یکی از روش های مهم برای پاسداشت آب و خاک و صیانت و حفاظت از این منابع غنی حیاتی ، اجرای طرحهای آبخیرداری است که از هدر رفت خاک و آب و فرسایش این دو جلوگیری می کند.
آبخیزداری به معنای تغذیه سفره های زیرزمینی، افزایش تولید محصول با بهره گیری از دانش و تجربه و استفاده از بندها و سدهای خاکی است که در کاهش انرژی تخریبی سیل، در توسعه منابع آبی منطقه تاثیر گذار است.
به گزارش ایرنا، آبخیزداری روشی مناسب برای مدیریت صحیح منابع آب و خاک است که با گذشت ۷ دهه از نخستین اقدامات حوزه آبخیزداری در کشور هنوز ابعاد مختلف این طرح و اهمیت و ضرورت آن به خوبی روشن نشده است.
اجرای عملیات آبخیزداری شامل خدمات با اهمیتی از جمله تامین منابع آب شیرین برای مردم شهرها و روستاها، تنظیم جریان منابع آبی، حفاظت از منابع طبیعی (آب، خاک، پوشش گیاهی) را برای حفظ سلامت و معیشت مردم ، حفظ کیفیت آب، تامین انرژی ، حفاظت از تنوع زیستی و احیای آن را شامل می شود.
فعالیت های آبخیزداری با اهداف مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز، کاهش فرسایش خا ک و رسوب دهی، تغذیه سفره های زیرزمینی، کنترل هرز آبها، کنترل سیلاب و بهره‌وری بهینه از نزولات آسمانی، توسعه فعالیتهای مطالعاتی، ارتقاء آگاهی عمومی و توسعه مشارکت مردم اجرا می شد.
** ضرورت اجرای طرح های آبخیزداری در چهارمحال و بختیاری
استان چهارمحال وبختیاری با مساحت حدود ۱۶ هزار و ۵۳۳ کیلومترمربع مساحت یک درصد از مساحت کل کشور را شامل می شود که ۸۶.۵درصد این میزان مساحت را مراتع و جنگل تشکیل می دهد.
یک میلیون و ۹۳ هزار هکتار از عرصه استان را عرصه مرتعی، ۳۰۷ هزار را عرصه‌های جنگلی تشکیل می دهد که ۳۶۰ روستای این استان در مناطق جنگلی و ۷۰۰ روستا در عرصه‌های مرتعی قرار دارند.
کارشناسان و مسوولان استان چهارمحال وبختیاری با تاکید بر خشکسالی‌های اخیر، کمبود نزولات جوی، فرسایش بالای خاک، کمرنگ شدن پوشش گیاهی و سیلابی شدن منطقه، خشک شدن ۱۱ دشت استان و تبدیل شدن به کانون گرد و غبار محلی و بیابان زایی ناشی از آن را تهدید مهمی برای این استان به عنوان قطب کشاورزی و منابع طبیعی می دانند.
براین اساس اجرای طرح های آبخیزداری برای استان چهارمحال و بختیاری که منشا ۲ رودخانه بزرگ کارون و زاینده رود و بخشی از دز است در راستای افزایش ذخیره آب، تقویت سفره‌های زیرزمینی و کاهش سرعت سیلاب و کنترل دبی آب رودخانه و کاهش خسارت های جانی نقش مهم و اساسی دارد.
در استان چهارمحال وبختیاری تاکنون۲ هزار و ۳۰۰ سد سنگی و ملاتی و ۸۶ بند خاکی احداث شده که در بارندگی‌های اوایل سالجاری حجم ذخیره آب در سدها و بندهای خاکی به ۲۵ میلیون مترمکعب افزایش یافته است.
خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) استان چهارمحال بختیاری با توجه به اهمیت اجرای طرح های آبخیزداری برای حفظ منابع پایه آب و خاک میزگردی را با عنوان «ضرورت اجرای طرح های آبخیزداری» برگزار کرد.
** در حوزه آب مدیریت یکپارچه برنامه ریزی و رسانه ای وجود ندارد
یک فعال حوزه آب و رئیس خانه مبطوعات استان چهارمحال وبختیاری با انتقاد از اینکه ادبیات مسوولان در حوزه‌های مختلف به خصوص آب در استان یک ادبیات یک طرفه است، گفت: مباحث حوزه های مختلف به صورت شفاف در اختیار مردم و رسانه‌ها قرار داده نمی‌شود.
میثم محمودیان درویشانی افزود: در حوزه آب به یک مدیریت یکپارچه از لحاظ برنامه‌ریزی و رسانه‌ای و پیگیری نیاز است تا بتوان در این حوزه به خوبی محتوا تولید، اطلاع رسانی و برنامه‌ریزی کرد.
وی با بیان اینکه در حوزه آب در ۳ حوزه تولید، توزیع و مصرف تولید محتوا می شود ، افزود: در حوزه توزیع و مصرف آب ادبیات رسانه یک گام از نهادهای دولتی جلوتر است به گونه ای که واکنش رسانه های مختلف در خصوص طرح های غیرقانونی انتقال آب بسیار موثر عمل کرده است.
این فعال رسانه ای گفت: فعالیت رسانه درخصوص جلوگیری از اجرای پروژه‌های انتقال آب با به تاخیر انداختن زمان آن موثر است اما در حوزه تولید، بهره برداری و مدیریت منابع آبی به دلیل نبود ادبیات دوطرفه به خوبی عمل نشده است.
محمودیان تا انتقاد از اینکه توسعه در کشور ما که از سوی برخی نهادها به صورت رانتی و با بهره گیری از منابع طبیعی رایگان است ، افزود: در برخی حوزه ها در کشور برای رسیدن به توسعه فعالیت ها به صورت دل بخواهی و توسعه نامتوازن و رفاقتی بوده و به بحث تولید پایدار و حفظ منابع طبیعی بی توجهی شده است.
