رزمایش چین در تاجیکستان و معادلات امنیتی روسیه

به گزارش روزنامه "ساوت چاینا مورنینگ پست"، در حالی که نفوذ روسیه در بسیاری از جمهوری های عضو سابق اتحاد جماهیر شوروی همچنان قوی است، چین بطور مداوم در حال گسترش نفوذ نظامی  و اقتصادی خود در تاجیکستان بخصوص در مناطق کوهستانی و دوردست مرزهای غربی  این کشور است.

نیروهای چینی بتازگی یک رزمایش مشترک را در شرق تاجیکستان با حضور یک هزار و ۲۰۰ سرباز از دو کشور به پایان رساندند. این رزمایش هشت روزه که در تاریخ ۱۳ اوت به پایان رسید، در منطقه خودمختار بدخشان در کوههای پامیر در مرز استان سین کیانگ چین و کشور افغانستان انجام شد.

هر چند رزمایش امسال کمتر از ۱۰ هزار سرباز شرکت کننده در رزمایش سه سال قبل بود، اما از تجهیزات هوایی پیشرفته و فناوری شناسایی زمینی برای نظارت بر این منطقه استفاده شد.

تاجیکستان کشور محصور در خشکی در آسیای میانه از اهمیت زیادی برای چین برخوردار است. مقامات پکن از این مساله نگران هستند که منطقه مرزی با تاجیکستان به عنوان معبری برای وارد شدن مواد مخدر  و شبه نظامیان به استان سین کیانگ مورد استفاده قرار گیرد.

این کشور همچنین در امتداد مسیرهای تجاری است که چین قصد توسعه آنها در قالب طرح کمربند و جاده را دارد. این طرح جزئی از برنامه چین برای توسعه نفوذ جهانی خود از طریق ایجاد زیرساختها، تجارت و سرمایه گذاری است.

رزمایش نظامی اخیر در تاجیکستان تازه ترین نمونه از منافع رو به رشد امنیتی و اقتصادی چین در این جمهوری  عضو سابق اتحاد شوروی است. تحلیلگران می گویند که مسکو ممکن است از این وضعیت خشنود نباشد و اوضاع منطقه را زیر نظر خواهد داشت.

 آنتونی لوکین استاد سیاست بین المللی در دانشگاه ولادی وستوک می گوید که روسیه از حضور نیروهای چینی در تاجیکستان خشنود نیست. وی افزود: روسیه بطور سنتی منطقه آسیای مرکزی از جمله کشور تاجیکستان را حوزه نفوذ سیاسی و نظامی خود دانسته است.

ناظران می گویند که سایر جمهوری های آسیای میانه مانند قزاقستان، ازبکستان و قرقیزستان احتمالا در مدار روسیه باقی خواهند ماند اما چین بطور مداوم در حال ایجاد روابط امنیتی نزدیکتر با تاجیکستان است.

در ماه فوریه، وزارت دفاع چین تکذیب کرد که در حال احداث پایگاهی برای استقرار نیروهایش در تاجیکستان است اما از همکاری های نظامی با تاجیکستان دفاع کرد.

چین منافع امنیتی دیرینه ای در تاجیکستان داشته و در سال ۲۰۱۶ با تامین اعتبار ۱۱ پست مرزی و یک مرکز آموزشی برای نیروهای گارد در امتداد مرز افغانستان موافقت کرد. این بخشی از توافقی در چهارچوب مکانیزم همکاری و هماهنگی چهارجانبه با  کشورهای پاکستان، افغانستان و تاجیکستان برای تقویت همکاری در زمینه مبارزه با تروریسم بود.

چین همچنین از لحاظ اقتصادی نیز از روسیه پیشی گرفته و به بزرگترین سرمایه گذار خارجی در تاجیکستان تبدیل شده بطوری که ۳۰ درصد سرمایه گذاری مستقیم در تاجیکستان به کشور چین اختصاص دارد.

سرمایه گذاری مستقیم چین در تاجیکستان در سال ۲۰۱۷ میلادی ۹۵ میلیون دلار بوده و همچنین چین سومین شرکت تجاری بزرگ تاجیکستان است و ارزش تجارت دوجانبه در سال ۲۰۱۸ به ۱.۵ میلیارد دلار رسید.

خبرگزاری روسی اسپوتنیک بتازگی در مطلبی نوشت که حضور رو به گسترش چین در تاجیکستان ممکن است به از دست رفتن بخشی از حاکمیت این کشور منجر شود و این مطلب را مطرح کرد که چین ممکن است درصدد به دست گرفتن کنترل مرزهای این کشور با افغانستان باشد.

اما لوکین می گوید که هرچند حضور فزاینده چین در تاجیکستان برای روسیه آزار دهنده است اما مشارکت راهبردی بین چین و روسیه همچنان قوی باقی خواهد ماند.

این دو کشور از اعضای اصلی در سازمان همکاری شانگهای هستند که یک ائتلاف اقتصادی و امنیتی با حضور کشورهای آسیای مرکزی و هند و پاکستان است. این دو کشور همچنین به علت مشکلاتی که در روابط با آمریکا دارند می خواهند که همکاری نزدیکتری داشته باشند.

لوکین گفت: مسکو بدون شک درک می کند که مرز تاجیکستان به علت مسائل امنیتی در مجاورت استان سین کیانگ یک نگرانی مهم برای پکن است. حضور نیروهای چینی ممکن است واقعا به نفع روسیه هم باشد زیرا هزینه مراقبت از مرزهای کوهستانی تاجیکستان بر عهده چین قرار می گیرد.

استیفن بلانک استاد سابق کالج جنگ ارتش آمریکا نیز گفت که هر چند روسیه تا حد زیادی درباره حضور چین در تاجیکستان سکوت کرده است اما به دقت اوضاع را زیر نظر دارد.

وی گفت: آنچه در بلندمدت اتفاق می افتد تا حد زیادی بستگی به این دارد که چین برای گسترش حضور نظامی در آسیای مرکزی تا کجا پیش خواهد رفت و اگر این حضور همچنان گسترش یابد ممکن است به ابراز نگرانی از سوی روسیه منجر شود.

وی افزود: رزمایش اخیر در تاجیکستان علاوه بر عملیات ضدتروریستی به تمرین های متعارف نظامی هم شباهت داشته و ممکن است حکایت از آن داشته باشد که چین مسائل اضطراری مهمتری از عملیات ضدتروریستی را در ذهن داشته باشد.

متیو دوکاتل (Mathieu Duchatel) مدیر برنامه آسیا در "انستیتو مونتان" فرانسه می گوید که روسیه و چین نگرانی های مشابهی درباره تروریسم و قاچاق مواد مخدر در آسیای مرکزی دارند.

وی گفت که روسیه با پیمانهای امنیتی (چین) با پاکستان، افغانستان و تاجیکستان مخالفت نکرده است زیرا اولویتهای راهبردی مهمتری در روابط روسیه و چین وجود دارد. وی افزود: در مجموع، پذیرش نقش امنیتی چین در آسیای مرکزی توسط روسیه نشان می دهد که روسیه بطور واقع بینانه خود را با توازن متغیر قدرت با چین تطبیق می دهد و قادر است از بازی با حاصل جمع صفر درباره مسائلی که تلاشهای موازی توسط چین و روسیه به نفع منافع امنیتی روسیه است، خودداری کند.