فاصله گرفتن اردن از سیاست های منطقه ای ریاض و واشنگتن

دیوان شاهی اردن اعلام کرد که امیر قطر و شاه اردن در این تماس تلفنی، روابط دوجانبه و راهکارهای توسعه این روابط در زمینه‌های مختلف را بررسی کردند.

این تماس تلفنی پس از آن صورت گرفت که امیر قطر پنجشنبه گذشته با تعیین «سعود بن ناصر بن جاسم بن محمد آل ثانی» به عنوان سفیر فوق‌العاده در اردن موافقت کرد.

پیشتر دیوان شاهی اردن با صدور بیانیه‌ای از موافقت شاه این کشور با تعیین «زید مفلح اللوزی» دبیر کل وزارت خارجه این کشور به عنوان سفیر اردن در قطر خبر داده بود.

ناظران سیاسی تبادل سفیر بین قطر و اردن پس از گذشت دو سال کاهش روابط دو کشور را در راستای فاصله گرفتن امان از ریاض ارزیابی می‌کنند، به ویژه اینکه چهار کشور عربی (عربستان، امارات، بحرین و مصر) از خرداد ۱۳۹۶ تا کنون روابط خود با قطر را قطع کرده و اردن را برای قطع روابط با دوحه تحت فشار قرار داده بودند.

27 ماه  پیش عربستان ، امارات ، بحرین و مصر با بهانه قرار دادن یک نوار صوتی منتسب به امیر قطر، این کشور را به حمایت از تروریسم متهم، روابط با قطر را قطع کردند و مرزهای خود با این کشور را هم بستند.

رژیم سعودی که دلخوش به وعده های "دونالد ترامپ" در سفر به ریاض بود، این اقدام را با هدف به زانو در آوردن قطر، رهبری نمود و در ادامه شمار دیگری از کشورهای آفریقایی و منطقه ای را وادار به حمایت از خواسته های خود کرد.

اردن یکی دیگر از کشورهایی بود که پس از محاصره قطر، روابط خود با این کشور را در حمایت از تحریم کنندگان به ویژه عربستان کاهش داد. اردن پس از تنش، صادرات کالا به قطر را متوقف کرد و نمایندگی شبکه "الجزیره" در این کشور را هم بست.

بسته شدن شبکه الجزیره یکی از شروط 13 گانه ای بود که تحریم کنندگان برای از سرگیری روابط با قطر تعیین کرده بودند.

بحران قطر با همسایگانش از نظر اقتصادی بر اردن نیز تاثیر منفی گذاشت و ورود کالاهای اردنی به قطر به دلیل موضع گیری سیاسی امان نسبت به این بحران و همچنین بسته شدن مرزهای زمینی عربستان با قطر، تقریبا متوقف شد.

عدم کارآیی تحریم ها

کلید بهبود روابط دوحه – امان پس از آن زده شد که در ماههای پایانی سال 2017 میلادی یک هیات اقتصادی به ریاست "نائل الکباریتی" رییس اتاق بازرگانی اردن به دوحه سفر کرد تا راههای تقویت روابط تجاری و اقتصادی میان دو کشور را مورد بررسی قرار دهد. پس از این سفر بود که شمار زیادی از نمایندگان مجلس اردن خواستار بهبود روابط با قطر شدند.

پس از این سفر بود که شمار زیادی از نمایندگان مجلس اردن خواستار بهبود روابط با قطر شدند. نمایندگان وابسته به "ائتلاف اصلاح" که از سوی گروه "اخوان المسلمین" اردن حمایت می شوند، در نامه ای به دولت این کشور خواستار بازگشت سفیر قطر به امان شدند.

به دنبال این اتفاقات شرکت های هواپیمایی دو کشور توافقنامه همکاری در زمینه حقوق هوایی امضا کردند و یک هیات امنیتی قطر هم به امان رفت تا در خصوص تبادل اطلاعات امنیتی با مقامات اردنی گفت وگو کند.

در اولین دیدار یک مقام رسمی وزیر آموزش عالی اردن "عادل الطویسی" به دوحه سفر کرد. او در مرکز مطالعات عالی پایتخت قطر جلسه ای گذاشت و با اشاره به حضور بیش از یک هزار و 400 دانشجوی قطری در اردن، گفت که در تلاش است، شمار بیشتری از دانشجویان قطری را برای دانشگاه های اردن جذب نماید.