وی گفت: پاسخگو نبودن دولت در استفاده از منابع طبیعی رایگان از جمله نفت و آب یک معضل است ، که دولت به نهادهای مدنی و رسانه‌ها پاسخگو نیست همچنین نسبت به حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست نیز فعال فعالیت انجام نمی دهد.
این فعال رسانه ای افزود: با خارج شدن این منابع طبیعی از دست مردم، آنها خود را جدا می بییند و در حفظ و حراست از این منابع به خصوص جنگل ها و منابع طبیعی و آب فعالیت نمی کنند.
وی افزود: در حوضه آبخیزداری بحث و تنش اصلی فشار مضاعف بر روی سیستم انتقال آب از استان است که باید اجرای هرگونه طرح انتقال آب، طرح آبخیزداری و یا برداشت آب بر اساس طرح آمایش سرزمین و مدیریت جامع در کشور باشد که اجرای این طرح ها بدون توجه به بحث آبخیزداری انجام پذیر نیست.
رئیس خانه مطبوعات استان با انتقاد از نگاه مافیایی نسبت به اجرای طرح های سدسازی و سازه های آبی در کشور اظهار داشت: احداث هر سد بیش از دهها میلیارد تومان هزینه نیاز دارد در حالی که اجرای طرح های آبخیزداری تنها یک پنجم این مزان هزینه را نیاز دارد.
وی به اولویت بخشیدن به اجرای طرح های آبخیزداری در استان های مختلف به خصوص استان چهارمحال و بختیاری با توجه به وضعیت توپوگرافی تاکید کرد و گفت: در بارش های اخیر استان های همجوار یک جریان مافیای برای در حوزه تخریب طرح های آبخیزداری استان طرح کردند، با عنوان گم شدن اب در بالادست حوزه زاینده رود که با این جریان مافیای به دنبال تخریب اجرای طرح های آبخیزداری در بالادست بودند.
به گفته وی، این افراد با هدف زیر سوال بردن طرح های آبخیزداری در استان این مساله را طرح کردند در حالی که اجرای طرح های آبخیزداری میزان حرکت آب را کمتر، تقویت سفره های زیر زمینی را فراهم و هدر رفت آب و روان آب را از استان کمتر کرده است.
محمودیان با تاکید بر اینکه به موضوع آبخیزداری و مدیریت یکپارچه در حوضه آبخیزداری نقد وجود ندارد، افزود: اما مشکل اصلی نظرات متناقض کارشناسان منابع طبیعی و آبخیزداری و وزارت نیرو در خصوص طرح های آبخیزداری است.
به گفته وی ، براساس نظرات کارشناسان و دست اندرکاران منابع طبیعی و آبخیزداری ، اجرای طرح های آبخیزداری خوب و وزارت نیرو اجرای این طرح ها را در بالادست حوزه زاینده رود خوب نمی داند که این امر به دلیل شکاف مدیریت جامع در اجرای طرح های آبخیزداری و حوضه آب داست.
رئیس خانه مطبوعات استان چهارمحال وبختیاری گفت: اجرای طرح های آبخیزداری و حفظ منابع آبی در استان باید به یک ادبیات رسانه ای تبدیل شود تا همانگونه که رسانه در بحث توزیع و مصرف آب مطالبه گری می کند در حفظ منابع آبی نیز دفاع شود.
وی با اشار ه به نقش رسانه در شفاف سازی و اطلاع رسانی دقیق از مسوولان آب منطقه ای استان خواست تا آمار مربوط به تولید و مصرف آب را در اختیار رسانه قرار دهند تا با یک برنامه ریزی به شفاف سازی و اطلاع رسانی ازسوی رسانه های استان پرداخته شود.
به گفته وی ، اجرای طرح های آبخیزداری باید به صورت یکپارچه و از سراب تا پایاب اجرا شود و باید در خصوص این طرح ها و همچنین در حوزه آب با ارائه آمار از سوی مسوولان استان به روشنگری موضوع برای مردم پرداخت.
وی گفت: برخی مدیران به آمار وجه اطلاعاتی می دهند و از ارائه آمار به رسانه ها جلوگیری می کنند که این امر باعث شده در یک خلا تصمیم گیری ها انجام شود .
محمودیان با اشاره به نقش دانشگاه در آگاهی بخشی به جامعه افزود: ناآگاه بودن مردم و به خصوص جامعه علمی و دانشجویان استان نسبت به مباحث علمی آبخیزداری یک معضل است که باید این آگاهی بخشی از سوی رسانه و مجامع دانشگاهی انجام شود.
وی به افزایش سکونت از روستاها به شهرها و خالی شدن مناطق روستایی از سکنه انتقاد کرد و گفت: مشکلات اقتصادی و نبود معیشت پایدار در روستاها که پایه فعالیت آنها کشاورزری و باغبانی است باعث افزایش مجارجرت شده که این امر به دلیل اجرایی نشدن صحیح طرح های آبخیزداری در این مناطق است.
محمودیان گفت:۲۳ هزار کیلومتر مساحت رودخانه ها در استان چهارمحال وبختیاری است که باید ارزیابی شود چه میزان طرح های آبخیزداری متناسب با رودخانه‌ها و منابع آبی در استان تعریف شده است.
وی گفت: سال گذشته ۷۰۰ میلیون متر مکعب میزان خروج روان آب از استان بوده که اگر ۱۰ درصد این میزان مدیریت می شد می توانست در اجرای طرح هاموثرباشد.
این فعال رسانه ای با اشاره به ذخیره سازی کمتر از ۵۰۰میلیون مترمکعب در سد زاینده رود نشان دهندهاین امر است که خروجی آب از این سد نیازمند مدیریت جامع دارد.
