوده که وزارت ارشاد به کتابفروشی ها داده و بقیه سهم خود خریدار کتاب بوده است. همچنین به طور متوسط در هر دوره ۸۰۰ کتابفروشی در طرح مشارکت کرده اند و هر بار ۲۵۰ هزار خرید صورت گرفته است؛ در مجموع هم چهار میلیون و ۱۸۰ هزار جلد کتاب طی این طرح ها فروخته شده است.

با اینکه در بادی امر به نظر می رسد اجرای طرح فروش فصلی کتاب موجب رونق بازار نشر و بهبود وضعیت کلی کتاب است، انتقاداتی نسبت به آن میان کتابفروشان از جهت دشواری های سخت افزاری و امکان تخلف های مختلف همچنین تغییر رفتار مصرف کننده جدی قبل و بعد از طرح، میان مترجمان به دلیل کمتر بودن تخفیف روی کتاب های ترجمه و حتی نویسندگان به دلیل اختلافات با ناشران به دلیل فروش کتاب ها وجود دارد.

خبرگزاری ایرنا برای بررسی معایب و مزایای این طرح ها، همزمان با برگزاری یازدهمین دوره آن میزگردی با حضور نمایندگانی از صنوف مختلف نشر؛ شامل کتابفروش ها و ناشران، یک نویسنده و همچنین معاون فناوری اطلاعات موسسه خانه کتاب برگزار کرد.

هر چند قرار بود در این میزگرد به طرح های فروش فصلی کتاب بپردازیم، موضوعات دیگر؛ از جمله گلایه های نویسندگان از صادق نبودن ناشران در مورد تعداد کتاب‌های فروش رفته، دیجیتالی شدن نشر و مشکلات ناشی از آن، کتاب های قاچاق، هزینه های همسان کتابفروشی ها و دیگر صنوف و حمایت نکردن دیگر نهادها از طرح های فروش فصلی نیز در میزگرد مطرح شد که در ادامه می خوانید.  

پرداخت حق یارانه کتابفروشی‌ها با تاخیر شش‌ماهه؛ ضرر کتابفروش

محمود آموزگار، از پیشکسوتان حوزه کتاب و مدیر نشر و کتابفروش آمه با اشاره به تحولات تاریخی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه حمایت از صنعت نشر گفت: ارزیابی من از همه حمایت ها این است که اکنون دوره متمایزی را تجربه می کنیم، به این علت که قبلا حمایت ها امکان و جنبه های حمایتی برای ناشران بود و کتاب‌فروشان، نقش پررنگی نداشتند و حتی به عنوان جزئی از این بدنه هم دیده نمی‌شدند، پروانه کسب‌شان را از جای دیگری می‌گرفتند و با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کاری نداشتند.

از این دوره بر اساس نظرهای کارشناسی متوجه شدیم، با وجود اینکه کتاب‌فروشی یک شعبه فرهنگی است و باید تحت پوشش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار بگیرد،‌ اما نه‌تنها توجه لازم به آن ها نشده بلکه سیاست‌های ایجادشده، کتاب‌فروشی را بیرون پرت کرده است، به‌ویژه برگزاری نمایشگاه‌ها و مشخصاً نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و در کنار آن نمایشگاه‌های کتاب استانی.

وی ادامه داد: بحث نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، دیگر جاافتاده است، تغییر روال دیگری در ارتباط با آن نمی‌شود انجام داد، اما یکی از موضوعات این بود که یارانه‌های نشر را به سمتی سوق دهند که بهتر بتوان مصرف کرد.

نویسنده کتاب «گوگل و حقوق» با یادآوری خاطره سفری با وزیر ارشاد در زمان مدیریت فرهنگی این وزارتخانه به اهواز و دیدار از کتابفروشی های پرفروغ این شهر افزود: برنامه ریزی برای اجرای طرح های فصلی فروش کتاب از آنجا آغاز شد و تا امروز در مدت ۴ سال و ۱۰ دوره ۱۶ میلیارد تومان یارانه پرداخت ‌شده است؛ این رقم کمتر از رقمی است که در یک سال در نمایشگاه کتاب دست‌به‌دست می‌شود.