در ادامه جمعی از نمایندگان عضو "'کمیته برادری اردن و قطر" با امضای یادداشتی از نخست وزیر اردن خواستند، سطح روابط دیپلماتیک این کشور در قطر را به حالت عادی بازگرداند.

امضاکنندگان این یادداشت ابراز امیدواری کردند که امیر قطر نیز به درخواست آنها برای بازگشت سفیر این کشور به پایتخت اردن به منظور حفظ روابط تاریخی دو کشور و تحقق منافع "دو ملت برادر"، پاسخ مثبت دهد.

این درخواست نمایندگان پارلمان اردن پس از آن انجام شد که عبدالله دوم شاه اردن در اجلاس فوق‌العاده "سازمان همکاری اسلامی" در استانبول شرکت و با تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر دیدار کرد. متعاقب این دیدار در استانبول، شیخ تمیم امیر قطر در پیامی به عبدالله دوم روز ملی اردن را به وی تبریک گفت .

پس از این تحولات بود که روزنامه "الوطن"چاپ قطر به نقل از الکباریتی رییس اتاق بازرگانی اردن از تکمیل شدن مراحل ایجاد خط دریایی بین اردن و قطر خبر داد و گفت: با ایجاد این خط دریایی روابط اقتصادی دو کشور شاهد رشد خوبی خواهد شد.

وی افزود: بخش خصوصی دو کشور بسته همکاری های اقتصادی به ویژه در زمینه حمل و نقل کالاهای اردنی به قطر، برپایی نمایشگاه کالاهای اردن در دوحه و ایجاد کارخانه مشترک برای تولیدات مواد غذایی و دامی را تهیه کرده اند .

حجم روابط تجاری دو کشور اردن و قطر به  بیش از 400 میلیون دلار رسیده است. قطر جایگاه سوم از نظر حجم سرمایه گذاری در اردن را با 2  میلیارد دلار به خود اختصاص داده است . سرمایه گذاری های قطر در اردن در دو بخش مالی و ساخت و ساز متمرکز است .

از سوی دیگر "عمر ابووشاح" رئیس انجمن صادرات اردن بر اهمیت خط صادرات دریایی میان این کشور و قطر تاکید کرد و گفت که این پروژه حیاتی است و یک جهش کیفی در زمینه صادرات و مبادلات تجاری بین دو کشور ایجاد خواهد کرد.

بخش خصوصی اردن که به شرایط بد اقتصادی کشورش بعد از تحریم قطر پی برده بود، با تدوین یک راهبرد و تلاش برنامه ریزی شده برای اجرای آن ، موفق شده زمینه لازم برای از سرگیری روابط اقتصادی با قطر را فراهم کند.

از سوی دیگر قطر سال گذشته نیز در بحبوحه بحران اقتصادی اردن متعهد شد که کمک‌های اقتصادی به این کشور ارائه کند.

در همین رابطه «احمد بن سعید الرمیحی» مدیر دفتر اطلاع‌رسانی وزارت خارجه قطر در صفحه توئیتر خود نوشت: امیر قطر متعهد شد که ۱۰ هزار فرصت شغلی برای جوانان اردنی در قطر فراهم کند.

الرمیحی همچنین اشاره کرد که قطر با سرمایه‌گذاری ۵۰۰ میلیون دلاری در پروژه‌های زیرساختی و گردشگری اردن موافقت کرده است، امری که می‌تواند به رونق اقتصاد اردن منجر شود.

تیر ماه گذشته منابع آگاه اردنی پیش بینی کردند که منطقه در ماه های آینده شاهد تحول بزرگ در روابط بین اردن و قطر خواهد بود.

این منابع گفتند که به زودی سفرهای متقابل مقامات عالی‌رتبه دو کشور را شاهد خواهیم بود. این منابع همچنین پیش‌بینی کردند که بزودی سطح روابط دیپلماتیک دو کشور ارتقا یافته و سفیر قطر نیز به امان بازگردد.

تلاش برای بهبود روابط اقتصادی علاوه بر ایجاد تفاهم در خصوص مسایل سیاسی ، روابط دو کشور در سطح نظامی را هم افزایش داده است . 16 مرداد ماه گذشته وزارت دفاع قطر در بیانیه‌ای اعلام کرد: "سالم النابت" فرمانده نیروهای هوایی قطر با "یوسف الحنیطی" رئیس ستاد مشترک ارتش اردن در امان دیدار کرد و در جریان این دیدار دو طرف به بررسی راه‌های همکاری و هماهنگی نظامی مشترک و تقویت آن پرداختند.