وی با تاکید بر اینکه برنامه های حوضه آبخیزداری از برنامه های دراز مدت است و یک شبه جواب نمی دهد افزود: آسیب های حوضه آب از جمله سیل، زلزله، فرونشست زمین، رانش زمین و آتش سوزی در دشت ها نیز بعد ازچند سال خشکالی خود را نشان می دهند و تلفات و صدمات زیادی را به بار می آورند، حیات را در یک منطقه از بین می برند و منجر به زوال اکوسیستم می شود.
** طرح های آبخیزدار حرکت به سمت شرایط طبیعی حوزه آبخیز
یک فعال زیست محیطی در چهارمحال وبختیاری نیز با اشاره به اهمیت اجرای طرح های آبخیزداری در سطح استان گفت: آبخیزداری تنها اجرای سازه های فیزیکی و مکانیکی نیست، آبخیزداری مجموعه اقدامات مدیریتی است که منجر به حفظ و پایداری پوشش گیاهی، حفظ خاک ، حفظ منابع آب و تغذیه آبخوان‌های زیرزمینی و مهار آب‌های سطحی می شود.
هومان خاکپور افزود: تفکری که آبخیزداری را صرفا به چند سازه مکانیکی و احداث برخی سازه‌های روی زمین برای مهار آبها یا جلوگیری از حرکت آبها بداند تفکر و نگاه ناقص به مباحث آبخیزداری و آبخوانداری است.
به گفته وی، اجرای طرح های آبخیزداری با هدف مهار آب و هدر رفت روان آبها و جلوگیری از خسارت ناشی از سیل و فرسایش خاک است.
این کارشناس منابع طبیعی افزود: آبخیزداری با هدف بازگرداندن وضعیت حوضه آبخیز به یک شرایط طبیعی و تامین حق آبه در حوضه آبخیز در بالا دست و پایین دست اجرا می شود.
وی، به بالابردن مشارکت مردم در اجرای طرح های آبخیزداری در استان تاکید کرد و گفت: باید با بهره گیری از طبیعت و افزایش مشارکت مردم این طرح ها را انجام داد.
عضو شبکه تشکل‌های محیط زیستی استان چهارمحال و بختیاری گفت: پیش از این اجرای طرح های آبخیزداری که انجام می شد به دلیل ناآگاهی مردم در خصوص اهمیت این طرح ها مورد استقبال نبود اما با افزایش میزان آگاهی مردم در زمینه مزایای اجرای این طرح ها مشارکت مردم اجرای این طرح نیز مورد استقبال قرار گرفته است.
وی با تاکید بر اینکه اجرای طرح های آبخیزداری با پیروی از قوانین حاکم بر طبیعت اجرا می شود گفت: اما سدسازی جنگیدن با قوانین حاکم برطبیعت است و این امر درکشور مغفول مانده و رویکرد کشور به سدسازی بیشتر از طرح های آبخیزداری است.
خاکپور افزود: تاریخ سدسازی در کشور کمتر از نیم قرن است در حالیکه سابقه طرح های آبخیزداری ۶ هزار ساله است .
وی با انتقاد از اینکه سدسازی نجات دهنده مردم از بلایای طبیعی از جمله سیل است، افزود: در بارش های بهاره و جاری شدن سیل حتی در استان های که سد سازی انجام شده بود نیز سیل جاری شد در حالیکه در مناطقی که طرح های آبخیزداری اجرا شده بود خسارت سیل کمتر بود.
این فعال زیست محیطی استا گفت: سدسازی در کشور ما بد است مگر خلافش ثابت شود در حالی که وزارت نیرو اعلام می کند سد سازی خوب است ، مگر اینکه بد اجرا شود که این تناقض ها برای کشور خطرناک است.
به گفته وی، سدهای بزرگ با هدف تامین انرژی برقابی یا تامین آب برای فعالیتهای کشاورزی اجرا می شوند ، در حالی که فعالیتهای آبخیزداری هیچ کدام از این هدف‌های جانبی مثل استفاده از آب در کشاورزی اصل نیستند و در حاشیه هستند و هدف اصلی احیای پوشش گیاهی و ایجاد پایداری در حوزه آبخیز است.
خاکپور افزود: بر اساس استاندارد جهانی، کشور و سرزمینی که از ۲۰ درصد منابع آبی استفاده می کند، شرایط پایدار حکمرانی خرمندانه بر آن سرزمین حاکم است و اگر این میزان مصرف تا ۴۰ درصد برسد به مرز خطر رسیده است.
وی با بیان اینکه کشور ایران تنها کشوری است که ۸۰ تا ۹۰ درصد منابع آب را مصرف می کند، افزود: در این سرزمین در سالهای ترسالی ۱۴۰ میلیارد متر مکعب و خشکسالی زیر ۱۰ میلیارد متر مکعب آب استحصال دارد و هم اکنون سدسازی در کشور ما نزدیک به ۵۰ میلیارد متر مکعب آب مدیریت می کند.
این فعال زیست محیطی افزود: در کشور ما ظرفیت سدسازی وجود ندارد و مضر است و سد سازی ها با نگاه رانتی شرکت‌های سدسازی در دست اجرا هستند.
وی گفت: براساس استاندارد جهانی سدسازی در جاهای ضرورت دارد که بحث تامین آب شرب وجودداشته باشد و تمام گزینه های مدیریت مصرف لحاظ شده باشد اما مشکل کم آبی وجود داشته باشد.
خاکپور ، با اشاره به انکه راندمان آبیاری در کشور ما در بخش کشارزی بین ۳۰ تا ۳۵ درصد است و کافی است است گفت : باید ۱۰ درصد صرفه جویی در بخش کشاورزی شود تا کل آب مورد نیاز مردم ایران در یکسال تامین شود.
وی گفت: نیاز مردم در یکسال برای شرب ۸ میلیارد متر مکعب است که با صرفه جویی می توان این میزان را تامین کرد و نیاز به احداث سد در بخش ها و نقاط مختلف استان نیست.