 آموزگار در نقد طرح های فروش فصلی کتاب گفت: باید در تعریف طرح‌ها، دقت لازم به کار می‌رفت. موضوع این است تخفیفی که باید بدهیم و یارانه‌ای که ارشاد به کتاب‌فروش‌ها می‌دهد، نقدی نیست، پولی که الآن باید بدهد را شش ماه دیگر می‌پردازد و هیچ سودی ندارد. این امتیازی برای کتاب‌فروش ها نیست. این طرح فقط این ویژگی را دارد که به ‌جای نمایشگاه، کتاب‌فروشی‌ها محل مصرف یارانه شده‌اند. به نظرم این طرح خوب بود اما به‌شرط این‌که مانند نمایشگاه بین‌المللی، همان موقع یا ۱۰ ساعت بعد پول به‌حسابشان بیآید.

طرح فروش فصلی کتاب؛ اعطای یارانه به انتهای زنجیره نشر

معاون فناوری اطلاعات موسسه خانه کتاب به عنوان مجری طرح های فروش فصلی با بیان اینکه فقط از سه دوره گذشته تسویه حساب با تاخیر صورت می گیرد گفت: موافقم که طرح باید طور دیگری پیش می‌رفت. طرح اولیه جور دیگری بود، در دوره اول ما مراجعه خریداران به کتاب‌فروشی‌ها را داشتیم که می‌خواستند تخفیف شان را بگیرند و بروند. این‌ها اصلاح شد و به شکل اعطای یارانه نشر از طریق کتاب‌فروشی‌ها درآمد، یارانه عملاً به انتهای زنجیره نشر منتقل می‌شود و به ‌تبع کتاب‌فروش، مرکز پخش، ناشر و بقیه مشمولین زنجیره نشر را هم دربرمی گیرد.

آزاده نظربلند با پذیرش اینکه تاخیر در پرداخت یکی از نقاط ضعف طرح های فروش فصلی است، افزود: با وجود این ایراد؛ طرح ها از تولید تا مصرف را پوشش می‌دهد. درباره آمار، از سال ۹۷ تا الآن که مستقیم مسئول طرح هستم، آمار فروش کلی به دو فاکتور مهم بستگی دارد؛ یکی اعتبار کلی که از طرف وزارت ارشاد در اختیار داریم و دوم زمان و مدت طرح.

نظربلند با اشاره به وجود انتقاد به طرح های فروش فصلی افزود: کتاب یک مقوله فرهنگی است و تخفیف مداوم آن باعث توقع مشتری می‌شود، با در نظر گرفتن پیشنهاد کتاب‌فروشان مبنی بر اینکه یارانه تقسیم و بخشی را ببریم به سمت توسعه زیرساختی در صنعت نشر موافقم. یکی از مشکلات عمده‌ در صنعت نشر، نبود زیرساخت هاست. در همه صنایع مهم‌ترین عامل برای تصمیم‌گیری‌های راهبردی مصرف بازار است، عرضه- تقاضا یا تولید-مصرف و آمار مرتبط با آن، اما در صنعت نشر ما متأسفانه آمار تولید را داریم؛ اما مصرف را نداریم، نمی دانیم چه کتابی در چه مقطعی پرفروش شده که هم به ضرر ناشران است و هم کتابخوانان.

