محرم فرا رسیده، ماهی که با خود رایحه ای از پیام بزرگ عاشورا و فرهنگ حسینی به همراه می‌آورد و نام امامی که با جان شیعیان آمیخته و ذکر دل آن ها است.
روزها که می گذرد و به تاسوعای حسینی نزدیک می شود، بزرگواری و ازخودگذشتگی علمدار کربلا بر دل‌های عاشقانه مردم استان سمنان یکه‌تازی کرده و این روزها و شب‌ها را با تمام آیین هایش، به نام خود ثبت می کند.
کوی و برزن شهرهای استان سمنان با آغاز ماه محرم چنان رنگ و نوای عزا به خود می گیرد که گویی امروز همان محرم سال ۶۱ هجری قمری است.
هیات های عزا در دیار دارالمرحمه برپا شده و در طول یک دهه علم های بزرگ با پارچه های سبز سرتاسر شهرها را پوشانده است، نوای نوحه ها به گوش می رسد و بوی نذری در گوشه و کنار خیابان ها می پیچد.
مردم شهرهای مختلف استان سمنان در روزهای ماه محرم سیاه پوش شدند و در هر شهر و دیاری با آیین های مذهبی که قدمتی طولانی دارد، به روش خود مشغول عزاداری هستند.
تعدادی از آیین های پربار و باشکوه ویژه ماه محرم در استان سمنان که نشان از جوشش عشق، ارادت و دلدادگی مردم این دیار کهن به حسین (ع) و اهل بیت دارد، در فهرست آثار معنوی به ثبت ملی رسیده است.
چهل پایه چراغ در آیین چِلچِلای مُجن شاهرود
شهر تاریخی مجن مشهور به «ماسوله کویر» از شب سوم محرم در گیر و دار اجرای آیینهای سنتی مخصوص این ماه چون آیین معنوی «چِلچِلا» است.
مجن دارای چند تکیه به نام‌های تکیه بالا یا قلعه، پایین یا مرکزی، سادات، ملاگوهر و ذوالجناح و نیز تعدادی منبرخانه است که از چند روز مانده به ماه محرم غبارروبی و سیاهپوش می‌شود.
از قدیم الایام، شب سوم ماه محرم در صحن ۲ تکیه بزرگ این شهر یعنی تکایای بالا و پایین مقارن با غروب آفتاب مراسم باشکوهی برگزار می شود و این آئین تا شب دهم با حضور خادمان و انبوه عزاداران ادامه دارد.
قبل از غروب آفتاب در تکیه پایین، فراشان تکیه را آب و جارو و سپس فضای آن را با تعدادی جاجیم و چادرشب فرش کرده و چهل پایه چراغ شمعدان برای برگزاری مراسم در محل می‌چینند که گویی به همین دلیل نام این مراسم زیبای معنوی را چِلچِلا برگزیدند.
بابای تکیه با لحنی دلنشین آغاز به خواندن دعا می کند، نشستن زنان و دختران بر پشت بام‌های پلکانی اطراف تکیه بسیار دیدنی است. مردم بر این باورند که هنگام غروب دعا مستجاب شده و نباید این فرصت را از دست بدهند.
روی صحن تکیه و بر فراز ستون چوبی آن، پوشش چادری را برافراشته که نمادی از خیمه اباعبدالله حسین (ع) است. دعای فرج، صد صلوات، زیارت عاشورا و سایر ادعیه سفارش شده در این مراسم تا طلوع خورشید قرائت می شود.
و حاضران را از این سو به آن سو می‌کشاند
«یا عباس یا عباس»، تجلی دلدادگی به امام‌آزادگی
آیین « یا عباس یا عباس» یا طوق بندان، قدمتی دیرین در این دیار دارد و یک آیین سینه زنی ساده نیست، این عشق به ائمه اطهار(ع) است که همه مردم از پیر و جوان، زن و مرد را به این سوی شهر می کشاند تا برای شیرمرد نبرد کربلا به سوگ بنشینند.
مراسم با چاوش خوانی بامدادی شاهرودی ها که به نواهایی همچون «ای داد از این عزا، بیداد از این عزا، فریاد ما مصیب و صد داد از این عزا» مزین و محزون شده و آماده سازی طوق ها که نماد بیرق حضرت ابوالفضل(ع) است، آغاز می شود.