این فعال زیست محیطی اظهار داشت: در کشور نگاه افراطی برای سدسازی و اختلاف نگاه در آبخیزداری وجود دارد ، به گونه ایکه در بحث تولید آب وزارت نیرو معتقدند تولید آب در حوضه آبخیز نگاه بهره کشی است که هر چه آب در طبیعت است پشت سد جمع آوری شود تا توزیع شود ولی نگاه آبخیزداری این است که بر مبنای احترام به قوانین طبیعت آب تولید می شود.
خاکپور ، به نگاه والای مقام معظم رهبری به حوضه آبخیزداری در ۲ سال گذشته اشاره کرد و گفت: وزیر نیر و معاون وزیر نیرو در رسانه می گوید طرح های آبخیزداری نتیجه بخش نیست .
وی به اختصاص ۷۰۰ میلیارد تومان اعتبار از محل صندوق توسعه ملی در سال گذشته برای آبخیزداری اشاره کرد و گفت: در طول چند سال اجرای طرح های تنها ۲۸ میلیارد تومان اختصاص داده شده بود که این میزان یک دهم هزینه یکی از سدهاست.
این فعال زیست محیط با اشاره به اینکه در کشور در مدیریت مصرف آب مشکل داریم، یادآور شد، برای راهکار و مشکل آب در کشور باید به سمت مدیریت مصرف برویم.
خاکپور با بیان اینکه بین ۲ دستگاه یک ادبیات واحد در زمینه مصرف کننده و توزیع کننده آب وجود ندارد، افزود: مشکل در خصوص خشکسالی و کمبود بارش نیست، بلکه عدم مدیریت مصرف و نبود انسجام و درک مشترک از موضوع آب در جهاد کشاورزی و وزارت نیرو مشکل ا ست.
وی از کم بودن مطالبه گری از سوی فعالان محیط زیست، رسانه ها، دانشگاه و مرکز تحقیقات انتقاد کرد و گفت: در برخی مواقع به مسایل بین استانی ورود نشده و یک ادبیات واحد برای تعریف آبخیزداری و مدیریت آب نداریم باید با تولید علم مدیریت واحد داشته باشیم که دانشگاه و مراکز تحقیقاتی باید این امر محقق کنند.
به گفته خاکپور، باید به سمتی برویم تا تعریف قابل ما از آبخیرداری یک تعریف علمی باشد، نه یک تعریف رانتی که این امر در کشور از سوی مسوولان دانشگاهی و تحقیقاتی کمرنگ است که باید با برگزاری همایش، تجمع و طرح های تحقیقاتی مطالبه گری را افزایش داد.
عضو تشکل زیست محیطی چهارمحال و بختیاری اظهار داشت: در بحث های آبخیرداری مشکل ما تولید علم نیست و کمبود دانش نداریم ، بلکه در بحث آبخیزداری مشکل رویکرد های مدیریت است که دانشگاه باید در اصلاح و بهبود رویکرد مدیریتی فعایت کند.
وی گفت: در کشور و استان چهارمحال وبختیاری با ۵۰۰میلیمتر بارندگی همه از بحران آب و خشکمسالی رنج می بریم که این نشات گرفته از بحران مدیریتی است
** دانشگاه ها در بخش آشنا شدن مردم با طرح های آبخیرداری نقش مهمی دارند
معاون پژوهشی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه شهرکرد نیز در این میزگرد گفت: کشور ما دارای وضعیت و اقلیم خشک و نیمه خشک است ، که یک سوم بارندگی‌های دنیا را دارد و از حیث حوادث غیرمترقبه جزء استان های رده بالاست.
خدایار عبداللهی افزود: ایران چهارمین کشور در بحث فرسایش رسوب و خاک اس به گونه ای که میزان تولید رسوب در آسیا ۴ تن در هکتار در سال و در استان چهارمحال وبختیاری ۲۵ تن در هکتاردر سال است.
وی با فاجعه بار خواندن این وضعیت افزود: مدیریت جامع حوضه آبخیز اصل مهم در توانمندسازی طبیعت است.
این استاد دانشگاه افزود: عملیاتی کار کردن و پیشگیری از آسیب و خطرات در اولویت برنامه ها باید باشد و به صورت ساختاری باید نسبت به پیشگیری از خطرات تهدید کننده محیط زیست و منابع طبیعی وزمین سرمایه گذاری شود.
وی به اجرای طرح تحقیقاتی آب که از سوی دانشگاه به درخواست آب منطقه ای شروع شد، اشاره کرد و گفت: این طرح بر اساس جامعیت و خواسته اب منطه ای تهیه شد و جامعیت را مد نظر گرفته نشده است.
به گفته وی ، طرح مطالعاتی آبخیزداری به صورت جامع و خاص در استان شروع نشده به گونه ایکه در عرصه حوضه آبخیز شهری ورود پیدا نکرده ایم.
عبداللهی به از بین رفتن برخی آبراهه در استان اشاره کرد وگفت: با اجرای طرح مطالعاتی جامع می توان اعتبارات تخصیص یافته از صندوق توسعه ملی و برخی اعتبارات دیگر در رفع این معضل استفاده کرد.
وی به اجرای اقدامات آب و خاک در این وضعیت اشاره کر د و گفت: باید براجرای طرح های آبخیزداری از بالادست به پایین دست اجرا شود.
وی هزینه بربودن طرح های آبخیزداری و دیر جواب دادن مزیت های این طرح را از مشکلات و تنگناهای پیش روی اجرای طرح های آبخیزداری اعلا م کرد وگفت: با تاخیر انداختن در اجرای پروژه های آبخیزداری حوضه آبخیز وضعیت شکننده پیدا می کند .
وی گفت: باید در اجرای طرح های آبخیزداری بخشی نگری نباشد و بهتر است برای اجرای این علم شناخته شده جهانی به خوبی سرمایه گذاری شود.
عبداللهی افزود: احداث سد یکی از روش مدیریت آب است و باید درست انجام شود که این امر در سطح کشور نادرست انجام می شود .