وی پیشنهاد کرد طرح‌ها یک یا دو دوره در سال و طی روزهای کمتر برگزار شود؛ به ویژه که در سال های ۹۶ و ۹۷ سه دوره، عیدانه، تابستانه و پاییزه برگزار شده اند. در عوض بخشی از بودجه صرف زیرساخت‌هایی شود که مثلاً بتوانیم یک سامانه فروش و انبارداری داشته باشیم تا کتاب‌فروش بتواند از آن برای تأمین کتاب و فروش استفاده کند. ناشر قاعدتاً بر اساس ذائقه خریدار باید رفتار کند و این ذائقه را به‌صورت مشخص نمی شناسیم؛ هر چه هست، حسی و لمسی و میدانی است.

بازار مصرف‌کننده کتاب کم است، سالی چهار بار هم برای آن تخفیف بگذاریم، مصرف‌کننده را عادت می‌دهیم که همیشه برای خرید کتاب منتظر تخفیف باشد.

نظربلند در پاسخ به انتقاد آموزگار مبنی بر کاهش فروش کتاب از روزهای منتهی به طرح اظهار داشت: تعاملات با کتاب‌فروشی‌ها می‌گوید همیشه دو دوره رکود در کتاب‌فروشی‌ها داریم؛ یکی در دوره نمایشگاه کتاب و دیگری در میانه تابستان، همین زمانی که طرح در حال برگزاری است اما تأیید می‌کنم طرح‌های ما خریداران بالفعل خود را عادت داده که منتظر طرح باشند.

معاون فناوری اطلاعات موسسه خانه کتاب تصریح کرد: در کنار همه مزایای طرح و اینکه یارانه هدفمندتری است و به دست مصرف‌کننده نهایی می‌رسد، نفی نمی‌کنیم امکان تخلف وجود دارد؛ اما واقعاً درصد آن کم است. چون کنترل و پایش ما زیاد است، همین آماری که از پنل پیام‌رسان گرفته‌ایم در کل چیزی حدود دو درصد پیامک اختلاف داشته‌ایم. کمتر از یک درصد خرید غیرواقعی بوده است. این تخلفات اندک است، شما نسبت به تخلفات همان نمایشگاه در نظر بگیرید، در هرصورت یارانه عامل فساد است.

نظربلند در مورد فروش کتاب های کمک درسی که در طرح نیست اما بعضی کتابفروشی ها می فروشند، نیز گفت: چون پایش با حضور فیزیکی نداریم، نمی دانیم چه کسی چه چیزی خریده، ممکن است این امر روی دهد،‌ اما اگر تخلفی گزارش شود پیگیری می کنیم.

یکی از اهداف این طرح افزایش فرهنگ مطالعه است، ولی در این طرح چه کتاب‌هایی نباید فروخته شود: کتابی که شابک ندارد، کتابی که غیرواقعی منتشر می‌شود تا حق مؤلف را پرداخت نکند، یا کتاب هایی که بدون مجوز منتشر می شود و کتاب‌هایی که ۱۰ سال اخیر منتشر شده اند.

انتشار کتاب بدون مجوز، ممکن است؟

با توجه به طرح موضوع انتشار کتاب های بدون مجوز وزارت ارشاد در میزگرد و اینکه اصلا چطور می توان این کتاب ها را منتشر و به بازار عرضه کرد، آموزگار چنین توضیح داد: وضعیت چاپ الآن خیلی به‌ هم‌ ریخته است، یک‌زمانی ما باید مجوز نشر را به چاپخانه می‌دادیم، به ‌ویژه قبل از انقلاب اصلاً امکان چاپ بدون مجوز وجود نداشت، چون بازخواست می‌شد، اما الان به دلیل تغییرات فناوری، ناشر هر چند تعدادی که بخواهد منتشر می کند و دیگر به مجوز گرفتن نمی‌رسد و کتاب اصلاً به چاپخانه نمی‌رود که مجوز بخواهد، فناوری به قدری همه‌چیز را به ‌هم‌ریخته که نمی‌دانیم می‌شود آن را سامان داد یا خیر.