بعد از ظهر این روز، دسته های عزاداری معروف به «یا عباس یا عباس» به سمت تکیه زنجیری به راه افتاده و طوق ها که هریک متعلق به یک خانواده است و از قدیم به ارث رسیده، پیشاپیش آن ها حرکت داده می شود.
این علَم ها یک جا جمع شده و پیشاپیش دسته سینه زنی به ترتیب قدمت در میان جمعیت و سینه زنان، دست بر کمر یکدیگر همانند دانه های تسبیح در دو ردیف رو به روی هم قرار گرفته به پیش می روند تا به مأمن اصلی خود، تکیه زنجیری برسند. نقطه اوج مراسم اینجاست، دانه های زنجیر از هم جدا شده و دو دست خود را بر سر می زنند. شور عشق به قمر بنی هاشم به موجی تبدیل شده که حاضران را از این سو به آن سو می کشاند.
عزاداران شاهرودی با نوای دلنشین «یاعباس یا عباس» دل را به صفای علمدار کربلا جلا می‌دهند. «یا عباس یا عباس» و «ای ماه بی قرینه آب آورِ سکینه» از نواهای جاری شده بر لب عزاداران شاهرودی در این آیین معنوی ماه محرم است.
آیین « سنگ‌زنی» روستاییان اعلاء شهرستان سمنان با نوای «حیدرْ علی»
سنگ زنی به عنوان آیینی قدیمی، یکی از سنت های کهن مردم روستای اعلاء شهرستان سمنان در ششمین روز محرم است.
عزاداران با در دست گرفتن دو چوب یا دو سنگ به اندازه کف دست، همگام و هم‌نوا با آوای نوحه در حالی که طنین «حیدرْ علی» سر می‌دهند، آن ها را به هم می‌کوبند.
عزاداران به جای سینه زدن، دو چوب یا سنگ موجود در دستان خود را در حالت تک ضرب و سه ضرب بر هم می زنند که حکایت از سوگواری و عزاداری قوم بنی اسد است که پس از واقعه روز عاشورا به کربلا رسیدند و با مواجه شدن پیکرهای بی سر و پاره پاره یاران نینوایی واقعه کربلا به نشانه عزاداری سنگ هایی را برداشته و به سر و صورت خود می زنند.
« نخل گردانی» سمبل عزاداری شهرستان مهدیشهر
مراسم نخل گردانی مهدیشهر همزمان با روز ششم محرم، حال و هوای عاشورایی خاصی به این شهر می بخشد چرا که در این روز در حسینیه اعظم این شهر، مراسم نخل بندان با مرثیه سرایی به زبان محلی برگزار می شود.
این نخل با پارچه های سبز رنگ پوشانده و در روز نهم محرم همزمان با روز تاسوعای حسینی، پس از گرداندن در شهر به بالای کوهی موسوم به «کوه تاسوعا» برده شده و مردم مهدیشهر در بالای این کوه به عزاداری می پردازند.
عزاداران حسینی، پس از غروب آفتاب به پایین کوه می آیند و پارچه های سبز نخل را با پارچه های سیاه تعویض کرده و به اصطلاح نخل را برای روز عاشورا سیاه پوش می کنند.
آیین « زانوزدن» لاسجردی‌ها
آیین زانو زدن مردم لاسجرد شهرستان سرخه در روز ششم محرم، یکی از مراسم های سوگ سالار شهیدان ابا عبدالله الحسین (ع) است که در هیچ یک از دیگر استان های کشور وجود ندارد.
نوحه خوانی مراسم زنجیر زنی زانو، با لهجه لاسجردی که اوج غم و اندوه واقعه عاشورا را به زبان محلی بیان می کند.
سوگواران همان طور که در حال حرکت و با زنجیر بر دوش خود می نوازند بدون ایجاد کوچکترین خللی در حالت زنجیرزنی آن ها با صدای «یا ابوالفضل» میاندار دسته زنجیرزنی، همه باهم زانوزده و همچنان زنجیر بر دوش خود می نوازند و دوباره با گفتن یا علی میاندار برمی‌خیزند.