وی با بیان اینکه احداث سد مخالف و موافقانی دارد افزود: ساختار در کشور غلط است ساختار اداری فعالی کشور به گونه ایست که یک مصرف کننده و تولیدکننده تعریف شده که آب منطقه ای آب را توزیع میکند و منابع طبیعی اقدامات انجام می دهند برای تولید آب که هر دو دستگاه متولی همدیگر را محدود می کنند.
عضو هیات عملی دانشگاه شهرکرد گفت: وضع ساختار فعلی مطلوب نیست و باید اصلاح شود تا بتوان در زمینه توزیع بودجه و هزینه کرد ان برنامه ریزی شود.
**کمرنگ بودن طرح های مطالعاتی و پژوهشی در زمینه آبخیزداری
رئیس اداره آبخیزداری مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری گفت: آبخیزداری به عنوان یک فن برای ممانعت از فرسایش است و مدیریت جامع و حوزه آبخیز را شامل می شود که یک محدوده جغرافیای را که به وسیله رشته از ارتفاعات محصور می شود را شامل می شود.
سید نعیم امامی افزود: آبخیزداری مجموعه اقدامات نرم افزاری و سخت افزاری است که بتوان با حفظ منابع موجود در آب با اهداف مختلف از جمله تامین نیازهای ساکنان بالادست و پایین دست حوزه تامین شود.
وی گفت: حوضه آبخیز باید پژوهش محور باشد اما با توجه به شرایط خاصی و سیاستهای کشور این پژوهش و اولویت ها در رده های چندم قرار دارد.
این محقق و پژوهشگر با انتقاد به اینکه اعتبارات بخش پژوهش و همچنین حوضه آبخیزداری در سطح ملی کم است ، افزود: اعتبارات به جای هزینه شدن دربخش پیشگیری به حوزه درمان هزینه می شود.
امامی گفت: در استان چهارمحال و بختیاری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی از سال ۷۴ فعال شده است و در این مدت بیش از ۳۰ طرح پژوهشی در حوزه های مختلف از جمله فرسایش خاک با محوریت زمین لغزش ها، در حوزه مهندسی رودخانه و جمع آوری اطلاعات پایه حوزه های آبخیز فعالیت های پژوهشی انجام شده است.
وی به جمع آوری اطلاعات جامع از تمام زیر حوزه‌ها و ۱۸۵ رودخانه استان اشاره کرد و گفت: در این مرکز اجرای کارهای مدیریتی نیز شروع شده است.
رئیس اداره آبخیزداری مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری گفت: در ۴ سال گذشته ۵ طرح پژوهشی در حوزه علل مشارکت و عدم مشارکت مردم در فعالیت های آبخیزداری انجام شده است.
وی افزود: شرایط استحصال آب باران برای کشت درختان مثمر در اراضی شیب دار، حفظ و پایداری وضعیت منابع طبیعی موجود در مراتع و جنگل‌ها در اولویت طرح های تحقیقاتی قرار دارد.
به گفته وی ،ناآشنایی مردم با طرح های آبخیزداری و اهمیت این طرح ها و کم بودن تبلیغات در این زمینه از سوی رسانه‌های ملی از مهمترین دلایل کاهش انگیزه و مشارکت مردم در اجرای طرح های آبخیزداری است.
وی به خشکسالی های بی سابقه در دهه گذشته در استان اشاره کرد و گفت: با بارش های اخیر نمی توان گفت که از شرایط خشکسالی گذر کرده ایم.
این محقق گفت: باید با الهام گیری از رفتار طبیعت برنامه ریزی و فعالیت های عمرانی و فعالیتهای دیگر را انجام داد تا به طبیعت ضربه وارد نشود.
امامی با بیان اینکه آبخیزداری دارای ۲ تعریف جداگانه از سوی وزارت نیرو و منابع طبیعی و آبخیزداری است، افزود :آبخیزداری را وزارت نیرو در ایران با هدف انجام علملیات های در پشت سدها باب کرده که ظرفیت سدها دیرتر پر شود.
وی گفت: تعریف دیگر که برگرفته از تعاریف جهانی است و از سوی منتقدان آبخیزداری شکل گرفت که این تعریف خارج از چارچوب وزارت نیرو است و در جامعه آکادمیک و تحقیاتی نگاه فراتر از نگاه آب موجود پشت سدهاست که این امر زمینه بروز اختلافات را افزایش داد.
به گفته وی، عده ای معتقدند، آبخیزداری حفظ آب و منابع طبیعی به منظور توسعه پایدار است آنها معتقدند آبخیزداری یعنی حفظ آب موجود در پشت سد است که باید تعریف آکادمیک آبخیزداری گسترش یابد.
وی با بیان اینکه سد روی یک رودخانه برای مهار آب زده می شود، افزود: سدی که بر روی رودخانه زاینده رود زده شده آب که از سرچشمه ها و ارتفاعات زردکوه بختیاری سرازیر می شود را ذخیره می کند تا برق تولید و یا آب مورد نیاز مردم حوضه بالادست و پایین دست تامین شود.
به گفته وی، در مکان یابی سدها گفته نشده است که هدف از احداث سد جذب تمام آب‌های است که در سطح حوضه می آید.
امامی اظهار داشت: در سطح حوضه چهارمحال و بختیاری تنها آب‌های را می توان گفت حق آبه زاینده رود است که در ارتفاعات زردکوه برف و باران می بارد و بعد در مسیر حرکت می کند و مابقی ربطی به زاینده رود ندارد.
به گفته وی، عملیات آبخیزداری آب‌های روان را مهار می کند تا در خارج از منشاء و ارتفاعات زردکوه و در مسیر آبراهه که آب را منتقل می کند، پشت سد ذخیره و مورد استفاده مردم قرار گیرد.
وی با اشاره به اهمیت بحث مشارکت در اجرای طرح های آبخیزداری افزود: در حوزه مشارکت مردمی افزایش مشارت مردم در سرمایه گذاری برروی طرح های آبخیزداری مد نظر است.