سوالی مبنی بر ثبت نشدن کتاب های چاپ سال ۹۸ در سامانه خانه کتاب و اینکه این کتاب ها را نمی توان در طرح، خرید، مطرح شد که نظربلند توضیح داد: کتاب‌هایی که شابک نگرفته باشند، یا هر مشکل دیگری داشته باشند در این بانک اطلاعاتی ثبت نشده‌اند. کتابی که اعلام وصول نداشته باشد، در بانک اطلاعاتی خانه کتاب موجود نباشد در سیستم فروش هم بازنمون نمی‌شود. عملاً نباید کتابفروش کتاب دیگری را ثبت کند؛ اما اگر متوجه شویم کتابفروشی این کار را می کند، جزء تخلف محسوب می‌شود که البته درجه سه است و چند ساعت پنل کتاب‌فروشی متخلف بسته می‌شود. ممکن است کتاب از سیستم حذف شده باشد، در دستورالعمل آمده است که چه کتاب‌هایی در این سیستم وجود ندارد. کتابفروش روی سیستم این را می‌بیند که کتاب چه مشکلی دارد. قبلاً اسم آن مجوز خروج از کتابخانه بود که الآن به نام «اعلام وصول» خوانده می شود.

نظربلند در مورد اینکه امکان اطلاع از کتاب های مشمول طرح در سامانه خانه کتاب هست یا خیر گفت: کتاب‌فروشان آن را می‌بینند اما برای خریدار این امکان وجود ندارد، چون کتاب‌ها بر اساس شابک دسته‌بندی‌شده‌اند. البته این پیشنهاد خوبی است اما معمولاً خریدار شابک را نمی‌شناسد و با اسم به دنبال کتاب می‌گردد، چون آن شابک را ندارد این دسترسی خیلی فایده ندارد. 

کتابفروش از اجرای طرح فصلی خرسند نیست

مدیر انتشارات اسم نیز با تاکید بر اینکه کتابفروش از اجرای این طرح خرسند نیست گفت: این مساله برای مخاطبان تعجب آور است؛ اما دلایل متعددی دارد. نخست آنکه ما در این طرح تبلیغات محیطی پرحجم نداریم. وقتی در برنامه های پرمخاطب تلویزیون کتابی معرف یا تبلیغ می شود، از روز بعد شاهد هجوم مخاطبان برای تهیه آن کتاب هستیم. این به معنای تبلیغات پرحجم و حداکثری از طریق پرنفوذترین رسانه برای اجرای هدفمند کاری فرهنگی است.

سعید مکرمی ادامه داد: این در شرایطی است که ما حتی چنین فرآیند سیستماتیکی (برنامه ریزی شده) برای جوایز دولتی و غیر دولتی نداریم که اگر کتابی جایزه گرفت، بتوانیم برای آن کتاب صحبت کنیم، نهاد و دستگاهی مسئولیت تبلیغ آنرا به عهده بگیرد و حتی رسانه ها از صدا و سیما تا خبرگزاری‌ ها آن را معرفی کنند.

ضحی کاظمی، نویسنده نیز در تایید این بخش از صحبت‌های مکرمی یادآور شد: زمانی که کتاب من؛ کاج‌زدگی در جشنواره ادبی نوفه تقدیر شد، بعد از مراسم اختتامیه (بهمن ۹۷) تا این لحظه، هیچ رسانه ای حتی با من مصاحبه نکرد. گویا برای دستگاه های خبری و رسانه ای که یکی از رسالت‌های آنها تبلیغ برای محصولات فرهنگی است توجه به جوایز ادبی اولویتی ندارد.

برابری هزینه های کتابفروش با نمایشگاه خودرو

در ادامه مکرمی در برشمردن انتقادات کتابفروشان به طرح‌های فصلی فروش کتاب خاطرنشان کرد: وزارت نیرو فعالیت یک کتابفروشی را به همان شکل تجاری می‌داند که نمایشگاه خودرو را. به جمع این هزینه ها می توانید برابری هزینه های شهرداری، هزینه های بیمه و نظایری از این دست را نیز بیفزایید.