هیات زنجیرزنی در لاسجرد سرخه، زنجیرزنی بی نظیر و نمونه ای از نظر نظم، ترتیب، ترکیب، نوحه، هم نوائی و هم صدائی، حرکات و نحوه زنجیرزنی اجرا می کنند.
مراسم « نخل‌گردانی» تکیه جهادیه شهر سمنان
آئینی ۱۰۰ ساله که نشان از اوج سوگواری عزاداران حسینی در رثای سقای دشت کربلا دارد؛ هرسال پس از اقامه نماز ظهر تاسوعا در تکیه جهادیه سمنان، آغاز می‌شود.
مردم عزادار شهر سمنان در این مراسم معنوی، نخل‌های عزای امام حسین (ع) و حضرت ابوالفضل عباس(ع) که با پارچه های سبز و مشکی پوشانده که نماد تابوت‌های این بزرگواران است را با نواهای «یا حسین» و «یا اباالفضل» روی دوش خود حمل می‌کنند.
مردان عزادار این محله نیز برای بلند کردن نخل‌ها شال مشکی بر گردن خود انداخته و با فریادهای یا حسین و یا عباس نخل را به حرکت درآورده و در ادامه با همراهی مردم عزادار، نخل‌ها در تکیه و خیابان‌های اطراف گردانده می‌شود.
در این مراسم همچنین نخل‌هایی از محله‌های نزدیک در تکیه به هم می پیوندند و دوباره با فریاد یا حسین و یا عباس همه نخل‌ها دور تکیه گردانده می‌شوند.
فرشتگان محافظ در آیین « شاطری» روستای جزن دامغان
مردان روستای جزن دامغان برای ابراز عشق و ارادت به سرور و سالار شهیدان با پوشیدن لباس شاطری، لباس مخصوص نانوایان، در روزهای نهم و دهم محرم از ساعت ۶ صبح در آیینی شروع به فراخوانی سایران برای یاری رساندن به نشر پیام حضرت امام حسین (ع) می کنند.
عزاداری شاطری «شاطران» نماد فرشتگان محافظ حضرت امام حسین (ع) و یاران ایشان هستند.
در این آیین شاطران سبزپوش و سیاه پوش با کشیدن سرمه به چشمان خود و آراستن لباس ها به پارچه های رنگی و همراه داشتن چوب دستی با نام چوب شاطری نقش اصلی را در آیین عزاداری روز عاشورا بازی می‌کنند.
شاطران با ورود دسته های عزاداری روستاهای مجاور با سرعت به سمت آنان دویده و مراسم استقبال را که بیانگر آمادگی آن ها در دفاع و خون خواهی امام حسین (ع)است، انجام می دهند.
این آیین تا ظهر ادامه دارد و پس از آن مراسم تعزیه برگزار می شود.
آیین « وا زینب» دامغان
آئین سنتی روز یازدهم محرم دامغان که از پرشورترین آیینهای عزاداری دامغانی ها و آثار معنوی ثبت ملی شده در کشور است، قدمتی چندصدساله داشته و هر ساله با شکوه خاص در این شهر تاریخی برگزار می‌شود.
در آیین معنوی کهن، دسته‌جات عزاداری، سنگ‌زنی، سینه‌زنی و زنجیرزنی از روستاها و تکایای دامغان و روستاهای اطراف از حسینیه حضرت ابوالفضل(ع) در این شهر تا آرامگاه بکیر بن اعین (ع) را پیموده و به عزاداری و نوحه‌خوانی پرداخته و در این آستان مقدس نماز جماعت برپا و سپس از نذورات گسترده‌ای که در این روز توسط عموم مردم تدارک دیده شده، اطعام می‌کنند.
مردم عزاداری دامغان با سیاهپوش کردن شهر و برافراشتن علم‌ها، بیرق‌ها، بستن نخل‌ها و به حرکت درآوردن کاروان نمادین اسرای نینوایی به بازسازی اسارت کاروان امام حسین(ع) و رنجی که بر خاندان پاک پیامبر اعظم(ص) و اهل بیت رفت می‌پردازند.
عموم مردم این شهر و روستاهای پیرامونی آن هر ساله در این آیین شرکت می‌کنند به طوری که تمام شهر و بازار دامغان در این روز تعطیل می‌شود.
۹۸۹۱/۶۱۰۳