رئیس اداره آبخیزداری مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری گفت: هم اکنون افزایش مشارکت مردم در قابل مطالبه گری برای اجرای طرح های آبخیزداری با اعتبارات دولتی است.
وی گفت: باید با افزایش سطح آگاهی مردم در خصوص مزیت های طرح های آبخیزداری بخش خصوصی را در فعالیت های آبخیزداری گسترش دهیم تا خلا اعتبارات دولتی پر شود.
امامی اظهار داشت: اعتبارت حوزه آبخیز در سطح کشور کم است و باید برای اباد کردن کشور بخش خصوصی وارد شود.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی استان، از بروز نبودن و یا کم بودن طرح های مطالعاتی جامع در حوضه های آبخیز انتقاد کرد و گفت: در برخی حوضه های آبخیز یک مطالعاتی وجود ندارد و اگر مطالعاتی .جود دارد به روز نیستند .
امامی گفت: باید برای اجرای درست و دقیق طرح های آبخیزداری مطالعات آمایش سرزمین و نقشه سرزمین تهیه و تدوین شود که مبود این مطالعات یک معضل در حوزه آبخیزداری است.
وی گفت: به دلیل نبود یک نقشه مطالعاتی اعتبارات تخصیص داه شده برای اجرای طرح های آبخیزداری به خوبی هزینه نمی شود بلکه باید با اختصاص اعتبار در فاز نخست مطالعات طرح شروع و برنامه تهیه شود ، تا بتوان یک طرح جامع و کامل ارائه شود.
امامی به راه اندازی دفتر مطالعات و برنامه ریزی آبخیزداری زیر نظر معاونت اقتصادی و یا عمرانی استانداری و دبیری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری تاکید کرد و گفت: در این دفتر همه برنامه ها حوضه آبخیزداری با همکاری دستگاه های متولی برنامه ریزی وطراحی و مدیریت جامع حوزه آبخیز تعریف شود.
به گفته وی ، با فعال شدن نهضت پشتیبانی طرح های آبخیزداری می توان مردم را با اجرای این طرح ها آشنا کرد که در این بین نقش رسانه ها از جمله صدا و سیما بسیار حائز اهمیت است.
رئیس اداره آبخیزداری مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری با اشاره به اینکه احداث سد ها و پخش سیلاب از زمان دوره ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی بنیان گذاری شد، گفت: در دولت‌های مختلف به این حوزه به دلیل کمبود اعتبارات بی توجهی شده است.
به گفته وی، هم اکنون در ۱۵ استان کشور اجرای پروزه های پخش سیلاب شروع شده که این طرح ها در سیل اخیر خوب جواب داده است.
امامی به اجرای برنامه ارزش گذاری فعالیت های آبخیزداری و همچنین ارزش گذاری رسوب که مانع تولید می شود در دانشگاه ها تاکید کرد و افزود: اگر هزینه کرد و مهندسی ارزشی این طرح ها و همچنین روش سرمایه گذاری از روی برنامه و هدف گذاری نباشد، سرمایه گذاری در حوزه آبخیزداری در چند سال آینده ابتر خواهد ماند.
وی به خشک بودن سرزمین اشاره کرد و گفت: مدیریت جامع حوضه آبخیز متولی نیاز دارد که در یک تعامل بین یک زنجیره روابط را تنظیم کند.
امامی افزود: با توجه به اینکه مقام معظم رهبری نیز به جایگاه آبخیزداری توجه کرده است، لزوم انجام مطالعات در زمینه آبخیزداری، سرعت بخشیدن به طرح های مطالعاتی و بازنگری در مطالعات و نهضت آمایش سرزمین و مکان یابی در طرح ها آبخیزداری باید در اولویت قرار گیرد.
** ضرورت تبدیل طرح جامع آبخیزداری به یک نگاه ملی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری نیز گفت: طرح آبخیزداری و آبخوانداری به معنای هر فعالیتی که کمک کند، آب در خاک نگه داشته شود و از هدر رفت آب و روان آبها جلوگیری کند، عملیات آبخیزداری است.
علی محمدی مقدم افزود: عملیات آبخیزداری در ۳ بخش مکانیک، بیومکانیک و بیولوژیک از جمله جنگل‌کاری، مرتعداری، ایجاد پوشش گیاهی وفضای سبز در سطح خاک، بندهاو سدهای خاکی، چاله های فلسی، تورکینست و عملیات های سخت افزاری و سازه ای انجام می شود.
وی گفت: این عملیات‌ها باعث جلوگیری از هدررفت آب و روانآب در بارش‌ها، کمک به تغذیه سفره های زیرزمینی، ذخیره نزولات آسمانی، کنترل سیل و رسوبات اجرا می شود.
محمدی مقدم به بحث آبخیزداری و آبخوانداری در کاهش تخریب‌های منابع طبیعی و از مهمترین راه‌های برون رفت از خشکسالی و تغییر اقلیم در استان اشاره کرد و گفت: خشکسالی، تغییر اقلیم، کمبود و بحران آب و بیابان‌زایی به عنوان۳چالش اساسی در حوزه منابع طبیعی است، که این امر درچهارمحال وبختیاری به عنوان سرچمشه ۲ رودخانه کارون و زاینده رود مشهود است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری افزود: از مجموع دشت‌های استان ۱۰ دشت ممنوعه شده که از این تعداد ۴ دشت ممنوعه بحرانی اعلام شده است و با اجرای طرحهای آبخیزداری و آبخوان داری در این دشت ها می‌توان وضعیت را بهبود داد که اجرای این طرح ها در جلوگیری از فرسایش خاک موثراست و سالانه هرهکتارعملیات آبخیزداری از فرسایش ۲.۵ تن فرسایش خاک جلوگیری می کند.