مدیر انتشارات اسم با اشاره به آنکه کتابفروش هزینه‌های ستادی بسیاری دارد و به سبب اقتصاد خُرد صنعت نشر، مجبور است به سبب گردش مالی بسیار پایین تر از دیگر فعالیت های تجاری با حداقل نیرو کار کند ادامه داد: هنگام برگزاری طرح‌های فصلی این کمبود نیرو به معضل بزرگ و اساسی بدل می شود؛ به عنوان نمونه در شکل فعالیت و ارائه خدمات هنگام برگزاری طرح‌های فصلی، کتابفروش ملزم است اطلاعات کتاب و خریدار را هم در سیستم خود و هم در آن واحد در سیستم خانه کتاب ثبت کند. در حقیقت فروشنده به عنوان اپراتور رایانه با سیل مخاطبانی مواجه است که برای هر کدام از آنها باید کاری دوبرابر انجام دهد. این خود باعث ایجاد صف های طویل صندوق می شود. در فروشگاه‌های بزرگ شاید بتوانند تدارکات خاصی را برای چنین مقطعی ببینند؛ اما کتابفروشی‌های کوچک با این دست آسیب ها که به همان میزان هزینه‌های جانبی فراوانی را با خود همراه دارند دست به گریبان هستند.

طرح فصلی اجرا می شود که شده باشد

به گفته این فعال حوزه نشر، تمام این هزینه ها در شرایطی است که تبلیغات محیطی خوبی هم برای برگزاری طرح تابستانه صورت نگرفته است، به عنوان نمونه امسال خانه کتاب برای برگزاری طرح فصلی بودجه ای برای تبلیغات ندارد و یک پوستر کوچک را در ابعاد A۳ برای کتابفروشی‌ها ارسال کرد و از آنها خواست اگر تمایل داشتند خودشان این پوستر را چاپ کنند.

مدیر انتشارات اسم افزود: نکته بعدی در مسیر ترغیب و شکل دهی به گرایش مخاطبان به آثار تالیفی باکیفیت نسبت به آثار ترجمه شده پاسخ به این پرسش است که چرا مفهومی به عنوان جوایز ادبی و موفقیت آثار در این جوایز نیز تأثیری در تیراژ بالا، اقبال مخاطب و در نهایت فروش کتاب های تالیفی در کشور ما ندارند و تفاوتی هم ندارد جایزه ای دولتی مانند جایزه جلال باشد یا برگزیده جشنواره های ادبی خصوصی.

وی با بیان آنکه تعاریف اولیه طرح‌های فصلی به خوبی تبیین نشده افزود: اهداف کلان در اجرای طرح‌های فصلی برخلاف گفته های مسئولان و متولیان آن وجود ندارد. یعنی معلوم نیست در طرح‌های فصلی دنبال افزایش سرانه مطالعه هستیم یا صرفاً می خواهیم بودجه یارانه موجود را توزیع کنیم.

پیشتر این بودجه به شکل بن کارت ها توزیع می شد و شاهد بودیم اغلب آن افراد به کتابفروشی‌ها مراجعه می‌کردند و به جای تهیه کتاب دنبال نقدکردن وجه آن بن‌کارت‌ها بودند. با تغییر تزریق بودجه حمایتی از شکل بن کارت به شیوه طرح‌های فصلی آسیب نقد کردن وجه کارت ها حل شد؛ اما در اجرای طرح‌های فصلی به دلیل نبود سیاست‌گذاری صحیح با آسیب های دیگری مواجه شدیم.

اجرای طرح‌های فصلی با گستره ملی تعریف شده یا منطقه ای و محدود

مکرمی آسیب دیگر را نبود سیاستگذاری دقیق در مورد ملی یا منطقه ای بودن طرح های فصلی دانست و گفت: اگر طرح‌های فصلی، برنامه ای ملی است تمام دستگاه‌های فرهنگی در اجرای آن باید مشارکت کنند. در حالی که در اجرا اینطور نیست.
 

