نشست برجام؛سازنده اما پیچیده

نشست های کمیسیون مشترک برجام  یکی از مسیرهای نظارت و حل اختلاف طرفین برجامی است و از همان روزهای نخست توافق برای تصمیم گیری های تکمیلی برگزار شده است اما نشست مشترک برجام پس از خروج یکجانبه دولت ترامپ با محتوای متفاوتی برگزار می شود.   

اکنون ۳۰ روز از آخرین نشست کمیسیون مشترک برجام می‌گذرد و روز گذشته معاونان و مدیران سیاسی ۶ عضو حاضر در برجام مجددا در هتل کوبورگ وین جمع شدند تا پیش از نشست وزرا آخرین وضعیت برجام را مورد بررسی قرار دهند.

سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد دستور کار نشست بررسی موضوعات مرتبط با اجرای برجام در همه ابعاد و اینستکس(ساز وکار ویژه مالی اروپا) است. نشست در حالی برگزار شد که براساس برخی از گمانه‌زنی‌ها نشست وزرای امور خارجه ایران و گروه 1+4 پس از این جلسه و طی روزهای آینده برگزار خواهد شد.

مطابق با برجام، نشست‌های عادی کمیسیون مشترک برجام در سطح معاونان وزیر و مدیران سیاسی باید به صورت فصلی برگزار شود.

نشست قبلی این کمیسیون در سطح مدیران سیاسی وزارت خارجه روز ۲۸ ماه ژوئن (هفتم تیر ماه) در حالی در وین برگزار شد که ایران در واکنش به بدعهدی های پی در پی دیگر طرف ها برخی از تعهدات خود را کاهش داد و در گام نخست محدویت‌های تعیین شده در برجام در حوزه غنی سازی اورانیوم و تولید آب سنگین را بر اساس بند ۲۶ و ۳۶ برجام لغو کرد.

«فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا دو هفته پیش گفته بود که در نشست آتی کمیسیون برجام، در مورد راه‌های تسهیل این توافق از جمله در زمینه تولید اورانیوم غنی‌شده و آب سنگین ایران، صحبت می‌شود.

اما پس از برگزاری نشست گمانه زنی ها پایان یافت و مواضع هریک از طرفین نشان داد که سمت و سوی تعهدات برجامی به کدامین سو خواهد بود.

سیدعباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه پس از پایان مذاکرات وین گفت: فضای (مذاکرات)، سازنده و گفت وگوهای خوبی بود. وی خاطرنشان کرد: نمی توانم بگویم که همه موارد را حل کردیم، می توانم بگویم که تعهدات بسیاری وجود دارد.

عراقچی در عین حال تاکید کرد در صورتی که اروپایی ها از نجات برجام ناکام بمانند ، تهران به کاهش تعهدات هسته ای اش ادامه می دهد. وی افزود: همانطور که گفته ایم، ما به کاهش تعهداتمان به توافق ادامه خواهیم داد تا اینکه اروپایی ها منافع ایران تحت توافق را تضمین کنند.

اما سرگئی ریابکوف مذاکره کننده ارشد هسته ای روسیه پس از نشست کمیسیون مشترک برجام در گفت وگو با خبرنگاران تصریح کرد: برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را باید از گام های مخرب واشنگتن محفوظ داشت و اعضای آن باید به طرح ها در سایت هسته ای فردو و راکتور اراک پایبند بمانند. ضمن اینکه شرکت کنندگان در توافق هسته ای، از ایران خواستند تا از گام های جدید برای کاهش تعهدات در برجام که برای روزهای چهارم و پنجم ماه سپتامبر درنظر گرفته شده، بپرهیزد.

وی با بیان اینکه گام سوم ایران برای کاهش تعهدات خود بر اساس اصل «کمتر در برابر کمتر» برای ماه سپتامبر پیش بینی شده است، اظهار کرد: ما از طرف ایرانی خواستیم تا از این اقدام خودداری کند.

 معاون وزیر خارجه روسیه در همین حال گفت که ازسرگیری انجام کامل تعهدات ایران در چارچوب توافق  هسته ای بدون هرگونه شرط در وضعیت پیش آمده غیر واقعی است.

 وی ادامه داد: برخی از شرکت کنندگان در برجام معتقدند که ایران بدون هرگونه قید و شرط و خواسته ای باید به انجام کامل تعهدات خود بازگردد اما در شرایط کنونی این خواسته غیرواقعی است.

یکسال پس از خروج دولت ترامپ از توافق برجام، تحولات به شکلی رقم خورد که جمهوری اسلامی ایران با توجه به ظرفیت های راهبردی خود با تولید اقتدار راهبردی برخی تعهدات برجامی را متوقف کرد.

توافق برجام پس از دو سال و نیم مذاکره و در 23 تیر 1394(14 ژوئیه 2015) به امضای ایران و گروه 1+5 رسید، همچون زمان مذاکرات پس از توافق نیز مسیر پر فراز و نشیبی را طی کرد.

برخی تحلیلگران بر این باورند که نشست وین سه دستاورد مهم داشته است؛ این دستاوردها را می توان در «تصمیم گیری برای ادامه کار در مورد تحریم ها، تایید مسوولیت جمعی برای انجام پروژه های هسته ای در اراک (با هدایت انگلیس و چین) و فوردو (با هدایت روسیه) و همچنین برگزاری نشست کمیسیون برجام در سطح وزیران امور خارجه در آینده نزدیک دانست.

به نظر می رسد که برجام در شرایط ویژه ای قرار دارد؛ وضعیتی که با خروج دولت ترامپ از توافق، بازگشت تحریم های یکجانبه حاصل شد و با فقدان ظرفیت در طرف های دیگر برجامی به ویژه اروپا، وضعیت پیچیده تر از گذشته شده است به نحوی که جمهوری اسلامی ایران نیز در فضای اقتدار راهبردی تصمیم به توقف برخی تعهدات برجامی گرفت. در چنین وضعیت و شرایطی برگزاری نشست فوق العاده کمیسیون برجام نشان می دهد که اختلاف ها تا حدودی به نقطه افزایشی رسیده و نیاز به حل و فصل این اختلاف ها در یک فضای تعاملی  ضروری است.

 نشست فوق العاده برجام اگرچه سازنده عنوان شده اما ما اکنون با برجامی بسیاری پیچیده تر از برجام توافق شده در سال 1394 روبه رو هستیم و در شرایط پیچیده حل و فصل موضوعات توافقی نیز بسیار سخت و پیچیده خواهد بود. اکنون ایران بر روی انجام تعهدات برجامی دیگر طرف های باقی مانده تمرکز دارد و دیگر طرف ها نیز بر خویشتنداری ایران در تعلیق تعهدات و آنچه نقطه تلاقی منافع می تواند باشد متناسب سازی منافع ایران با تعهدات برجامی است.