وی با اشاره به اینکه فرسایش خاک در استان چهارمحال و بختیاری ۲۵ تن در هکتار است، بر اجرای طرح های آبخیزداری تاکید کرد و گفت: با اجرای طرح های آبخیزداری فرسایش خاک تا ۱۵ تن در هکتار کاهش پیدا می کند.
محمدی مقدم اظهار داشت: هر هکتار عملیات آبخیزداری ذخیره سازی و تزریق ۵۰۰ متر مکعب آب به حوضه آب های زیرزمینی را به دنبال دارد.
به گفته وی، تاکنون ۲ هزار و ۳۰۰ سد سنگی و ملاتی و ۹۰ بند خاکی در استان احداث شده که ۹۰ درصد این طرح ها در حوزه بزرگ کارون در استان است.
وی گفت: ۸۵ درصد مساحت استان در حوزه بزرگ کارون، ۷ درصد در حوزه زاینده رود و ۳ درصد در حوزه دز است .
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری افزود: مطالعات اجرای طرحهای آبخیزداری و آبخوانداری در ۵۰۰ هزار هکتار از اراضی استان تهیه و در ۲۵۰ هزار هکتار اجرایی شده است.
محمدی مقدم اظهار داشت: اجرای این طرح ها در مابقی اراضی بیش از ۳۰۰ میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد و سال گذشته از محل صندوق توسعه ملی بیش از ۱۷۵ میلیارد ریال برای طرح های آبخیزداری به استان اختصاص داده شد.
وی گفت : این میزان اعتبار برای اجرای ۱۰۶ طرح در ۳۰ حوضه آبخیز استان در سطح حدود ۲۰۰ هزار هکتار در قالب طرح های بیولوژیک، بیومکانیک، مکانیکی و آبخیزداری اجرایی شده است.
محمدی مقدم اظهارداشت: سالجاری نیز ۳۴۰ میلیارد ریال اعتبار از محل صندوق توسعه ملی برای استان در نظر گرفته شده که تاکنون ۲۵ درصد این میزان هزینه شده است.
به گفته وی، ایجاد سطح آبگیر (چاله های فلسی)، در مناطق خشکیدگی جنگل های استان، کاداستر جنگل های استان و عملیات خاکی از مهمترین برنامه ها و پروژه‌های سالجاری است.
گفته وی ، با اجرای طرح های آبخیزداری و توسعه این طرح ها از فرسایش خاک تا ۱۵ تن در هکتار در سال جلوگیری می شود.
** آبخیزداری نیازمند توجه دانشگاه هاست
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال وبختیاری گفت: با اجرای طرحهای آبخیزداری آب برای نگهداری ذخیره سازی نمی شود بلکه حق آبه بالادست و پایین دست حوضه در نظر گرفته می شود و هدف هدایت روان آبها است .
وی با تاکید بر اینکه نزولات آسمانی در حوزه باید حوزه بهره برداری شود، اظهار داشت: نزولات آسمانی در هر حوضه برای احیاء و توانمندسازی منطقه و جوامع محلی هدایت می شود تا بتوان از هدر رفت و خروج روان آب در بالادست جلوگیری شود.
به گفته وی، با توجه به توپوگرافی استان ۸۰ درصد نزولات آسمانی از حوضه آبخیز خارج می شود که با احداث ۹۰ سد خاکی در استان ۹۰ میلیون متر مکعب آب در سال ذخیره سازی می شود.
وی گفت: با اجرای طرح های آبخیزداری علاوه بر ذخیره سازی آب و اختصاص حق آبه به بالادست و پایین دست به تقویت سفره‌های زیرزمینی نیز کمک می‌شود.
محمدی مقدم با تاکید بر اینکه هر اقدامی که منجر به تثبیت خاک و دور ریز آب و جلوگیری از فرسایش خاک و هدر رفت آب شود، عملیات آبخیزداری است، افزود: همه دستگاه‌های اجرایی مانند جهاد کشاورزی، آب منطقه ای، امور عشایر، منابع طبیعی وآبخیزداری در این حوزه نقش دارند.
وی به جزیره‌ای و بخشی عمل کردن در اجرای عملیات‌های آبخیزداری به عنوان یک تهدید اشاره کرد و گفت: با اجرای طرحهای آبخیزداری جلوی اجرای طرحهای مختلف در حوزه‌های دیگر گرفته نمی‌شود، بلکه توسعه پایدار مدنظر اجرای طرحهای آبخیزداری و آبخوانداری است.
محمدی مقدم افزود: جزیره ای عمل کردن و توجه نکردن به توسعه پایدار باعث ایجاد تزلزل در حوضه آبخیز می شود.
به گفته وی، دخالت‌های بی‌جا در طبیعت منجر به تخریب عرصه‌های طبیعی و فرسایش خاک، سیل موارد مخرب زیست محیطی و شکنندگی طبیعت می شود.
محمدی مقدم گفت: با شکل گیری نگاه مدیریت جامع در حوضه آبخیزداری با ذخیره سازی و هدایت نزولات آسمانی می توان با اختصاص حق آبه بالادست و پایین دست از آب بهره مند شوند و هیچ کدام از حوضه پایین دست و بالادست نباید حق زندگی را از هم بگیرند.
وی به انجام مطالعات جامع در حوضه آبخیز اشاره کرد و گفت: ۸۰ درصد نزولات آسمانی در قالب روان آب از حوضه آبخیز خارج می شود که با اجرای طرح های آبخیزداری پیش بینی می شود ۵۰ درصد این نزولات آسمانی ذخیره شود تا بتوان حیات بالادست و پایین دست تامین شود.
وی به ناشناخته بودن بحث آبخیزداری در جامعه به خصوص جوامع دانشگاهی و علمی اشاره کرد و گفت: اجرای موفق طرح های آبخیزداری نیاز به مشارکت و همراهی مردم و جوامع مختلف به خصوص جوامع علمی دارد که این امر با افزایش بحث آموزش میسر می شود.