فرماندهی نیروهای مسلح اردن هم در بیانیه‌ای اعلام کرد: مسئولان نظامی قطر و اردن در جریان این دیدار به بررسی آخرین تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی، راه‌های همکاری و هماهنگی نظامی مشترک و همچنین راه‌های تقویت روابط دوجانبه که منافع نیروهای مسلح دو کشور را در بر داشته باشد، پرداختند.

"محمود عبدالحلیم فریحات" رئیس ستاد مشترک اردن فروردین ماه گذشه با "خالد بن محمد العطیه" وزیر دفاع قطر در امان شماری توافقنامه را جهت همکاری نظامی مشترک و سرمایه‌گذاری میان دو کشور امضا کردند.

روابط اقتصادی دو کشور و بازگشت این روابط به شرایط پیش از تحریم ، زمینه لازم برای از سرگیری روابط سیاسی را هم فراهم کرده است . در واقع دیپلماسی اقتصادی قادر شد تا  دیدگاههای سیاسی را هم به یکدیگر نزدیک کند و روابط پایدارتری را فراهم نماید.

رویکرد مخالفت با ترامپ

اگر چه مسولان اردنی اعلام کرده اند که نزدیکی به قطر به ضرر روابط با عربستان و سیاست قدرت های بزرگ در منطقه نیست، اما برخی دیپلمات ها معتقدند که همزمانی بهبود روابط میان دو کشور بیانگر مخالفت با رویکرد "دونالد ترامپ" برای حل مسئله فلسطین به ویژه طرح صهیونیستی – آمریکایی "معامله قرن" است .

طرح معامله قرن که قرار است از سوی آمریکا و رژیم صهیونیستی با حمایت مالی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس اجرایی شود، علاوه بر فلسطین، نگرانی هایی را نیز برای اردن در پی داشته و این کشور را در شرایط دشواری قرار داده است .

به موجب این طرح ، رژیم صهیونیستی به طور کامل کنترل کرانه باختری را برعهده می‌گیرد و در منطقه "غور اردن" (منطقه‌ای میان کرانه باختری و اردن) حضور امنیتی دائمی خواهد داشت و قدس به عنوان پایتخت اسرائیل اعلام خواهد شد. معامله قرن، تمامی طرح‌های موجود درخصوص برقراری سازش و تشکیل کشور مستقل فلسطین در مرزهای ۱۹۶۷ به پایتختی قدس شرقی را هم از بین می‌برد.

ترامپ رئیس جمهوری آمریکا در جانبداری از رژیم صهیونیستی به ارائه طرح معامله قرن اکتفا نکرده و پیش از اجرایی شدن این طرح، به طور رسمی قدس را به عنوان پایتخت اسرائیل معرفی و سفارت خود را از تل آویو به قدس منتقل کرد، سیاست‌های جانبدارانه واشنگتن از صهیونیست‌ها به اینجا ختم نشد و ترامپ پا را فراتر گذاشت و حق اسرائیل بر دیگر اراضی اشغالی عربی به جز فلسطین، یعنی بلندی‌های اشغالی جولان سوریه را به رسمیت شناخت.

در همین ارتباط  آمریکا و رژیم صهیونیستی تلاش کردند با برگزاری نشستی در بحرین مقدمات این طرح را فراهم کنند. "نشست اقتصادی منامه" روزهای سه شنبه و چهارشنبه (۴ و ۵ تیرماه) با عنوان "صلح به خاطر شکوفایی اقتصادی" در بحرین برگزار شد تا مقدمه‌ای برای اجرای معامله قرن باشد.

"جرد کوشنر" داماد و مشاور ترامپ در سخنرانی خود در نشست منامه با این ادعای پوشالی که سرمایه گذاری پیش شرط پایان درگیری‌ها است، از توطئه اقتصادی ۵۰ میلیارد دلاری در قالب طرح معامله قرن پرده برداشت.

 این رویدادها بیش از پیش بر نگرانی کشورهایی همچون اردن افزود و مقامات امان اکنون نگران هستند، بادهای تغییر در سیاست خارجی آمریکا به سوی آنها نیز بوزد.

یکی دیگر از نگرانی‌های اردن این است که حق این کشور در حمایت از اماکن مقدس در شهر بیت المقدس از بین برود، حقی که اسرائیل آن را به موجب توافقنامه صلح "وادی العربیه" که در سال ۱۹۹۴ میان تل آویو و امان به امضا رسید، به رسمیت شناخته است.