خانه کتاب، موسسه ای فرهنگی از موسسه های اقماری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. اگر طرح‌های حمایتی فصلی رویکردی ملی دارند باید دیگر سازمان‌های فرهنگی مانند صدا و سیما، شهرداری ها و دستگاه های فرهنگی – هنری برای تبلیغات در این پروژه مشارکت کنند؛ آنچنانکه در نمایشگاه بین‌المللی کتاب شاهد مشارکت تمام دستگاه‌های فرهنگی و اجتماعی هستیم.

مکرمی با تاکید بر آنکه بین تمام طرح‌های فصلی، بهترین طرح، طرح پاییزه است یادآور شد: در آن ایام به سبب خلا رخدادها و رویدادهای فرهنگی در جامعه؛ شاهد مشارکت بیشتر دستگاه‌ها هستیم. شهرداری ها در سطح شهرها و استان‌ها شروع به تبلیغ و بیلبوردهای محیطی می کنند یا صدا و سیما تمرکز بیشتری بر تبلیغات برگزاری طرح پاییزه کتاب دارد.


اولویت خانه کتاب؛ پرداخت به موقع تعهدات مالی به کتابفروشان

نظربلند در پاسخ به فقدان تبلیغات لازم برای معرفی طرح های فصلی توضیح داد: در دوره های دیگر مانند سال ۹۶ خانه کتاب اسباب و ابزار تبلیغاتی فراوانی تهیه کرد و در اختیار کتابفروشی‌ها قرار داد؛ اما امسال به دلیل شرایط اقتصادی حاضر و گرانی کاغذ در موسسه خانه کتاب بنا شد در اجرای طرح تابستانه کتاب این هزینه ها را نداشته باشیم.

معاون فناوری اطلاعات موسسه خانه کتاب با تاکید بر آنکه همین تنگناهای مالی باعث شد نتوانیم طرح عیدانه کتاب را برگزار کنیم ادامه داد: اگر مقرر شده بود در اجرای طرح تابستانه سقف دو میلیارد یارانه هزینه شود با آن تبلیغات ممکن است این سقف به چهار میلیارد افزایش پیدا کند و پرداخت این مبلغ یارانه در شرایط فعلی، اجرای تعهدات خانه کتاب را با آسیب هایی مواجه می کند.

تاخیر در پرداخت یارانه کتابفروشی ها در کمترین زمان ممکن مهمترین اولویت خانه کتاب در همراهی و حمایت از کتابفروشان است و افزایش مبلغ یارانه بیشتر از توان و تعهد پرداخت موسسه مساله ای غیرمنطقی‌ست. برای جلوگیری از چنین آسیب‌هایی، شیوه تبلیغات را از خود کتابفروشی‌ها درخواست کردیم.
 

اگر مشارکت همگانی بود؛ دغدغه مالی وجود نداشت

در ادامه مکرمی با اشاره به صحبت‌های نظربلند گفت: رویکرد ما نیز در روند آسیب شناسی طرح‌های فصلی در معین نبودن شیوه برگزاری این طرح در نگاه ملی یا منطقه‌ای و محدود متوجه همین نکاتی است که به آن اشاره کردید. اگر این طرح نگاه و مشارکت ملی داشت باید شاهد مشارکت حداکثری در اجرای آن بودیم. این مشارکت حداکثری بودجه‌های حمایتی برای تبلیغات را از صدا و سیما گرفته تا رسانه‌ها افزایش می‌داد؛ همچنین در مساله مالی نیز باعث افزایش میزان یارانه اختصاص پیدا کرده می شد.
 

اگر به شکل عینی و عملی شاهد اجرای این طرح در نگاهی ملی بودیم دیگر چنین دغدغه هایی نسبت به افزایش سهم یارانه و استطاعت مالی خانه کتاب و تاخیر در تسویه بدهی با کتابفروشان را شاهد نبودیم.