محمدی مقدم افزود: تا چند سال گذشته مردم در خصوص اجرای عملیات های آبخیزداری ممانعت می کردند اما با اجرای چندین طرح موفق آبخیزداری در مناطق مختلف مردم خواهان و مطالبه گر اجرای طرح های آبخیزداری شدند.
وی با بیان اینکه ادبیات آبخیزداری در بین مردم نامفهوم بود، افزود: هم اکنون ادبیات آبخیزداری در بین مردم نهادینه شده است و مردم خواهان اجرای این طرح ها هستند و یا در برخی مناطق خودشان سرمایه گذار برای اجرای این طرح ها شدند.
**نادیده گرفتن بحث آبخیزداری در سرفصل اعتبارات
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال وبختیاری گفت: در سرفصل اعتبارات ملی، استانی و بحران بحث آبخیزداری نادیده گرفته شده و کمرنگ است .
وی افزود: اعتبارات حوزه آبخیزداری باید به سمت پیشگیری سوق داده شود نه درمان که این امر کمرنگ است و اعتبارات ستاد حوادث وبحران به سمت درمان تزریق می شود.
وی به هزینه شدن اعتبارات بحران و حوادث در سرفصل و پیشگیری از سیل، فرسایش خاک، زمین لغزش و یا حوادث دیگر تاکید کرد و گفت: اختصاص اعتبارات به زیرساخت‌ها در حوزه حوادث مهم و ضروری است.
محمدی مقدم اظهار داشت: با اختصاص اعتبارات به حوضه آبخیزداری و اجرای طرح های آبخیزداری می توان از بروز خسارت در بخش های کشاورزی، باغات، ابنیه فنی پل‌ها،خانه‌های مسکونی کمترین خسارت را وارد .
وی از بی توجهی دولت‌ها به بحث آبخیزداری اشاره کرد و گفت: با افزایش این بی توجهی مقام معظم رهبری از سال گذشته به این بحث ورود پیدا کرد و از محل صندوق توسعه ملی به اجرای طرح های آبخیزداری اعتبارات اختصاص داد.
به گفته وی، در بحث اعتبارات تملک استانی منابع طبیعی و آبخیزداری زیرمجموعه فصل کشاورزی است و به حوزه منابع طبیعی کمتر توجه می شود.
محمدی مقدم افزود: میانگین سهم منابع طبیعی استان از فصل اعتبارات تملک استانی ۳۰ درصد است که این مزان حداقل اعتبارات بخش کشاورزی است.
وی با اشاره به اینکه ۲ مولفه مهم بخش کشاورزی آب و خاک است افزود: با ازدست دادن آب وخاک توسعه پایدار بخش کشاورزی امکان پذیر نیست.
محمدی مقدم گفت: هم اکنون ۱۰ دشت استان جزء دشت‌های ممنوعه شده و فرونشست زمین و سطح آب زیرزمینی در دشت های افزایش یافته است.
به گفته وی، در دشت فرادنبه با توجه به کاهش افت آب زیرزمینی کشت سیب زمینی انجام می شود و یا صنایع آب بر احداث شده که این امر یک تهدید برای دشت فرادنبه است.
وی گفت: در دشت شهرکرد نیز به دلیل نبود آمایش سرزمین کشت ذرت و سیب زمینی انجام می شود و این دشت به کانون گرد غبار محلی تبدیل شده است.
محمدی مقدم افزود: احداث فرودگاه در دشت شهرکرد بدون مطالعات بود و هم اکنون پروازهای این فرودگاه به دلیل فرونشست زمین و پدیده گرد غبار محلی با محدودیت مواجه شده است.
وی گفت: هم کانون فرونشست زمین در این دشت ۵۶ سانتیمتر است این در حالی است که فرونشست زمین در دنیا ۶ سانتیمتر است.
محمدی مقدم گفت: دشت خانمیرزا که به نگین سبز بختیاری مشهور بود به دلیل برداشت بی رویه و الگوی کشت نامناسب الان به دشت ممنوعه تبدیل شده است و در این دشت در ۱۰ سال گذشته به دلیل نگاه کوتاه مدت مدیران لوبیا کشت می شد و رتبه اول تولید لوبیا را در سطح کشور داشت و الان این منطقه به دشت ممنوعه تبدیل شده و فرونشست زمین دراین دشت ۷۶ سانتیمتر است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری گفت : هم اکنون در این استان اجرای طرح های آبخیزداری به خوبی در دست اجراست و بیشترین طرح ها در حوزه رسوب گیری و هدایت روان آبهاست.
وی با تاکید بر اینکه درصد کمی از طرح های آبخیزداری در حوزه زاینده رود در دست اجراست، افزود: در حوزه بالادست زاینده رود پخش سیلاب و بند خاکی ایجاد نشده است بلکه در آبراهه ها، بندهای سنگی ملاتی و رسوبگیر احداث شده تا آبی که از این آبراهه خارج می شود رسوب را نگهدارد.
محمدی مقدم گفت: در این حوضه آبخیز هیچ آبی در بالادست نگهداشته نشده و آب از مسیر اصلی خارج نشده است .
به گفته وی، براساس مطالعاتی که وزارت نیرو انجام شده خسارت وارده ناشی از رسوب به سدهای کارون ۳ و ۴ و مسجد سلیمان ۶۴میلیارد تومان در سال است و درآمد حاصل از فروش برق این ۳ سد ۹۶۰ میلیارد تومان است و اگر وزارت نیرو ۵ درصد درآمد را صرف حوضه بالاست کند کمک به جلوگیری فرسایش خاک می شود.
وی به افزایش مشارکت مردمی به عنوان یکی از دغدغه ها و سیاست های اصلی حوزه آبخیزداری اشاره کرد و گفت: با فعالیت تسهیلگران و ارائه آموزش به جوامع محلی مشارکت مردم دراین حوزه افزایش پیدا کرده است.
۷۳۶۰/۲۰۹۷
نظر شما