 اردن نه تنها نگران از دست دادن نقش خود است، بلکه اجرایی شدن معامله قرن و اعمال حاکمیت اسرائیل بر کرانه باختری و به رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت این رژیم، حاکمیت اردن بر برخی اراضی در کرانه باختری رود اردن را نقض می‌کند.

بر اثر همین نگرانی ها بود که "عاطف الطراونه" رئیس مجلس اردن فاش کرد که امان تحت فشارهای زیاد مجبور به مشارکت در نشست اقتصادی منامه مرتبط با معامله قرن آمریکا شده است .

 او گفت: موضع اردن رد هرگونه چانه زنی درباره مساله فلسطین بوده و به اصول ثابت خود در این باره پایبند است.

وی در خلال مشارکت در "همایش رسانه‌ای مرکز آزادی و حمایت از روزنامه نگاران" این کشور افزود که اردن نباید در نشست منامه شرکت می‌کرد و هرگونه تلاشی برای تبدیل مساله فلسطین از مساله سرزمینی که غصب شده به یک مساله اقتصادی مردود است.

الطراونه تاکید کرد که پارلمان کنونی اردن مساله فلسطین را مساله ملی و نه یک مساله برای یک دولت برادر و همسایه می‌داند.

رئیس پارلمان اردن اضافه کرد که مردم اردن نسبت به تهدیدات بیدار و آگاهند و یکی از شاهدهای بزرگ برای این موضوع موضع آنها در برابر دیکته‌ای آمریکا برای نابودی مساله فلسطین تحت عنوان معامله قرن است.

این طرح ( معامله قرن) مورد حمایت دولت عربستان هم هست و همین امر امان را واداشته تا با فاصله گرفتن از ریاض و نزدیک شدن به کشورهایی مانند ایران و قطر راه چاره ای بیندیشد.

اخیرا "عبدالحمید الغبین" یک نویسنده نزدیک به دولت سعودی با انتشار مقاله ای در روزنامه صهیونیستی "یسرائیل هیوم"، در مطالبی که بسیاری آن را موضع رسمی دولت عربستان تلقی کردند، گفت که  راه حل مسأله فلسطین این است که اردن به وطن رسمی فلسطینی ها تبدیل شود.

الغبین در ادامه این پرسش را مطرح کرد: تا زمانی که مردم فلسطین جا و مکانی ندارند، چگونه می توان صلح (سازش) را محقق کرد. وی در پاسخ به این سؤال نوشت: پاسخ آن ساده است. اردن ۷۸ درصد مساحت فلسطینِ تاریخی را در دل خود دارد. بیش از ۸۰ درصد مردم این کشور نیز فلسطینی هستند. شاه اردن این مسأله را نمی پذیرد، اما در نهایت جهان اردن را به عنوان مکانی برای تشکیل کشور فلسطین به رسمیت خواهد شناخت.

وی اضافه کرد که اگر خاندان حاکم در اردن، این کشور را ترک کنند و اکثر فلسطینی ها باقی بمانند، این کشور به وطن رسمی فلسطینی ها تبدیل خواهد شد.

الغبین درباره  مسجدالاقصی نیز مدعی شد که این مکان مقدس ۷۰ سال است که با هدایای چند میلیارد دلاری عربستان به شاه اردن اداره می ‌شود و عبدالله دوم هیچ وقت از مسجدالاقصی حمایت نکرده است.

وی در ادامه، پیشنهاد داد که عربستان تولیت مسجدالاقصی را بر عهده بگیرد و با اعلام آزادی عبادت، پیروان مذاهب مختلف بتوانند در آن جا به نیایش بپردازند.

نویسنده سعودی نوشت که ما خواستار غلبه بر ایدئولوژی هستیم و این امر بدون دوستی با رژیم اسرائیل محقق نخواهد شد.

کارشناسان سیاسی پیش بینی می کنند اردن صرف نظر از روابط نزدیکش با آمریکا اجازه اجرای پروژه‌هایی را نخواهد داد که موجودیتش را تهدید کند، حتی اگر این پروژه‌ها با وعده‌های اقتصادی فریبنده همراه باشد. اردن در حال بازبینی روابط خود با کشورهای حوزه خلیج فارس است و به نظر می‌آید که با نزدیک شدن به عراق ، کویت و قطر از عربستان که به عنوان بازوی اجرایی معامله قرن عمل می کند، به نوعی فاصله گرفته است.

حمیدرضا بانصیری