به گفته مدیر انتشارات اسم با تاکید بر آنکه وقتی طرح برخلاف گفته ها در شکل اجرایی به شکل ملی برگزار نشود، چنین آسیب‌هایی را همراه دارد تصریح کرد: کسی از خانه کتاب انتظار ندارد صفر تا صد مقوله تبلیغات را انجام دهد. اگر نگاه در اجرای طرح فصلی به شکل ملی بود در تهاترها و تفاهمنامه‌هایی که میان خانه کتاب و نهادی مانند سازمان صدا و سیما بسته می شد دیگر نیازی نبود خانه کتاب بار تبلیغات و هزینه‌های آنرا به تنهایی به دوش بکشد.

آسیب جدی طرح‌های فصلی؛ تغییر رفتار مصرف کننده

مکرمی در ادامه آسیب شناسی در مسیر اجرای طرح‌های فصلی؛ سومین نکته را به تغییر رفتار مصرف کننده مربوط دانست و خاطرنشان کرد: طرح‌های فصلی میان مخاطبان حوزه کتاب به ایجاد روند کاهشی در خرید کتاب به شکل مستمر در تمام ایام سال منتج شده است. مخاطبان به سبب آگاهی از برگزاری طرح‌های فصلی؛ ۱۰ تا ۱۵ روز مانده به برگزاری این طرح‌ها دست از خرید کتاب می‌کشند.

مکرمی افزود: مخاطبان با شروع ایام طرح برای بهره‌مندی از یارانه موجود و سقف تخفیف‌ها به کتابفروشی‌ها هجوم می‌آورند تا آثار مد نظر خود را تهیه کنند و بعد از پایان طرح تا برگزاری طرح بعدی حضور آنها برای تهیه کتاب روند کاهشی می گیرد. وقوع چنین پدیده ای در نگاه اقتصادی برای کتابفروش نمی تواند مفید باشد؛ زیرا کتابفروشی در طول تک تک روزهای سال و ماه هزینه هایی دارد که آن هزینه ها را در شکل روند مستمر خرید کتاب توسط مخاطبان تامین می کند. اما برگزاری طرح‌های فصلی به تغییر الگوی مخاطبان در هزینه کرد برای خرید کتاب های مدنظرشان منتج شده است.

ضرر پشت ضرر؛ با آنکه خانه کتاب مقصر نیست

مدیر  انتشارات اسم با اشاره به آنکه برگزاری طرح‌های فصلی و تأخیر در تسویه بدهی موسسه خانه کتاب با کتابفروشان، هزینه‌های کتابفروشان را با افزایش چشمگیر و سرسام آوری مواجه می‌کند تصریح کرد: وقتی کتابفروش می‌داند طی همراهی با طرح فصلی، بازه زمانی چهار، پنج، شش، هفت یا هشت ماه را باید در انتظار تسویه بدهی باشد؛ وزنه سنگینی را در هزینه‌های کتابفروشی دارد.
 

تاخیر در تسویه بدهی خانه کتاب در پرداخت یارانه کتابفروشان؛ تغییر الگو و عدم گردش مالی مستمر میان مخاطب و کتابفروش و از همه مهمتر افزایش هزینه های کتابفروشی و قیمت کتاب ها به دلیل شرایط مالی و متغیرهای جامعه؛ شکل همراهی و مشارکت کتابفروشان را از نظر هزینه کرد و تأخیر در پرداخت بدهی‌ها بیشتر با ضرر مواجه می‌کند.

به گفته مدیر مسئول سابق انتشارات عصر داستان، ناگفته پیداست در این میان خانه کتاب تقصیر ندارد؛ زیرا بودجه محدودی دارد که باید تخصیص پیدا کند تا بتواند بدهی کتابفروشان را تسویه کند. زمانی اجرای طرح‌های فصلی مانند طرح تابستانه می تواند هدف کلان مسئولان یعنی حمایت از کتابفروشان را تامین کند که شاهد تسویه کوتاه مدت یا روزانه یارانه کتابفروشان از سوی موسسه خانه کتاب باشیم. همین روند باعث بی میل شدن آنها برای مشارکت و کاهش تعداد کتابفروشان برای حضور در این طرح را سبب می‌شود.

برچسب را ناشر می زند؛ کتابفروش را سودجو می خوانند

مدیر انتشارات اسم در ادامه به چهارمین و آخرین مورد مربع کلان آسیب شناسی این رویداد از زاویه دید خود اشاره کرد و گفت: در سال ۹۸ به دلیل شرایط اقتصادی و البته بحران کاغذ با معضلی به نام افزایش نرخ کتاب مواجه هستیم. یعنی کتابفروشان با کتاب هایی مواجه هستند که از سوی ناشر برچسب قیمت جدید خورده اند.
 

اما افزایش قیمت در سایت خانه کتاب ثبت نشده است. وقتی مخاطب به ما مراجعه می‌کند و دو عدد موجود درباره قیمت کتابی واحد را در سایت خانه کتاب و بعد، برچسبی که ناشر به کتاب زده را می‌بیند، کتابفروش را مقصر یا حتی سودجو جلوه می‌دهد. کتابفروش نباید پاسخگوی اتفاقی باشد که در وقوع آن هیچ دخالتی نداشته. اما خانه کتاب قیمت را اصلاح نمی کند و حرف های تند، خشن و چندپهلوی مخاطبان را کتابفروشان باید شنونده باشند.
 

طرح های فصلی کتاب فاقد اثرات ملموس برای نویسنده

نویسنده ادبیات داستانی کشور نیز گفت: به طور کلی طرح هایی که برای بهبود شرایط کتابخوانی و زیرساخت های این حوزه باشد طرح های خوشایندی است، ‌اما نویسنده همیشه نادیده گرفته می شود و آمار چاپ ادبیات داستانی تالیفی شاهدی بر این مطلب است.

ضحی کاظمی، نویسنده معتقد است: در طرح های یارانه ای از جمله طرح های فصلی کتاب،‌ همچون سایر زمینه ها آخرین کسی که دیده می شود نویسنده و مترجم است. این طرح ها در جنبه های حمایتی نویسنده را نمی بینند.

نویسنده رمان سال درخت گفت: اینکه یارانه طرح های فصلی حتی از ناشر به سمت کتابفروشی می رود خوب است اما باید به فکر نویسنده هم باشیم و در عین حال که از اجرای این طرح به خاطر رسیدن کتاب به عنوان کالای فرهنگی به مخاطب حمایت می کنیم اما معتقدم برای منِ نویسنده اثری ندارد.

نایب رئیس هیات مدیره انجمن صنفی داستان‌نویسان تهران به تفاوت تخفیف یارانه تالیف و ترجمه با هدف حمایت از مولف در طرح  تابستانه کتاب اشاره کرد و افزود: این تفاوت در حد ۱۰ درصد است و در شرایط اقتصادی کنونی نمی توان گفت تفاوت و اثر زیادی در انتخاب مخاطب داشته باشد زیرا فردی که کتابخوان باشد این رقم اختلاف تخفیف نمی تواند انتخاب او را تغییر دهد.

تفاوت یارانه تالیف و ترجمه بیشتر به صورت نمادین است اما ما نویسندگان سعی می کنیم همچنان آن را حفظ کنیم؛ چون امید داریم در درازمدت موجب تغییر دیدگاه و ترغیب شود تا ناشران و مخاطبان به سمت تالیفات داخلی حرکت کنند.

گفت وگو و برگزاری میزگرد از خبرنگاران ایرنا: منیره زینلی، امین خرمی، فاطمه رحمتی و منصوره شوشتری.